Aleksander Gil (ur. 1943, Brzezinka) pochodzi z rodziny kolejarskiej, zamieszkałej podczas wojny nieopodal obozu koncentracyjnego w Brzezince. Członkowie rodziny byli świadkami bestialstwa strażników obozowych, a matka, Aleksandra Gil, pomogła więźniowi, który uciekł z obozu. W latach 50. Aleksander Gil uczęszczał do Zespołu Techników Rolniczych w Cieszynie, życie zawodowe związał z rolnictwem, pracował m.in. w Katowicach jako kierownik inwestycji w Zarządzie Transportu Wiejskiego. Działacz Polskiego Związku Niewidomych. Mieszka w Oświęcimiu.
[00:00:08] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1943 r. w Brzezince.
[00:00:39] Prezentacja rodziców: Aleksandry i Tadeusza oraz szóstki rodzeństwa.
[00:02:59] Ojciec przed wojną pracował na przejściu granicznym w Zebrzydowicach – przygotowania do ucieczki po wybuchu wojny – pomoc niemieckiego oficera (okazał się Austriakiem). Ojciec przed wojną robił makiety-zabawki, w których świnia w miejscu ryja miała twarz Hitlera – zachowanie wójta. Przestraszona matka chciała popełnić razem z dziećmi samobójstwo – interwencja sąsiadki. Pożegnanie znajomego oficera, który jechał na front – spotkanie z ojcem. Dzięki pomocy oficera rodzina znalazła się w Oświęcimiu, gdzie ojciec przyjechał zamknięty w szafie.
[00:12:19] Ojciec dostał pracę jako telegrafista – zastępca naczelnika stacji Trethan był jego przedwojennym kolegą. Pobicie ojca przez naczelnika – ojciec został przesunięty na inne stanowisko, a Niemiec skazany na dwa tygodnie obozu koncentracyjnego. Chrzestnym ojcem młodszego brata boh. został zastępca naczelnika stacji.
[00:16:00] Ojciec do końca wojny pracował na przetoku, widział na torach ludzkie odchody, w których były kosztowności. Po zakończeniu wojny pan Trethan został zabrany przez NKWD do przenoszenia zwłok w obozie koncentracyjnym. Pani Trethanowa przybiegła do ojca, który z grupą kolejarzy poszedł do NKWD, by wstawić się za kolegą.
[00:19:53] Stanowiska ojca podczas pracy na kolei. Mieszkańcy Oświęcimia czuli smród z krematoriów obozu koncentracyjnego oraz rowów, w których palono zwłoki. Przy paleniu zwłok pracowali Żydzi i jeńcy radzieccy. [+]
[00:24:41] Niemcy zrobili w Brzezince obóz jeniecki, w którym więźniowie pracujący w obozie umierali z głodu. Kanibalizm w obozie jenieckim.
[00:25:37] Rodzina mieszkała przy drodze prowadzącej do obozu koncentracyjnego w Brzezince. Rodzeństwo i matka widzieli moment zabicia rosyjskiego jeńca, który podniósł się z wozu wiozącego zwłoki. Matka szła z panią Trethanową przez most oświęcimski, przez most szła kolumna więźniów – reakcja matki, gdy esesman poszczuł więźnia psem. [+]
[00:30:03] Niedaleko domu był mur oddzielający strefę obozową, koło muru nie wolno było przechodzić. Po wojnie ojciec wybrał dom stojący za murem, w którym podczas okupacji mieszkał lekarz, Czech, który uciekł przed radziecką ofensywą. Ojciec wyremontował dom, po wojnie ulicom strefy obozowej nadano nazwy.
[00:33:20] Nastoletni boh. pomagał ciotce, która prowadziła kiosk spożywczy. Dzieciństwo i młodość w cieniu obozu. Refleksje na temat ludzkiej krzywdy.
[00:36:45] Po wyzwoleniu obozu zbierano z jego terenu ciała ofiar, by je pochować. Do pracy zabrano pana Trethana, którego sowieci uważali za Niemca – akcja kolejarzy, których zorganizował ojciec boh.
[00:38:38] Pewnego wieczoru pod nieobecność ojca do domu przyszedł człowiek w pasiaku. Matka ukryła go w piwnicy, dała mu ubranie, a spaliła pasiak, posypała schody pieprzem, po jakimś czasie mężczyzna wyszedł. Esesmani przeszukiwali domy, ale psy niczego nie zwęszyły. [+]
[00:41:56] Siostra Krystyna nosiła jedzenie tam, gdzie pracowali więźniowie – ucieczka przed strażnikiem. Przejawy wojennej traumy, wspomnienie głodu.
[00:46:43] Państwo Trethanowie pomagali rodzinie podczas okupacji. Po wyzwoleniu do domu przyszedł czerwonoarmista żądający alkoholu, który w szafce na środki piorące odkrył denaturat i mydło – skutki spożycia i spotkania z ojcem boh. Po wojnie w mieście był pomnik radzieckich żołnierzy – zajęcie obozu bez walki z Niemcami. [+]
[00:51:48] Dla Tomasza Rusinka, kolegi boh., najszczęśliwszym był dzień, gdy zobaczył zwłoki obozowego kapo. Różne postawy esesmanów, niektórzy pozwalali na podawanie żywności więźniom. Jeden z kapo pobił Tomasza Rusinka, gdy siostra dała mu jedzenie. Mordowanie więźniów przez kapo – powód jego stracenia.
[00:58:13] Wielu esesmanów było Ukraińcami i Łotyszami, wśród najgorszych kapo-oprawców był Żyd. Boh. spotkał w szpitalu mężczyznę, który znał z obozu Tomasza Rusinka i potwierdził opowieści o kapo. Tomasz Rusinek trafił do obozu na początku okupacji, po jakimś czasie wykupił go ksiądz z Jawiszowic.
[01:03:01] Po wojnie w domu wracano do okupacyjnych przeżyć. Rodzina wprowadziła się domu, w którym podczas okupacji mieszkał obozowy lekarz. Sąsiad Stepa, szabrownik, okradł rodzinę boh. – przykłady postaw podczas okupacji i po wojnie.
[01:11:05] Wspomnienia młodych lat – boh. pracował w kiosku prowadzonym przez ciotkę, uprawiał sport – pompki z kolegą na plecach.
[01:14:44] Zbrodnie popełnione na więźniach obozu, których świadkami byli członkowie rodziny. Po wojnie w Oświęcimiu osiedlali się ludzie, którzy przyjechali do pracy. Brat dostał nakaz pracy w Knurowie, drugi brat, zegarmistrz, także wyjechał do Knurowa. Rozwój Oświęcimia po wojnie. Pozostałości wojny – bunkry w mieście.
[01:20:45] Przyjście do mieszkania uciekiniera z obozu – pomoc matki. Wspomnienie kolegi Tomasza Rusinka, więźnia obozu. Opinia na temat Józefa Cyrankiewicza i Witolda Pileckiego.
[01:25:26] Ojciec podczas okupacji słuchał radia, po wojnie zagłuszanej Wolnej Europy – złapanie i pobicie ubeka, który podsłuchiwał pod oknem. Ojciec po wojnie był kierownikiem zaopatrzenia węzła kolejowego, jeden z pracowników znalazł broń myśliwską, ktoś doniósł i UB zabrało ojca na przesłuchanie – przejazd gazikiem przez miasto.
[01:32:10] W mieście działała tajna organizacja młodzieżowa, do której należał brat boh. – jego aresztowanie i przesłuchania przez UB. Ojciec był legionistą, ale nie rozmawiano o tym w domu. Boh. dorabiał podczas nauki w technikum robiąc kolegom rysunki techniczne, skutki dwójki z polskiego i utraty połowy stypendium. Do szkoły przyjechała matka z pieniędzmi – przykre dla boh. konsekwencje jej rozmowy z nauczycielem języka rosyjskiego. Przebieg egzaminu komisyjnego z rosyjskiego – reakcja nauczyciela rysunku Emila Bojdy.
[01:41:55] Pytania na egzaminie maturalnym. Perypetie z nauczycielem języka rosyjskiego prof. Tiolko, którego przeniesiono do Warszawy. Boh. był uczniem Zespołu Techników Rolniczych w Cieszynie, które mieściło się w budynkach przeniesionej do Olsztyna Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego – wspomnienie nauczycieli. Funkcje pełnione w internacie i po skończeniu szkoły.
[01:48:41] Powód wstąpienia do partii – reakcja ojca. Wystąpienie boh. na jednym z partyjnych zebrań. Polecenie założenia Solidarności w zakładzie, znajomość z działaczami partii. Spotkanie z Millerem, Pawlakiem – starania, by Związek Niewidomych przejął budynki po Armii Czerwonej.
[01:55:53] Boh. nie śni o wojnie, ale śni mu się głód. Powody postępowanie rodziców i siostry podczas okupacji. Opinia na temat współczesnego żebractwa. Satysfakcja z dawania, życie ze skromnej emerytury.
[02:01:32] Podczas palenia zwłok w domu było czuć swąd. Ojciec widział na dworcu wagony z więźniami jadącymi do obozu – zastrzelenie niemieckiego oficera, który zareagował na wołanie z jednego z wagonów. [+]
[02:05:18] W domu kolejarskim mieszkała kobieta, która zadawała się z Niemcami i Ukraińcami, jej mąż był w niemieckim wojsku. Sąsiadka Ćwiklicka, będąc w ciąży, trafiła do obozu na skutek donosu – pracując w ogrodzie rzuciła marchewkę za ogrodzenie – reakcja esesmanki.
[02:13:56] Szwagier boh. jako nastolatek pracował w kopalni. Siostra po wojnie mieszkała na osiedlu dla obsługi obozu. Cyrankiewicz przekazał teren Brzezinki Żydom.
[02:16:05] Szkoła w latach powojennych – wszawica u dzieci, koleżanka z Brzezinki mieszkała w domu zbudowanym z obozowych baraków – zachowanie nauczycielki, gdy odkryto, że dziewczynka ma wszy. Kominy z baraków rozbierano na budulec, w domach były karaluchy i pluskwy. [+]
[02:21:00] Do domu boh. dokwaterowano wielodzietną rodzinę przedwojennego wójta Czarnika. Lokator przywiózł płyty w rozbieranych baraków i w domu pojawiły się pluskwy i karaluchy. Sąsiad postawił szopy z rozbieranych baraków i hodował krowy.
[02:23:14] Powody, dla których rodziny ze sobą nie rozmawiały. Sąsiad Czarnik handlował końmi, po transakcji z czerwonoarmistami do domu przyszło NKWD – interwencja ojca. Żołnierze Armii Czerwonej i zegarki. Zachowanie i wygląd kałmuków.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.