Marian Grabowski (ur. 1935, Stara Trzcianka) opowiada o wywiezieniu miejscowych Żydów do Treblinki w 1943 roku. Jeden z nich, znajomy ojca, prosił go o zaopiekowanie się swoimi dziećmi. 16-letnia Werka i jej starszy brat ukrywali się w domu p. Mariana od lutego do listopada 1943. Następnie poszli do Warszawy i ich dalsze losy są nieznane.
00:00:00 Autoprezentacja boh. urodzonego w Trzciance Starej w 1935 r.
00:00:10 Patriotyczne tradycje w rodzinie. Ojciec i jego trzej bracia brali udział w I wojnie światowej. Ojciec, Władysław Grabowski, w latach 1914-1918 walczył na froncie, był żołnierzem Legionów – po odniesieniu rany został zwolniony z wojska.
00:01:00 Jeden z braci ojca zginął podczas pożaru wagonu pociągu. Dziadek (ojciec matki) został zesłany na Syberię, z której wrócił po 25 latach. Przedstawienie rodziców.
00:02:13 Przed wojną rodzice mieli gospodarstwo w Starej Trzciance, ojciec był bardzo silny – podnosił ciężary. W wieku 60 lat podnosił worek ze zbożem ważący 160 kg. Osobowość ojca, oddawanie przez gospodarzy kontyngentów podczas wojny, szpiclowanie przez folksdojczów.
00:04:51 W styczniu 1943 r. do domu przyszedł z pobliskiego lasu radziecki lotnik – widział to folksdojcz, który doniósł Niemcom – przyjazd niemieckiej obławy na saniach. Lotnik uciekł do lasu. Ojciec i brat mieli zostać rozstrzelani za udzieloną mu pomoc, ale folksdojcz Krystek, który doniósł na rodzinę, wstawił się za ojcem. [+]
00:06:26 Działalność folksdojcza Krystka, który donosił na Polaków – pobicie go przez partyzantów AK. Po donosie na ojca Krystek został zabity przez partyzantów.
00:07:04 W lutym 1943 r. rodzina przyjęła do domu dwójkę Żydów. Przedstawienie rodziców i brata.
00:08:03 W 1943 r. Niemcy zabierali Żydów ze wsi i okolic do Treblinki – na prośbę jednego z sąsiadów, Żydów, ojciec zabrał do siebie jego dzieci. 16-letnia Werka była w domu od lutego do listopada 1943, jej brat Jojne przebywał w domu innego gospodarza. Jojne chodził raz w tygodniu do Warszawy. Boh. pasł krowy z Werką. Ojciec dobrze żył z sąsiadami i nie bał się, że ktoś na niego doniesie. [+]
00:09:42 Szacunek dla ojca – po jego śmierci w grudniu 1980 r., mimo bardzo złych warunków pogodowych, do kościoła przyszło wiele osób – reakcja księdza.
00:11:07 Patriotyzm mieszkańców Podlasia – w XVIII w. Rosjanie napadali co jakiś czas na Podlasie. W Kałuszynie polscy żołnierze ukryli pieniądze z banku, by nie wpadły w ręce Rosjan, i by po wojnie budować za nie kościoły. Tak powstały neogotyckie kościoły w Grębkowie, Kałuszynie i Liwie.
00:12:40 Werka i Jojne byli u rodziny do jesieni 1943. W listopadzie Jojne zabrał Werkę i poszli razem do Warszawy – ich dalsze losy nie są znane.
00:13:42 Kałuszyn był przed wojną żydowskim miasteczkiem. Podczas okupacji Żydzi rozproszyli się po wioskach. W Starej Trzciance pod lasem mieszkało sześć rodzin, w stodole Duszaka przez kilka dni ukrywała się grupa Żydów – boh. podkradał chleb w domu i zanosił do stodoły. Przyjście do domu mężczyzny, który prosił o schronienie – ojciec odmówił, bo w domu był sąsiad, który wyrzucił Żyda za drzwi. Otoczenie stodoły przez Niemców i obrzucenie jej granatami – śmierć wszystkich osób, które były w środku. Zabranie ciał i zakopanie w zbiorowej mogile. [+]
00:16:32 Wtrącenie prowadzącego: koło Siedlec zabito rodzinę Domańskich, ponieważ w ich stodole ukrywała się Żydówka.
00:16:56 Wszyscy we wsi wiedzieli, że rodzina ukrywa Żydów. Boh. pasł codziennie krowy z Werką. Zabicie folksdojcza-donosiciela przez akowców.
00:17:35 Po wojnie do domu przychodzili partyzanci. [prowadzący urwał wątek].
00:17:47 W domu było radio, którego ojciec w tajemnicy słuchał – wiedza o Treblince, Katyniu.
00:18:21 Dziadek został złapany na froncie i wywieziony na Syberię, gdzie przebywał 25 lat. Dziadek zmarł w 1932 r.
00:19:02 Kilku mieszkańców wsi należało do Armii Krajowej, nie ujawnili się po wojnie i nie mieli problemów z UB.
00:19:46 Niemcy zabierali zboże z gospodarstwa, Armia Czerwona dokończyła grabieży w 1944 r.
00:20:33 Ojciec raz został zabrany do rozładunku ziemniaków z wagonów na stacji w Sosnowym – podziw Niemców dla krzepy ojca.
00:21:21 Werka mieszkała w domu boh. i spała z nim w pokoju, a jej brat Jojne mieszkał u sąsiada Władysława Orłowskiego.
00:22:43 W 1944 r. wieś została podpalona przez czerwonoarmistów i wiele domów spłonęło, m. in. dom ciotki. Ostrzeżenia przed nadejściem frontu – matka z dziećmi i dobytkiem wyjechała do Sosnowego do rodziny – powrót do domu po trzech tygodniach.
00:23:57 Kilkuletni boh. zobaczył niemiecką tankietkę nadjeżdżająca do wsi i ukrył się w schronie przy domu ciotki. Niemcy zabili sąsiada Madziara, który pasł krowy – zabijanie przez Niemców zwierząt gospodarskich. Zastrzelenie jednego z gospodarzy pod krzyżem.
00:26:10 Boh. miał osiem lat, gdy w jego domu ukrywali się Żydzi. Orientacja na temat tego, co działo się w okolicy – katapultowanie się polskiego lotnika w okolicach Sinołęki, złapanie go i zastrzelenie przez Niemców. Ciało leżało bez pochówku dwa tygodnie – ktoś ukradł obrączkę zamordowanego. [+]
00:27:51 Boh. nie słyszał o wystawianiu przez księży fałszywych metryk Żydom. Wioska nie została celowo zbombardowana.
00:28:20 Boh. wracając ze szkoły spotkał dwóch Rosjan, którzy pytali, czy w okolicy nie ma Niemców – boh. tego nie wiedział. Rosjanie zostali otoczeni przez Niemców i zabici.
00:29:09 Ojciec Jojnego i Werki był kowalem we wsi i nie bał się ciężkiej pracy. Jego i żonę zabrano do Treblinki, a ich dzieci ukryły się i ojciec boh. zabrał je do siebie. [+]
00:30:24 Boh. skończył podstawówkę i mając 14 lat poszedł do pracy w Warszawie i pracował 70 lat. Był kierownikiem warsztatów samochodowych, teraz zajmuje się handlem na bazarach w Piastowie i na Ursynowie. Siła boh. – zakładanie się koleżanki Baśki z nowymi pracownikami i podnoszenie jej przez boh. jedną ręką.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..