Godlewska Teresa

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/2028

27 czerwca 2024, Warszawa

1:08

Teresa Maria Godlewska (ur. 1931, Wilno) pochodzi z dobrze sytuowanej rodziny ziemiańskiej. Jej rodzice posiadali rezydencję Świtezianka w Druskiennikach, byli sąsiadami Józefa Piłsudskiego. Po śmierci ojca w 1933 roku matka Teresy Godlewskiej sprzedała część majątku i wyprowadziła się wraz z córką do Gdyni. Tam przeżyły okupację, w czasie której Teresa chodziła do szkoły, a jej matka była główną kucharką w zajętym przez Niemców Obserwatorium Morskim. Po wojnie Teresa dość szybko wyszła za mąż i urodziła dziecko. Po rozstaniu z mężem mieszkała w Warszawie i Zakopanem, gdzie prowadziła kawiarnię Szarotka. Od 1952 przez kilka lat pracowała w Telewizji Polskiej, następnie jako organizatorka pokazów mody m.in. dla domów mody Leda i Telimena oraz w warszawskim biurze linii lotniczych Interflug. W 1968 roku opuściła Polskę – wyjechała na Bliski Wschód. Do kraju wróciła po 48 latach.

[00:00:10] Ur. 27 lutego 1931r. w Wilnie, dom rodzinny w Druskiennikach. Po śmierci ojca w 1933 r. wyjazd do Gdyni. Mama Maria dd. Kamińska, ojciec/ ojczym Franciszek.
[00:01:36] Rodzina: ziemiaństwo kresowe, duża posiadłość w sąsiedztwie „przez miedzę” niewielkiego majątku marszałka Piłsudskiego „Znicz”. Przyjazdy Piłsudskiego na kuracje wodne do Druskiennik. Ostatni pobyt Piłsudskiego w 1932 r. Zaprzyjaźniona lekarka marszałka.
[00:04:02] Duża posiadłość rodzinna „Świtezianka”. Brak wspomnień i pamiątek po ojcu w rodzinie. Wyprowadzka z Druskiennik z powodu nieporozumień osobistych mamy. „Modna Gdynia” – szybki rozwój aglomeracji. Wynajęte piętro kamienicy przy ul. Świętojańskiej, na dole dom towarowy Bon Marché (dziś EMPiK). Niezadowolenie boh. z przeprowadzki ze wsi do miasta. Szkołę jeździecką w Zoppot (Sopocie) prowadził Friedrich Ernst Graf zu Solms-Wildenfels – boh. wożona przez mamę.
[00:07:10] Guwernantka Retkowa. Edukacja językowa prowadzona przez drugą guwernantkę z Belgii – „znikła” w 1944 r. Mama pracowała w Miejskich Zakładach Elektrycznych w Gdyni jako propagatorka elektryczności w kraju i sprzedawczyni sprzętów elektrycznych gospodarstwa domowego (żelazka, piekarniki, czajniki). Wakacyjne wyjazdy z mamą.
[00:09:34] Wybuch wojny – nieprzygotowanie mamy, torciki waflowe „piszyngery” zamiast chleba. Budowa domu w Rumii blisko lotniska wojskowego, zamieszkanie w nim w 1935 r. Po rozpoczęciu wojny przeprowadzka do Gdyni – dostępne schrony zakładu elektrycznego. Długa, 10-godzinna podróż do Gdyni.
[00:13:00] „Straszne” warunki w schronie, tłok, robactwo, wszy ubraniowe. Widok płonącego Oksywia i Westerplatte, wybuchy bomb i armat. Wkroczenie Niemców do miasta. Zamieszkanie w niewielkim mieszkaniu, mama pracowała w stacji meteorologicznej niemieckiej marynarki wojennej jako kucharka. Oficerowie niemieccy zamieszkiwali na statku pasażerskim S/S Cap Arcona, obok lazaretu. Filmowanie „niemieckiego «Titanica»” na Cap Arcona na polecenie Goebelsa.
[00:17:10] Boh. w wieku 2 lat mówiła czterema językami – dzięki temu „załatwiła” mamie pracę kucharki w latach 1941-5 (pomoc mamie przy obieraniu wiader kartofli), mieszkanie w koszarach Kriegsmarine. Obowiązek schodzenia do schronu.
[00:19:18] Gdynia należała do III Rzeszy, „szkoły nie było”. Wykorzystywanie polskich dzieci jako bezpłatnej siły roboczej – do sprzątania.
[00:20:05] Traktowanie przez niemieckiego „nauczyciela”: blizna po pobiciu na brodzie. W szkole uczyły się dzieci folksdojczów, „polskie dzieci tylko do sprzątania”. Życzliwość Niemców dzięki solidnej znajomości niemieckiego (Hochdeutsch).
[00:23:03] Wuj, brat bliźniak ojca, odwiedzał rodzinę w Gdyni. Stacjonował w Wilnie w pułku ułanów, zamordowany w Katyniu. Podejrzenia boh.: „to on jest moim ojcem”.
[00:26:16] Ostatnie spotkanie z wujem/stryjem.
[00:27:00] Działalność mamy kucharki. Prowiant do kuchni przywożony z Niemiec. Wykradanie jedzenia z niemieckiej kuchni na dokarmianie m.in. jeńców z obozu Stutthof. Boh. przenosiła żywność w tornistrze. Uniknięcie aresztowania mamy dzięki życzliwości dyrektora koszar. [+]
[00:29:50] Polska siatka pomocowa w koszarach. Mama znana w mieście – „high flier”.
[00:31:00] Naloty aliantów na u-booty stacjonujące w Gdyni.
[00:31:40] Udział boh. jako statystki w zdjęciach filmowych do niemieckiego „Titanica”. Boh. często nosiła posiłki mieszkającym na statku oficerom. Podczas kolaudacji filmu w Grand Hotelu reżyser pomstował na Niemcy hitlerowskie i Hitlera, został aresztowany i „podobno popełnił samobójstwo” w więziennej celi. Inne niemieckie filmy propagandowe, m.in. „Jud Süss”.
[00:35:00] Ciężkie bombardowanie alianckie, rodzina zasypana w schronie przez 70 godzin pod gruzami razem z pracownikami niemieckimi. [+]
[00:36:55] Pobyt w zbombardowanym schronie: wyłączenie prądu, zgasły lampy karbidowe. Brak świeżego powietrza i absolutny brak nadziei. Stan psychiczny boh. w schronie. [+]
[00:41:05] Moment wyciągnięcia osiwiałej boh. na powierzchnię.
[00:42:36] Początek ewakuacji miasta w styczniu 1945 r., wywożenie mieszkańców do Niemiec, namawianie mamy do wyjazdu do Mannheim statkiem „Wilhelm Gustloff”. Ucieczka boh. z kolumny idącej na statek. Zbombardowanie „Gustloffa” przez Anglików. [++]
[00:45:15] Front radziecki w Gdyni: mama ogoliła głowę boh., zabandażowała piersi i przebrała za chłopca. Zadenuncjowanie boh. przez pracownika technicznego [++]. Próba gwałtu na mamie – uratowana przez radzieckiego majora. Gwałty na 10-letnich dziewczynkach. Wygląd żołnierzy radzieckich: bez mundurów, nie mówili po rosyjsku.
[00:49:54] W czasie ofensywy radzieckiej boh. siedziała w schronie, do momentu wyzwolenia. Grupki żołnierzy radzieckich nachodzące mieszkańców w piwnicy, nieustanne zagrożenie gwałtem. [++]
[00:52:24] Powszechne gwałty na ulicach na oczach przechodniów, „niewyobrażalne zezwierzęcenie”. [+]
[00:53:48] Boh. poruszała się po mieście jako chłopiec. Trudny do przekazania obraz miasta po przejściu frontu.
[00:55:13] Bestialstwo Rosjan: gwałty, wieszanie Niemców i Niemek na latarniach, mordowanie niemowląt. [++]
[00:57:40] Przybycie Rosjan: „najgorszy horror, jaki sobie można wyobrazić”. Koń oficera w schronie. Ocalenie boh. dzięki śmierci konia w nalocie. [+]
[01:00:30] Wycinanie mięsa z zabitego konia, „ludzie to jedli”.
[01:01:33] Zahartowanie boh. w latach wojny na resztę życia.
[01:03:12] Olbrzymia zmiana życiowa w wieku 88 lat (w 2012 r.), „nierozwaga”: sprzedanie świetnie prosperującej galerii w Dubaju. Promowanie polskiej kultury pod auspicjami LOT spotkania z aktorami, piosenkarzami (Gajos, Młynarski, Kobuszewski, Ewa Kuklińska). „Chciałam już wrócić”. Wspomnienie nieudanej dwuletniej współpracy z koleżanką ciężko doświadczoną przez życie.
[01:05:45] Przyjazd do Polski z trzema tysiącami dolarów. Zamieszkanie przez 3 miesiące w schronisku dla bezdomnych kobiet, dalsze sposoby zdobywania funduszy: przewodniczka w biurze turystycznym w Sri Lance.
[01:06:11] Powrót do Polski w 2016 r., „spotkanie aniołów” dzięki znajomości języków. Rejestrowanie ferrari w Niemczech.
więcej...
mniej

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film