Aniela Guzik z d. Sosnowska (ur. 1924, Ryczówek) w wieku 15 lat została zabrana na roboty przymusowe do miejscowości Zülzhoff (Sulisław) w gminie Grodków, gdzie opiekowała się dziećmi i pracowała w polu. Aresztowana za niestawienie się w pracy po zwolnieniu zdrowotnym, przetrzymywana w Ogrodzieńcu, a potem w więzieniu w Sosnowcu. Ponownie wysłana do bauera, podczas transportu spędziła noc w Auschwitz i była świadkiem selekcji. Po wojnie pracowała w fabryce papieru i celulozy w Kluczach. Jej mąż, Roman Guzik, w czasie okupacji niemieckiej był komendantem placówki AK w Ryczówku.
[00:00:10] Ur. 13 stycznia 1924 r. w Ryczówku (gm. Klucze), gdzie mieszka przez całe życie. Nasłuchiwanie radia – wiadomość o wybuchu wojny, mieszkańcy rozeszli się strapieni do domów. Niemcy w Ryczówku. Ucieczka ludzi ze Śląska, mężczyźni z Ryczówka ukryli się w lesie.
[00:03:00] Na początku wojny ojciec nie miał pracy, budował dom. Dostawał zapomogę: po 5 kg kaszy albo mąki na miesiąc. Wyjazd boh. na roboty do Niemiec w wieku 15 lat. Droga przez Ogrodzieniec, zamieszkanie u bauera w Voigtsdorf/Grottkau (Grodków). Niewielka wieś, osiedleńcy z Westfalii.
[00:06:45] Dobra bauerka z Górnego Śląska. Budzenie rano, po wydojeniu krów okopywanie buraków w polu niezależnie od pogody. Dołączenie Ukraińca Żytomiera Fediusomczyka, „złośliwy człowiek” – wkrótce zabrany od bauera. Odrabianie pracy przez niemiecką dziewczynę.
[00:10:20] Dobra bauerka, miała 5 dzieci, chorowita. Urzędowy zakaz wchodzenia pracowników przymusowych do kuchni. Boh. odprowadzała dzieci do szkoły. Protesty bauerki przy próbie odebrania boh. przez Niemców. Brak zaświadczeń o pracy u bauera – niemożność otrzymania odszkodowania po wojnie. Telegram od siostry wzywający do przyjazdu do domu.
[00:13:08] „Urlop” od pracy u bauera, podwózka przez bauera do Voigtsdorfu, potem do Grodkowa. Odprawa 5 marek. Bauerka gotowała zupy, ziemniaki, chleb ciemny smarowany melasą z buraków. Wywiezienie boh. przez Niemców, oczekiwanie na transport w Ogrodzieńcu. Badanie przez lekarza. Przemarsz czwórkami z Ogrodzieńca do Zawiercia, dalsza droga nocą pociągiem. Ucieczki mężczyzn z transportu.
[00:17:00] Praca w gospodarstwie bauera do wyzwolenia. Zawiezienie na stację przez bauera, zatrzymanie przez Niemca na stacji – podarł zaświadczenie od bauera. Pociągi jadące tylko na zachód. Droga z Grodkowa do Olkusza (Ilkenau) ok. 24 godzin.
[00:20:40] Roztopy w Olkuszu, bombardowanie Czarnej Góry za miastem. Droga piechotą do Bolesławia, furmanki z Ryczówka wiozące Niemców na pociąg. Dalsza droga do Kluczy, spotkanie ojca pod fabryką, dojście do domu.
[00:23:00] Przygotowanie przez Niemców bomb zapalających, ostrzeżenia ojca. Pożar fabryki w Kluczach i lasu w Godawicy przez 2 dni. Obawy i lęk przed powrotem do bauera. Spotkanie z mamą i siostrą.
[00:25:00] Operacja wyrostka w Olkuszu, zwolnienie lekarskie przez 5 tygodni. Upominanie się bauera o boh. Uwięzienie boh. na posterunku w Rodakach, komendant Rudolf. Areszt w Ogrodzieńcu, w jednym pokoju ze starszą kobietą. Przejście babci przez granicę – przyniesienie chleba, nożyk „żydek”.
[00:28:38] Wieczorny spacer („freistunde”), aresztowanie dwóch chłopców za szmugiel na granicy w Podzamczu. Ucieczka chłopców, boh. nie chciała uciekać, za karę przewieziona do więzienia w Sosnowcu. Pobicie przez Niemkę – 13 miesięcy w więzieniu, wyplatanie wyrobów ze sznurka i praca w polu („feldkomando”).
[00:33:02] Mężczyźni z więzienia w Sosnowcu, praca w kopalni, strażnicy niemieccy. Przenoszenie grypsów rodzinom mężczyzn. Areszt w Sosnowcu, ul. Towarowa 16. List ojca do bauera informujący o powrocie boh. Przejazd z Sosnowca w kierunku Nysy. Życie u bauera, leczenie po przejściu więzienia: wszy, świerzb, spanie na sienniku na podłodze. Leki od lekarza, pozostanie w Grodkowie do końca wojny.
[00:38:45] Pierwszy przyjazd do domu (5 marek, spotkanie ojca), powrót po wojnie.
[00:40:43] Radość rodziców po wyzwoleniu, pozostanie z rodzicami po powrocie. W więzieniu w Sosnowcu więzienne ubranie: pasiaki, chustka na głowę. Trudy życia w więzieniu.
[00:43:41] Ucieczka bauera do Westfalii pod koniec wojny, pakowanie rzeczy. Głód w domu. Podróż powrotna do domu. Boże Narodzenie u bauerów, choinka i ciasteczka. Niedzielne spotkania Polaków pracujących w Grodkowie, rozmowy przy piwie.
[00:47:00] Niemożność otrzymania odszkodowania za pracę u bauera, odwiedzenie domu bauera, rozmowa z sąsiadami. Otrzymanie adresu bauera w Westfalii. Poszukiwanie dokumentów z więzienia. List do ambasady polskiej w Niemczech – odmowa wypłaty odszkodowania. List do ambasady niemieckiej – odmowa. List do bauera, szukanie „arbeitsbuchu”, odpowiedź syna Paula. [+] Otrzymanie dodatku do renty, bez odszkodowania.
[00:52:12] Karta z życzeniami na 80 i 85 urodziny, paczki przysyłane z Niemiec. W czasie pracy u bauera cała korespondencja do i od boh. była kontrolowana, zdawkowe informacje. Wyprawy do sklepu po sprawunki z Paulem – żywność na kartki. Brak kontaktów między gospodarzami na wsi. Brak informacji na temat możliwej zmiany. Prace wykonywane u bauera: dojenie krów, karmienie świń, prace polowe, opieka nad dziećmi (spódnica uszyta przez boh. dla córki Marty), pomoc w kuchni pomimo oficjalnego zakazu. Dobra bauerka.
[00:57:02] Czas wolny w niedziele po obiedzie. Wynagrodzenie 5 marek miesięcznie. Żydzi w Pilicy, przy klasztorze. Boh. wysłana przez ojca do babci, żeby się ukryła przed zabraniem na roboty, uniknęła obławy w Pilicy, strach ojca. Niemcy postawili na środku wsi armatę, poszukiwali akowców.
[01:03:52] Mąż przeprowadzał zdekonspirowanych partyzantów. Mieszkał w tej samej wsi, pracował w fabryce w Kluczach. Spotykali się, kiedy boh. wróciła z robót. Działalność partyzancka męża.
[01:07:07] Mąż Roman Guzik odbudowywał w fabrykę w Kluczach, był technikiem kontroli papieru. Uruchamianie maszyny papierniczej. Mąż nie otrzymał odszkodowania, nieprzyjemne warunki interpersonalne w pracy. Boh. obsługiwała „kalandra” (maszynę papierniczą) w systemie trzyzmianowym przez 20 lat. Gorycz po nieotrzymaniu odszkodowania.
[01:12:15] Atak na męża przy odbieraniu pieniędzy za cielę – „drań” z Olkusza: „ty akowcu!”. Ujawnianie się partyzantów w urzędzie w Katowicach, prześladowanie męża. Możliwość zdobycia tytułu technika – mąż nie dopuszczony do egzaminu „jako były akowiec”.
[01:16:32] Wezwania męża na UB w Olkuszu, poszukiwanie broni. Order za odwagę dla męża. Rozmowa z ubekiem. [+] Oskarżanie męża o sabotaż w fabryce. Cyjanek potasu noszony w kieszonce przez męża w razie tortur.
[01:18:49] Krzyż za odwagę włożony do trumny na życzenie męża. Pośmiertnie nadany Krzyż Partyzancki. Współpraca męża z oddziałem „Hardego” – przyszedł ze Śląska, pracował w gminie w Bolesławiu. Pomagał organizować kartki na żywność. Spotykali się wieczorem w domu „Hardego”. Zdobywanie broni przez partyzantów. Przesyłki i ulotki z Warszawy przekazywane przez „Sęka” na Śląsk.
[01:23:07] Działalność męża: przeprowadzanie przez granicę „spalonych” partyzantów. Wyznanie prawdy żonie, „musimy razem walczyć dla dobra ojczyzny”. Kupowanie broni.
[01:27:05] Akcja partyzantów kradzieży broni z pociągu w Wolbromiu. Pistolet „siódemka” dla męża, trzy naboje. Ćwiczenie na Pustyni Błędowskiej, postrzelenie Kacpra w nogę. Lekarz Kochmański w Kluczach. Opatrzenie rany przez męża, przejście przez granicę. Przenoszenie przez męża ulotek, spotkanie Niemców.
[01:32:10] Postawa życiowa męża: „Bóg-Honor-Ojczyzna”. Spotkanie z „Hardym” po wyjściu z więzienia: „Czy warto było, Romuś?”. Ujawnienie się męża. Pomoc „Hardego” – lekarz z Krakowa wyleczył mu nogę.
[01:36:00] Zawał męża, pobyt w szpitalu, lek wyrabiany przez zakonnice z ul. Krowoderskiej w Krakowie, Odnawiająca się rana nogi męża. Rozmowa „Hardego” z mężem, łzy w oczach.
[01:38:37] Spotkanie przy „łożu śmierci” „Hardego”, wyjawienie tajemnic. Świadek z Rodak. Lekarz milicyjny Puskarczyk, dyrektor szpitala, szkodliwe zalecenia medyczne. Proces sądowy lekarzy o zasługi dla partyzantów. Zeznania męża przed komisją kwalifikacyjną. Pożycie małżeńskie przez 48 lat.
[01:43:30] Przebywając w więzieniu w Sosnowcu boh. pracowała w celi przy ul. Towarowej 16, od wiosny w „feldkomandzie” na polu, obok komanda mężczyzn, na Radosze. Oranie ziemi w ogrodzie. 16 kobiet w celi, warunki higieniczne, brak intymności. Tabletki powstrzymujące miesiączkowanie.
[01:47:03] Strażniczki na oddziale zabierały przynoszoną dla więźniarek żywność (chleb od ojca). Transport do Oświęcimia, napis na bramie obozu, Niemcy z pejczami dokonywali selekcji. Noc w betonowym karcerze, modlitwa o śmierć. Widok wychudłych mężczyzn w pasiakach, wybieranie co 10 osoby do krematorium. Powrót do bauera. [++]
[01:51:10] Trauma wojenna, niezabliźnione rany. Wyczerpanie i niedożywienie, waga po wyjściu z więzienia: 40 kg. Rozgoryczenie. Uniknięcie Auschwitz dzięki staraniom ojca – napisał do bauera, żeby ten upomniał się o boh.
[01:55:20] Po operacji wyrostka boh. przedostawała się do rodziny we wsi Giebło k. Pilicy, za granicę, do Generalnego Gubernatorstwa. Ostrzeżenie przed obławą niemiecką w Pilicy.
[01:56:11] Strach przed Auschwitz. Selekcja do gazu, kobiety z dziećmi [+]. Odmowa wycieczki do Oświęcimia po wojnie. Trzewiki dziecięce w kącie sali Auschwitz.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.