Zakrzewski Marek

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0645

28 maja 2019, Poznań

1:33

Marek Zakrzewski (ur. 1941, Mosina) we wrześniu 1943 roku wraz z siostrą Danutą został wywieziony do obozu w Łodzi, a jego rodzinę aresztowano w ramach tzw. sprawy mosińskiej. Matka trafiła do Auschwitz, gdzie zginęła, ojciec ostatni raz widziany był w obozie w Żabikowie. Marek Zakrzewski przebywał w obozie łódzkim do połowy 1944 roku, potem trafił do obozu w Potulicach, gdzie doczekał wyzwolenia. Znalazł się w Toruniu, gdzie po apelu księdza przygarnęła go rodzina Wojteckich. W 1947 r. zamieszkał na wsi w Górskie Huby w powiecie Śrem (gospodarstwo po matce). Długo borykał się z traumą poobozową, koszmarami sennymi, problemami zdrowotnymi. W latach 60. ukończył prawo na UAM w Poznaniu. Został radcą prawnym i przez wiele lat pracował w Wielkopolskim Urzędzie Wojewódzkim. W latach 1981-1991 prowadził Klub Ocalałych z Obozu Łódzkiego.

[00:00:10] Ur. 19 czerwca 1941 r. w Mosinie pod Poznaniem. Traumatyczne wydarzenie we wsi: 10 września 1943 r. aresztowanie 19 rodzin, rozdzielenie rodziców i dzieci. Boh. zabrany od rodziców do obozu koncentracyjnego w Łodzi (Kinder-KL Litzmannstadt). „Ustawicznie płakałem”. Oboje rodzice trafili do KL Auschwitz. Przeznaczenie boh. do grupy „aryjskiej”, po 2 latach – „skazany na przetrwanie”. Tresowanie dzieci w obozie, ochrona i opieka starszych chłopców.
[00:03:43] Wiadomości o obozie w Łodzi z „Przeglądu lekarskiego” z 1968 r.: z 12 tys. dzieci w obozie przetrwało 600-800 dzieci. Z Mosiny wywieziono 58 dzieci. Niedostatki żywności w obozie. Grusza z placu apelowego rośnie do dziś. Zakaz mówienia i modlenia się po polsku w obozie, nauka niemieckich piosenek. Lęk przed nalotami i bombardowaniem, moczenie nocne i nawracające koszmarne sny wiele lat po wojnie. [++]
[00:07:50] Filie łódzkiego obozu w Konstantynowie, Dzierżążni, Potulicach. Pobyt boh. w obozie przez 17 miesięcy (w Potulicach), w styczniu 1945 r. wyzwolenie obozu. Poszukiwanie domów dla ocalałych dzieci przez okolicznych mieszkańców. Przygarnięcie boh. przez młodą aptekarkę kolejową z Torunia, Wojtecką. Zamieszkanie boh. u rodziny Wojteckich w Toruniu przez 2 lata.
[00:09:35] Dramatyczny stan zdrowia boh: ropne zapalenie skóry, niedorozwój, wyniszczenie organizmu. Kuracja ropowicy maścią z siarki i smalcu. [+]
[00:10:40] Ustalenie stanu prawnego ocalałych w 1947 r., boh. trafił do rodziny matki we wsi [Górskie Huby?] k. Śremu. Stopniowe odzyskiwanie zdrowia i sił. W wieku lat 9 pasanie bydła za rzeką. [+]
[00:12:33] Przywiązanie boh. do zwierząt, unikanie ludzi, „od ludzi niczego dobrego się nie spodziewałem”. Trudności z nauką języka polskiego. „Gehenna lagrowa nie do wykorzenienia”. Zdiagnozowany u boh. syndrom KZ.
[00:14:53] 6 października 2007 r. udar mózgu na cmentarzu w Mosinie, amnezja. Wrażenia ze szpitala, rozmowa z księdzem – powrót do zdrowia.
[00:19:25] Aresztowanie 19 rodzin w Mosinie, niewiadoma przyczyna „sprawy mosińskiej”. Zaangażowanie ojca w ruch oporu. Terror okupacyjny w Kraju Warty, pacyfikacje.
[00:21:16] Rodzina Zakrzewskich w czasie okupacji: dwie siostry i pięciu braci – wszyscy straceni w obozach koncentracyjnych. Dr Franciszek Witaszek zaangażowany w grupie trującej gestapowców w restauracjach. [+]
[00:23:15] Trudna sytuacja boh. po wojnie: utrata obojga rodziców. Wychowanie w rodzinie matki, która miała pięcioro rodzeństwa, opieka trzech ciotek. Edukacja boh. po wojnie: Liceum im. Gen. Wybickiego, studia prawnicze na Uniwersytecie Adama Mickiewicza.
[00:24:20] Aresztowanie dzieci mosińskich – przeznaczonych wg Himmlera do „zrabowania”. Segregacja rasowa i polityczna dzieci. Z upływem czasu zmiana cech anatomicznych boh. (ciemniejsze włosy), przeniesienie do grupy politycznej.
[00:27:20] W latach 1981-91 boh. prowadził klub ocalonych z obozu łódzkiego w Poznaniu (ok. 100 osób). Różne przyczyny zabierania dzieci do obozu „prewencyjnego”: w zemście za kradzież, jako kara za nielegalne świniobicie. Nauka niezbędnych umiejętności w obozie: zawód, poznawanie znaków drogowych, robótki ręczne. Intensywna germanizacja dzieci. [+]
[00:29:40] „Spotkania mosińskie” – wymiana doświadczeń z życia po obozie. Heroiczna walka boh. o własne życie. Studia prawnicze, satysfakcjonująca praca jako radca prawny.
[00:32:05] 12 tys. dzieci w obozie – nie ma cmentarza zmarłych w obozie dzieci. [+]. Obóz przy ul. Przemysłowej sąsiadował z gettem żydowskim. Marsze pamięci o dzieciach organizowane w listopadzie, tablica pamiątkowa w łódzkiej katedrze. Pomnik Polski Podziemnej w Poznaniu z nazwiskami 1600 Wielkopolan straconych przez Niemców, m.in. rodziców boh. [+]
[00:38:50] Niedożywienie w obozie: starsze dzieci opiekowały się mniejszymi, myły i dokarmiały. Odkażanie ran moczem. „Bank” żywności dla najbardziej potrzebujących dzieci – kary od kapo za dokarmianie. Imiona boh. w obozie: polskie i niemieckie.
[00:41:30] Troska kolegi z Mosiny Bohdana Kończaka, starszego o 10 lat od boh. Pisanie listów przez starszych kolegów w imieniu dzieci na specjalnych obozowych blankietach, nieliczne przesyłki z zewnątrz. Przestrogi w listach: „Powtarzajcie swoje nazwiska. Pamiętajcie, że jesteście Polakami”.
[00:44:53] Warsztaty i zakłady pracy na terenie obozu: wyrabianie mat słomianych dla wojska, zakład prostowania igieł do maszyn do szycia. Biegunki wśród małych dzieci – mycie nago pod publiczną studnią. Praca starszych dzieci w warsztatach. Bicie za niewykonanie pracy. Prace ogrodnicze i drogowe z wykorzystaniem dzieci.
[00:48:10]. Dzień obozowy: apele, żywienie. Gradacja kar: za mówienie po polsku, za dokarmianie innych. Chłosta, izolacja w karcerze. Traumatyczne „porządki sanitarne” w czasie apelu porannego. Cel obozu: planowe sprawdzanie odporności organizmu na wszelkie deprywacje: niedostatek żywności, niezaspokojone potrzeby emocjonalne. Najbardziej drastyczny eksperyment medyczny: epidemia jaglicy, owrzodzenia, moczenie nocne, biegunki.
[00:53:25] Boh. był jednym z najmłodszych dzieci w obozie. Odczytanie treści tablicy upamiętniającej dzieci w katedrze łódzkiej. Wspomnienie gruszy z terenu obozu. Pacierz po niemiecku, mówienie po polsku było przestępstwem.
[00:59:15] W obozie dzieci z Łodzi, Mosiny. Przetransportowanie boh. do podobozu Potulice 1 sierpnia 1944 r., „pamiętam jedynie transporty, naloty i schorzenia”. Opis ubrania boh.: „koszulina zrobiona na drutach z różnych nici” zapamiętany przez 18-letnią aptekarkę. [+]
[01:02:10] „Badanie na przetrwanie” – celowe narażanie dzieci na drastyczne doświadczenia, pozostawione bez pomocy. Strategie przetrwania. Oddzielne obozy dla dziewcząt i chłopców.
[01:05:56] Więź z „normalnością” utrzymywana dzięki listom z zewnątrz, podtrzymywanie ludzkich odruchów. Siostra boh. aresztowana razem z boh., nie przeżyła obozu.
[01:09:45] Poszukiwanie wiadomości o rodzicach w wieku 16 lat, ostatni ślad po ojcu z obozu w Żabikowie, nieznane losy matki Zuzanny Zakrzewskiej. Wizyta w 1957 r. w sądzie rejonowym w Oświęcimiu. Księga straconych w KL Auschwitz: informacja o śmierci matki na „atak serca” 10 stycznia 1944 r. Księga straconych oprawiona w ludzką skórę. [++]
[01:12:50] Wyciszenie traumy poobozowej po założeniu własnej rodziny. [+] Celebrowanie beztroski dzieciństwa ze swoimi dziećmi (Bartek i Magda), nauka przez zabawę, książeczki z obrazkami. Zabawne anegdoty o dzieciach. [+]
[01:18:35] Lapidarne rozmowy z dziećmi o trudnym obozowym dzieciństwie boh., przerażenie dzieci. Afirmacja życia.
[01:20:41] Udział boh. w 1990 r. w konferencji „Dziecko a wojna” we Frankfurcie nad Menem. Rozmowy przez tłumacza. [Fragment wyciszony]. Wypowiedź boh., cytat z Lwa Tołstoja: „Choroby nie wyleczysz milczeniem. Chorobę trzeba wykrzyczeć. Posłuchajcie: te dzieci krzyczą”. Wymiana zdań z uczestnikami konferencji. „finansowa wycena utraconego dzieciństwa”.
[01:26:28] Rozważania o Goethem, ostatnie słowa „Mehr Licht!” („Więcej światła!”). Przekonanie boh., że potrzeba będzie paru pokoleń Niemców, by odpracować winy. Upamiętnienia na tablicach w Niemczech ofiar dzieci z obozu przy Przemysłowej. Bliźniacze obozy koncentracyjne dla dzieci były też w Getyndze i Uckermark.
[01:29:06] Wyparcie win za okres wojny w katolickich landach niemieckich (Badenia-Wirtembergia), obawy Niemców o utratę obecnego komfortu życia.
[01:31:33] Przypuszczalne przyczyny aresztowania w Mosinie: organizacja Orła Białego na terenie gminy, wspieranie działalności trucicielskiej dra Witaszka, kolportaż nielegalnej bibuły.
more...
less

Grygiel Małgorzata

Bożek Wojciech

Instytut Pileckiego

Film