Krasowski Edmund cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1990

4 lipca 2024, Gdańsk

2:42

Edmund Krasowski (ur. 1955, Elbląg) - absolwent Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego (1979). W latach 1976-1978 kolportował „Biuletyn Informacyjny” oraz inne wydawnictwa podziemne. W latach 1980-81 odbył zasadniczą służbę wojskową. W 1982 roku pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej nr 21 w Elblągu, a następnie w Gminnej Szkole Zbiorczej w Starym Polu. Od 1982 organizator druku, wydawca oraz kolporter podziemnych pism na terenie Elbląga („Zwyciężymy”, „Opornik Elbląski” i „Goniec Wojenny”). Od kwietnia 1982 jako Tymczasowy Przewodniczący NSZZ „S” Region Elbląg „Marcin” stał na czele elbląskiej, podziemnej grupy kolportażowej. Aresztowany 12 stycznia 1983, osadzony w Zakładzie Karnym w Elblągu, a potem w Areszcie Śledczym w Warszawie, zwolniony 29 lipca 1983. Od grudnia 1983 do kwietnia 1985 zatrudniony jako bibliotekarz w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Elblągu. W latach 1984-88 był wydawcą i kolporterem niezależnej prasy i książek, a potem także materiałów do produkcji ulotek oraz urządzeń nagłaśniających. Aresztowany 29 października 1985, osadzony w zakładach karnych w Elblągu i Barczewie, w marcu 1986 prowadził głodówkę protestacyjną, zwolniony 5 sierpnia 1986. Od sierpnia 1988 organizator i członek Regionalnej Komisji Wykonawczej Regionu Elbląskiego, od czerwca 1988 członek Tymczasowego Biura Zarządu Regionu Gdańskiego. Członek Komitetu Obywatelskiego w Elblągu, w wyborach czerwcowych 1989 został wybrany posłem z list Komitetu Obywatelskiego. Od 1990 członek Komisji Kwalifikacyjnej funkcjonariuszy SB woj. elbląskiego. W latach 1991-1993 poseł I kadencji Sejmu RP. W 1993 był specjalistą ds. akwizycji w Yard Service Gdańsk, w latach 1993-1997 głównym specjalistą ds. ochrony środowiska w Urzędzie Morskim w Gdyni. W latach 1997-1999 prowadził prywatną działalność gospodarczą jako wydawca pisma „Dla Ciebie i dla Twojej rodziny”. W latach 1999-2000 był pełnomocnikiem wojewody ds. ochrony informacji niejawnych w Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim w Gdańsku. W 2000 roku został dyrektorem gdańskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Od 2007 był zastępcą pełnomocnika ds. ochrony informacji niejawnych w Zarządzie Portu Gdańskiego S.A. W 2018 odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności. [na podstawie: Encyklopedia Solidarności, wywiad własny]
more...
less

[00:00:12] Nauka w elitarnym liceum im. Juliusza Słowackiego w Elblągu w klasie o eksperymentalnym profilu matematyczno-fizycznym, zainteresowanie astronomią. „Toporne” metody nauczania.
[00:02:55] „Zbuntowana” młodzież w klasie. W 3 klasie kolega Waldemar Cichoń zaprotestował przeciwko przedstawianiu zbrodni katyńskiej jako hitlerowskiej, boh. go poparł – zawieszenie w prawach ucznia za karę, „mocne przeżycie”.
[00:05:30] Pomysł „buntu klasowego”: na zakończenie roku rozrzucenie ulotek przygotowanych przez Cichonia (metodą litografii) – w czerwcu 1973 r. „Grudzień ‘70 mocno przeżywaliśmy”. Przygotowanie matrycy i wydrukowanie 50 ulotek o treści: „Jak długo? Będziecie nas żywić trupem. Stara szkoła umarła”.
[00:08:40] Koledzy Krzysztof Michniewicz i Jarosław Smyk pomagali przyczepiać ulotki w szkole. Znalezienie ulotki w śwince skarbonce z dzieciństwa. [+]
[00:10:20] Apel Edwarda Gierka „Pomożecie?”, w tym czasie w Elblągu funkcjonariusze bezpieki pałowali robotników za udział w rozruchach Grudnia ‘70. Brak represji za ulotki w szkole, rozmowa z wychowawczynią, reprymenda słowna dla Cichonia. Zakwalifikowanie się boh. do krajowego etapu olimpiady przedmiotowej z astronomii.
[00:15:00] Po wyjściu z wojska we wrześniu 1981 r. boh. zgłosił się do przewodniczącego „S” Ryszarda Kalinowskiego z ofertą pomocy w działalności „S” – brak zainteresowania. Decyzja wyjazdu do Nowej Zelandii przez Malmö i Hamburg w listopadzie [1981].
[00:17:43] Wiadomość w niemieckiej TV o szturmie milicji na Wyższą Szkołę Pożarnictwa w Warszawie – postanowienie o powrocie do Polski. Droga piechotą i autostopem do Berlina Wschodniego i pociągiem do Elbląga.
[00:22:25] Udział boh. w zjeździe Regionu Elbląskiego NSZZ „S” 12 grudnia 1981, informacje o gotowości bojowej wojska w jednostce w Braniewie. Wprowadzenie stanu wojennego. Widok czołgów z Braniewa na drogach. Pierwsze ofiary stanu wojennego – czterech żołnierzy utopiło się w czołgu pod Nowym Dworem Gdańskim.
[00:26:00] Sytuacja w Gdańsku 13 grudnia [1981]. Zdemolowana siedziba „S” w Elblągu. Trudna sytuacja boh.: bez pracy, bez możliwości nawiązania kontaktu. Internowanie Ryszarda Kalinowskiego. Pacyfikacja kopalni Wujek. Msza upamiętniająca zastrzelonego przez milicję 20-letniego elblążanina Mariana Sawicza na schodach baru mlecznego 18 grudnia 1970 r., ksiądz Mieczysław Józefczyk. Wielotysięczna manifestacja po mszy – plamy krwi na śniegu – pałowanie, aresztowania.
[00:31:09] Dzięki kontaktom siostry Bożeny w „Zamechu” boh. rozpoczął współpracę drukarską i kolporterską, przewożenie bibuły. Zdobywanie przepustek na wyjazdy do Warszawy. [+]
[00:35:00] Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa. Ulotki „ku pokrzepieniu serc” w miesięcznice wprowadzenia stanu wojennego. Zorganizowanie przez boh. drukarni sitodrukowej, współpraca z 4 osobami przy kolportażu prasy podziemnej.
[00:39:00] Trudne utrzymanie zasad konspiracji w Elblągu, gdzie „wszyscy się znali”. Przygotowanie gazetki „Zwyciężymy” z okazji 1 Maja [1982], pomoc siostry – opis techniki domowego sitodruku. Nakład pisma 2-3 tys. egzemplarzy.
[00:46:30] Druk ulotek zapraszających na spotkanie z okazji 1 Maja w imieniu „tymczasowego przewodniczącego Regionu Elbląskiego NSZZ »S«”, ok. 2 tysiące uczestników. Korzystanie z doświadczeń konspiracyjnych z Londynu i socjalistycznego przedwojennego „Robotnika”.
[00:49:05] Rozpoczęcie pracy w szkole mieszczącej się przy pomniku Ofiar Grudnia ’70. Pałowanie uczestników demonstracji przez ZOMO. 3 maja manifestacja z udziałem kilkunastu tysięcy osób. „Obrona pomnika”, wypchnięcie ZOMO z centrum miasta, „Elbląg został wyzwolony”. Ostre starcia z ZOMO przez następne dni. „Jak wojna to wojna”.
[00:53:26] Kontakt boh. z Tymczasową Komisją Krajową NSZZ „S” (Zbigniew Bujak) – list na bibułce przekazany przez kuriera. Reakcja Bujaka na zorganizowanie demonstracji w Elblągu.
[00:55:00] Narastające przygnębienie i niemoc („smuta”) w społeczeństwie. Systematyczne wydawanie „Zwyciężymy”. Boh. rozpowszechniał w gazetce adresy najbardziej brutalnych milicjantów, „to była wojna”. Aresztowanie boh., groźby.
[00:57:34] Zbieranie funduszy na działalność poligraficzną. Akcja bojkotowania „Wiadomości” TV – spacery mieszkańców 12 lutego po ulicy Hetmańskiej. Ówczesny pseudonim boh.: „tymczasowy przewodniczący Regionu Elbląskiego NSZZ »S« Marcin”.
[01:00:40] Tłumna, lecz nieudana, manifestacja 31 sierpnia [1982] zwołana przez „Marcina” w Elblągu. Próby rozszyfrowania pseudonimu „Marcin” przez SB i elblążan. [+]
[01:04:42] Rozczarowanie nieudaną demonstracją 31 sierpnia w Elblągu, „to był kapiszon”. Regularne wyjazdy do skrzynki kontaktowej w Warszawie przy wydziale psychologii, dziewczyna o imieniu Sławka.
[01:07:05] Wydawanie nowych gazetek podziemnych: „Goniec elbląski” i „Opornik elbląski”. Zorganizowanie ogólnopolskiego strajku październiku, w rocznicę rejestracji „S”, słaby opór społeczny.
[01:11:35] Zatrzymanie jednego z drukarzy-łączników, poczucie zagrożenia, śledzenie boh. Druk gazetek w rocznicę Grudnia.
[01:16:40] Opis wydarzeń majowych w gazecie „Zwyciężymy” – czytane przez uczniów w szkole. Przeniesienie drukarni od siostry do domu mamy. Zmiana pracy – Zbiorcza Szkoła Gminna w Starym Polu. Śledzenie boh. w drodze do i z pracy, udana ucieczka boh. do Warszawy, kryjówka u Sławki.
[01:22:15] Poinformowanie Bujaka o zagrożeniu aresztowaniem (22 grudnia, „idealny dzień na aresztowania”). Wyjazd do przyjaciela w Zakopanem, kolejne kryjówki w Poroninie, Piotrkowicach u ciotki Ani. Odmowa pomocy w ukrywaniu się od Bujaka. [+]
[01:26:26] Powrót boh. do Elbląga, stała obserwacja funkcjonariuszy SB. 12 stycznia [1983]. Józef Gburzyński, szef KZ „S”, „dał się aresztować”.
[01:29:12] Dobre zaopatrzenie w papier do druku w sklepach GS na prowincji. 12 stycznia [1983] aresztowanie boh. na ulicy „jak na filmach gangsterskich” na oczach mieszkańców Starego Pola. Przekazanie boh. do innego auta w Fiszewie.
[01:34:50] Przesłuchanie boh. na WSW [Wojskowa Służba Wewnętrzna]: „wszystko o tobie wiemy”, „ty jesteś Marcin”. [+]
[01:38:20] Namawianie do składania zeznań i współpracy, zastraszenie. [+]
[01:44:25] Dalszy przebieg przesłuchań na SB, kapuś w celi. „Prawie wszyscy się łamią” w przesłuchaniu.
[01:47:02] Unikanie alkoholu, „jak się konspiruje, to się nie pije”. Sposoby łamania boh. – zeznania współpracowników, konfrontacja ze współpracownikami. Uporczywe milczenie boh. [+]
[01:53:18] Przebieg konfrontacji, wskazanie boh. jako „Marcina” przez kolejnych kurierów.
[01:56:20] Przewiezienie boh. do prokuratury garnizonowej w Elblągu, rozmowa z prokuratorem wojskowym kpt Iwaniukiem.
[02:00:00] 10-dniowa głodówka boh. w areszcie śledczym w Elblągu, więźniowie kryminalni w celi. Skierowanie przez Iwaniuka na badanie psychiatryczne szansą ucieczki z aresztu. Przebieg badania w szpitalu wojskowym.
[02:07:30] Przewiezienie boh. do szpitala więziennego przy ul. Rakowieckiej w Warszawie, pawilon X, oddział psychiatryczny. [+] Anna Walentynowicz na oddziale.
[02:11:50] Dzielenie się papierosami z więźniami, podmienienie przez współwięźnia papierosów na bibułki wypełnione sianem. [+] Stosunki z kryminalistami.
[02:16:56] Informacja o amnestii 20 lipca [1983]. Zastraszenie boh. podczas przejazdu do aresztu w Elblągu. Spotkanie z mamą, ciotką i siostrą pod bramą aresztu. Wypuszczenie boh. po tygodniu, po pozostałych członkach grupy.
[02:22:40] Trudna sytuacja boh. na wolności – utracone zaufanie do członków grupy. [+]
[02:24:00] Budowa nowej grupy drukarskiej w nowych warunkach. Spotkanie z księdzem Mieczysławem Józefczykiem.
[02:26:26] Powrót do normalności, znalezienie pracy w Malborku. Na początku sierpnia 1983 spotkanie z ks. Józefczykiem oraz Lechem Wałęsą i ks. Jankowskim [+]. „Każdy chciał Lecha poznać”.
[02:31:54] Informacje o współpracy Wałęsy z SB pochodziły od SB. Bezapelacyjne przywództwo Wałęsy w kraju, niezłomna postawa podczas internowania w Arłamowie, „wojna hybrydowa”. „Dla mnie to był symbol”, „Bez niego nie byłoby Solidarności”.
[02:34:30] Przyjęcie do pracy w Szkole Zawodowej nr 4 w Malborku – zwolnienie [karne] po 4 dniach pomimo wsparcia dyrektora.
[02:37:10] Małżeństwo Meringów – zaprzyjaźnieni nauczyciele. Dzięki pomocy Elżbiety Duszak zatrudnienie w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Elblągu. Możliwość wyjazdów, planowanie „drugiej konspiracji”, nawiązywanie kontaktów w mniejszych miejscowościach. Zwolnienie po niedługim czasie.
more...
less

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film