Marian Grabowski (ur. 1935, Stara Trzcianka) opowiada o wywiezieniu miejscowych Żydów do Treblinki w 1943 roku. Jeden z nich, znajomy ojca, prosił go o zaopiekowanie się swoimi dziećmi. 16-letnia Werka i jej starszy brat ukrywali się w domu p. Mariana od lutego do listopada 1943. Następnie poszli do Warszawy i ich dalsze losy są nieznane.
00:00:00 Autoprezentacja boh. urodzonego w Trzciance Starej w 1935 r.
00:00:10 Patriotyczne tradycje w rodzinie. Ojciec i jego trzej bracia brali udział w I wojnie światowej. Ojciec, Władysław Grabowski, w latach 1914-1918 walczył na froncie, był żołnierzem Legionów – po odniesieniu rany został zwolniony z wojska.
00:01:00 Jeden z braci ojca zginął podczas pożaru wagonu pociągu. Dziadek (ojciec matki) został zesłany na Syberię, z której wrócił po 25 latach. Przedstawienie rodziców.
00:02:13 Przed wojną rodzice mieli gospodarstwo w Starej Trzciance, ojciec był bardzo silny – podnosił ciężary. W wieku 60 lat podnosił worek ze zbożem ważący 160 kg. Osobowość ojca, oddawanie przez gospodarzy kontyngentów podczas wojny, szpiclowanie przez folksdojczów.
00:04:51 W styczniu 1943 r. do domu przyszedł z pobliskiego lasu radziecki lotnik – widział to folksdojcz, który doniósł Niemcom – przyjazd niemieckiej obławy na saniach. Lotnik uciekł do lasu. Ojciec i brat mieli zostać rozstrzelani za udzieloną mu pomoc, ale folksdojcz Krystek, który doniósł na rodzinę, wstawił się za ojcem. [+]
00:06:26 Działalność folksdojcza Krystka, który donosił na Polaków – pobicie go przez partyzantów AK. Po donosie na ojca Krystek został zabity przez partyzantów.
00:07:04 W lutym 1943 r. rodzina przyjęła do domu dwójkę Żydów. Przedstawienie rodziców i brata.
00:08:03 W 1943 r. Niemcy zabierali Żydów ze wsi i okolic do Treblinki – na prośbę jednego z sąsiadów, Żydów, ojciec zabrał do siebie jego dzieci. 16-letnia Werka była w domu od lutego do listopada 1943, jej brat Jojne przebywał w domu innego gospodarza. Jojne chodził raz w tygodniu do Warszawy. Boh. pasł krowy z Werką. Ojciec dobrze żył z sąsiadami i nie bał się, że ktoś na niego doniesie. [+]
00:09:42 Szacunek dla ojca – po jego śmierci w grudniu 1980 r., mimo bardzo złych warunków pogodowych, do kościoła przyszło wiele osób – reakcja księdza.
00:11:07 Patriotyzm mieszkańców Podlasia – w XVIII w. Rosjanie napadali co jakiś czas na Podlasie. W Kałuszynie polscy żołnierze ukryli pieniądze z banku, by nie wpadły w ręce Rosjan, i by po wojnie budować za nie kościoły. Tak powstały neogotyckie kościoły w Grębkowie, Kałuszynie i Liwie.
00:12:40 Werka i Jojne byli u rodziny do jesieni 1943. W listopadzie Jojne zabrał Werkę i poszli razem do Warszawy – ich dalsze losy nie są znane.
00:13:42 Kałuszyn był przed wojną żydowskim miasteczkiem. Podczas okupacji Żydzi rozproszyli się po wioskach. W Starej Trzciance pod lasem mieszkało sześć rodzin, w stodole Duszaka przez kilka dni ukrywała się grupa Żydów – boh. podkradał chleb w domu i zanosił do stodoły. Przyjście do domu mężczyzny, który prosił o schronienie – ojciec odmówił, bo w domu był sąsiad, który wyrzucił Żyda za drzwi. Otoczenie stodoły przez Niemców i obrzucenie jej granatami – śmierć wszystkich osób, które były w środku. Zabranie ciał i zakopanie w zbiorowej mogile. [+]
00:16:32 Wtrącenie prowadzącego: koło Siedlec zabito rodzinę Domańskich, ponieważ w ich stodole ukrywała się Żydówka.
00:16:56 Wszyscy we wsi wiedzieli, że rodzina ukrywa Żydów. Boh. pasł codziennie krowy z Werką. Zabicie folksdojcza-donosiciela przez akowców.
00:17:35 Po wojnie do domu przychodzili partyzanci. [prowadzący urwał wątek].
00:17:47 W domu było radio, którego ojciec w tajemnicy słuchał – wiedza o Treblince, Katyniu.
00:18:21 Dziadek został złapany na froncie i wywieziony na Syberię, gdzie przebywał 25 lat. Dziadek zmarł w 1932 r.
00:19:02 Kilku mieszkańców wsi należało do Armii Krajowej, nie ujawnili się po wojnie i nie mieli problemów z UB.
00:19:46 Niemcy zabierali zboże z gospodarstwa, Armia Czerwona dokończyła grabieży w 1944 r.
00:20:33 Ojciec raz został zabrany do rozładunku ziemniaków z wagonów na stacji w Sosnowym – podziw Niemców dla krzepy ojca.
00:21:21 Werka mieszkała w domu boh. i spała z nim w pokoju, a jej brat Jojne mieszkał u sąsiada Władysława Orłowskiego.
00:22:43 W 1944 r. wieś została podpalona przez czerwonoarmistów i wiele domów spłonęło, m. in. dom ciotki. Ostrzeżenia przed nadejściem frontu – matka z dziećmi i dobytkiem wyjechała do Sosnowego do rodziny – powrót do domu po trzech tygodniach.
00:23:57 Kilkuletni boh. zobaczył niemiecką tankietkę nadjeżdżająca do wsi i ukrył się w schronie przy domu ciotki. Niemcy zabili sąsiada Madziara, który pasł krowy – zabijanie przez Niemców zwierząt gospodarskich. Zastrzelenie jednego z gospodarzy pod krzyżem.
00:26:10 Boh. miał osiem lat, gdy w jego domu ukrywali się Żydzi. Orientacja na temat tego, co działo się w okolicy – katapultowanie się polskiego lotnika w okolicach Sinołęki, złapanie go i zastrzelenie przez Niemców. Ciało leżało bez pochówku dwa tygodnie – ktoś ukradł obrączkę zamordowanego. [+]
00:27:51 Boh. nie słyszał o wystawianiu przez księży fałszywych metryk Żydom. Wioska nie została celowo zbombardowana.
00:28:20 Boh. wracając ze szkoły spotkał dwóch Rosjan, którzy pytali, czy w okolicy nie ma Niemców – boh. tego nie wiedział. Rosjanie zostali otoczeni przez Niemców i zabici.
00:29:09 Ojciec Jojnego i Werki był kowalem we wsi i nie bał się ciężkiej pracy. Jego i żonę zabrano do Treblinki, a ich dzieci ukryły się i ojciec boh. zabrał je do siebie. [+]
00:30:24 Boh. skończył podstawówkę i mając 14 lat poszedł do pracy w Warszawie i pracował 70 lat. Był kierownikiem warsztatów samochodowych, teraz zajmuje się handlem na bazarach w Piastowie i na Ursynowie. Siła boh. – zakładanie się koleżanki Baśki z nowymi pracownikami i podnoszenie jej przez boh. jedną ręką.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.