Dolecka Bogumiła

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1938

29 czerwca 2023, Popów

2:49

Bogumiła Dolecka z d. Krzyżanowska (ur. 1938, Natalin) – jej ojciec Feliks Krzyżanowski pochodzący z Wólki Tarłowskiej w woj. świętokrzyskim był tzw. złotą rączką. Uprawiał rolę, potrafił murować i szyć buty, znał się na ciesielstwie i kowalstwie. Matka Aniela Sudół urodzona w Natalinie pochodziła z bardzo biednej rodziny. Po ślubie z Feliksem zajmowała się rolą i gospodarstwem domowym. Krzyżanowscy mieli konia, krowę i świnię. W 1944 roku, po nadejściu frontu, rodzina została wysiedlona. Znalazła schronienie we wsi Ludmiłówka w gminie Dzierzkowice. Tam w październiku 1944 roku matka urodziła trzecie dziecko, syna Tadeusza. W 1946 roku w wieku ośmiu lat Bogumiła rozpoczęła naukę w siedmioklasowej Powszechnej Szkole Podstawowej w Natalinie. Po jej ukończeniu w roku 1954 dostała się do średniej szkoły pedagogicznej w Sandomierzu. Ze względu na wysoki poziom nauczania i nieprzyjemności doświadczane ze strony innych uczniów zrezygnowała z nauki i wróciła do rodzinnej wsi. Rozpoczęła pracę na roli w gospodarstwie, zastępując chorego ojca. Sama nauczyła się również krawiectwa, choć szyła głównie na własne potrzeby. 14 czerwca 1958 roku wyszła za mąż za Daniela Doleckiego z Popowa. Ojciec podarował nowożeńcom wybudowany po wojnie dom na Niedbałkach, który został przeniesiony do Popowa. Mieszkali z seniorami Doleckimi. Zajmowali się uprawą roli, gospodarstwem domowym, mąż pracował długo w przepompowni wodnej. W roku 1968 w Popowie powstało Koło Gospodyń Wiejskich. Pani Bogumiła została wybrana jego przewodniczącą. Po czterech latach działania panie postanowiły założyć Koło Śpiewacze. Członkinie zespołu wykonywały piosenki ludowe przekazane im przez matki i babki, prezentowały spektakle przedstawiające wiejskie zwyczaje i obrzędy, np. wesele, kiszenie kapusty, pieczenie placków na Trzech Króli. Koło działało kilkanaście lat. Po jego rozpadzie w latach 80. pani Bogumiła występowała solo i z pojedynczymi koleżankami pod patronatem powstałego w Annopolu Gminnego Ośrodka Kultury. Pisała wiersze, skecze, monologi, piosenki, wiła wieńce dożynkowe. Startowała w konkursach poetyckich. Występowała na scenie do 2020 roku. Po rozpadzie Koła Gospodyń Wiejskich, w roku 1984 podjęła pracę w Zakładach Produkcji Metalowej „Metalchem” w Annopolu. Przepracowała tam 12 lat na stanowisku sprzątaczki. Pracowała również w Państwowym Przedsiębiorstwie Wodno-Melioracyjnym. W roku 1995 przeszła na emeryturę. Od lat powojennych mieszka wraz z małżonkiem w tym samym domu w Popowie. W 2008 roku zostali odznaczeni Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie.
więcej...
mniej

[00:00:07] Ur. 18 listopada 1938 r. w domu we wsi Natalin, po 4 latach przeprowadzka do wsi Niedbałki do gospodarstwa odziedziczone przez ojca. Nazwisko rodowe Krzyżanowska. Wspomnienie ubogiego domu w Natalinie zbudowanego przez ojca Feliksa Krzyżanowskiego. Mama Aniela dd. Sudoł.
[00:02:44] Rodzina ojca pochodziła z Wólki Tarłowskiej, osiedli w wiosce Niedbałki [Lubelskie] koło Bliskowic, gdzie mieszkała tylko rodzina Krzyżanowskich. Pochodzenie nazwy „Niedbałki”. Kopanie studni przez stryjów boh. przez pół roku, śmierć jednego ze studniarzy.
[00:05:28] Rodzina mamy z Natalina, śmierć dziadka Sudoła. Babcia Jadwiga Sudoł dd. Michalczyk z Natalina. Dorabianie dziadków w pobliskim dworze, rodzina Marglów. [+]
[00:09:50] Trafienie babci pociskiem – urwane palce, ucieczka rodziny z krową do lasu. Pomoc rannemu rosyjskiemu żołnierzowi. Przyjście żołnierzy niemieckich do domu, zastraszenie mamy. [+]
[00:14:52] Wysiedlenie do rodziny Kowalskich do Ludmiłówki, poród podczas rżnięcia sieczki przez mamę. Wyprawa mamy do żołnierzy po naftę. Pomoc żołnierzy radzieckich: wór sucharów, nowa bielizna, bańka nafty. Podarowanie przez Kowalskich krowy „na zapomogę” po wysiedleniu.
[00:19:00] Banda złodziei w Niedbałkach w czasie wojny, pędzili bimber, kradli zwierzęta. Dobrzy, życzliwi gospodarze czasu wysiedlenia: Paweł i Stanisława Kowalscy. Magazyny wojskowe w Dzierzkowicach.
[00:22:40] Osiedlenie się rodziny w Niedbałkach, by zagospodarować zaniedbane grunty, karczowanie, zakładanie pola, postawienie stodoły i dalszych zabudowań. Wszechstronne umiejętności ojca samouka (szewskie, murarskie, kowalskie). Rodzeństwo ojca z Niedbałek – wioska rodzinna budowana po wojnie.
[00:26:15] Parcelacja majątku w Niedbałkach (21 morg). Podkradanie fasoli we dworze. Agronom Hempel „dobry człowiek”. Wyludniona obecnie wieś Niedbałki. Zmarłe jednej nocy na szkarlatynę pod koniec wojny trzy córki stryja Michała. Stryjenka Kamela Krzyżanowska dd. Wrzołek.
[00:30:30] Zaangażowanie w partyzantkę wuja Grzebienia. Losy rodziny, potomków dziadka. „Gliniane góry”, z których okoliczni mieszkańcy pozyskiwali glinę do murowania.
[00:33:10] Dwoje rodzeństwa: starsza o 10 lat siostra Leonarda, brat Tadeusz (ur. 1945). Powrót z „wygnania” zimą 1945 r. Śmiertelna choroba babci Jadwigi, pogrzeb bez księdza.
[00:36:12] Wypadek – urwanie palców babci Marii przez bombę w czasie działań frontowych w Niedbałkach. Opór ojca i dziadków przed wysiedleniem – okres walk frontowych spędzony we wsi. Zniszczenia budynków po przejściu frontu w kierunku Dzierzkowic, odgłosy walk.
[00:41:15] Początkowa niechęć boh. do nowo narodzonego brata. Losy siostry Leonardy: w 1945 r. ślub z Antonim Jopkiem, praca we dworze w Wałowicach, potem prowadzenie własnego gospodarstwa. Dalsze losy rodziny, liczne śmierci.
[00:45:30] Edukacja: szkoła w Natalinie, „wspaniałe lata”. Nauczyciele: Henryk Czaja, Henryka Czaja, Kabłucka Maria, Jan Ciołek. Podwożenie sańmi przez tatę zimą. Szkoła działała w czasie wojny, dziś w budynku remiza OSP.
[00:48:28] Przekazanie gospodarstwa siostrzeńcowi Hejnie przez mamę, kuzyn Wilk ze dworu w Zofipolu, losy jego rodziny, wnuk Wojciech Wilk, burmistrz Kraśnika.
[00:53:20] Rodzeństwo mamy – bracia wyjechali zarobkowo do USA przed wojną. Dwaj bracia popełnili samobójstwo.
[00:56:05] Rozpoczęcie edukacji w 1947 roku, szkoła 7-klasowa. Nauczycielka Żydówka, wyjechała za granicę po nagłej śmierci córki. Dobre wspomnienie z lat szkolnych.
[01:02:38] Praca w gospodarstwie po ukończeniu 7 klasy, choroba ojca. Próba nauki w liceum pedagogicznym w Sandomierzu, gnębienie przez dzieci, zbyt wysoki poziom nauczania, odejście po 2 miesiącach. Marzenia o zawodzie krawcowej wbrew woli ojca.
[01:07:17] Małżeństwo w 1958 r., otrzymanie w Popowie domu od ojca, przeprowadzka z mężem i teściami. Działalność w kole gospodyń wiejskich w Popowie od 1968 r. Powstanie koła śpiewaczego, kurs pieczenia i gotowania, wycieczki. Pomieszczenie do spotkań koła w szkole. [+]
[01:13:55] Koleżanki z KGW w Popowie: Bożena Cyran, Mara Duderek, Teresa Olszówka, Barbara Łus, Alfreda Tyniec, Grażyna Bognik, Jolanta Uranowska. Stopniowe zamieranie działalności KGW, rozpoczęcie działalności w domu kultury w Annopolu w latach 80. – zespół muzyczny.
[01:16:35] Osiągniecia na dożynkach, nagrody za wianki. Praca w gospodarstwie, pomaganie ojcu: 4,5 ha ziemi, zboża, buraki, maliny, zwierzęta: świnie, krowy, kaczki, kury.
[01:19:19] Utrwalanie i pokazywanie obrzędów i zwyczajów ludowych przez zespół muzyczny: kiszenie kapusty, starodawne wesele, obrzędy religijne. Udział w konkursach poezji w Gościeradowie. Rozpoczęcie pracy.
[01:22:00] Konkurs w ośrodku kultury w Tarnobrzegu. Zdobywanie strojów i obuwia, poszukiwanie funduszy, tajemnicze przepadnięcie środków. Samodzielne szycie strojów ludowych.
[01:28:10] Monologi boh.: wiersze, opowieść o seniorach powiedziana gwarą. [++]
[01:34:03] Przypowiastka o wesołym Jaśku i Petrynie z Pipidówki. [++]
[01:39:31] Przypowieść o pechu i zakochaniu w smutnym życiu wiejskiej dziewczyny. [+]
[01:42:50] Wiersz o Wiśle, pięknie rodzinnych stron, postępie technicznym, przemijaniu i miłości do Popowa.
[01:48:21] Wiersz na Dzień Matki.
[01:51:26] Wiersz dożynkowy w formie modlitwy autorstwa boh. recytowany w kościołach w Annopolu i Świeciechowie. Łatwość tworzenia wierszy, poezji ludowej.
[01:56:58] Konkursy sztuki ludowej w Trzydniku, Tarnobrzegu, Dwikozach, Sandomierzu.
[01:58:10] Praca w przedsiębiorstwie wodno-melioracyjnym: nasadzenia, wysiew roślin na faszynę, zbieranie wiązek faszyny (kiszki), budowanie umocnień na tamach w latach 70.
[02:00:38] Rozpoczęcie pracy jako sprzątaczka w przedsiębiorstwie Metalchem w 1984 r., dobre warunki pracy, transport zakładowy do pracy. Powstanie związków zawodowych i „NSZZ „Solidarność”, spory miedzy członkami. Prezenty na Dzień kobiet, pochwała czasu PRL, „wszystko było”.
[02:04:12] Zakład Metalchem największym pracodawcą dla chłopo-robotników z okolicy. Przejście na emeryturę w 1995 r.
[02:05:50] Obchodzenie Bożego Narodzenia w dzieciństwie: potrawy wigilijne, spotkania z rodziną. Pierwsza Wigilia po wojnie: śledzie „lux”, chleb i kawa z buraka cukrowego.
[02:07:30] Przyjście na świat brata w październiku 1944 r., podczas wysiedlenia przed frontem do Ludmiłówki. Ojciec został w pilnować domu. Wyznanie boh.: narodowy katolicyzm. Historia konfliktów religijnych z rzymskimi katolikami. Księża narodowi: Bonkowski, Wiktor Firlej, Dąbrowski, Maciejczyk. Biskup narodowy Wiesław Dąbrowski spokrewniony z boh.
[02:11:35] Walki katolików przeciwko budowie kościoła narodowego, stopniowe przenikanie się religijności (spowiedź powszechna vs przed księdzem). Krytyczna opinia o księżach katolickich „żyjący potrzebujący”, różnice między oboma Kościołami, dyskryminacja ze strony katolików. [+]
[02:17:20] Historia chłopa, którego grzechy ze spowiedzi wyjawił ksiądz dziedzicowi, ukaranie chłopa. Hipokryzja w Kościele rzymsko-katolickim.
[02:19:42] Celebrowanie Zielonych Świątek – majenie domów i dróg zielonymi gałązkami brzozy i wisem (tatarakiem). Pisanki wielkanocne, przeżycie odroczonej pierwszej komunii z powodu kopnięcia przez krowę w twarz. Białe tenisówki pod długą sukienką. [+]
[02:22:50] Radość ojca z ziemi otrzymanej w reformie rolnej. Szwagier Antoni Jopek zatrudniony w pałacu w Wałowicach. Poznanie męża w pałacowej gorzelni, zabawy muzyczne w remizie w Popowie, muzykanci ze Świeciechowa. [+]
[02:26:27] Praca męża przy naprawianiu budynków gospodarczych we dworze. Po odejściu Niemców radość i wzruszenie z „ocalenia przez radzieckich żołnierzy”. Pozytywna opinia o czasach stalinizmu i PRL: „ja bym na piechotę do Kraśnika poszła, żeby wróciły”, „teraz zmarnowana Polska”.
[02:30:00] Wyjazdy z rodzicami do Annopola po wojnie: smak bułki. Jarmark w Annopolu, handel zwierzętami gospodarskimi – wymarły obyczaj. Ostatnia krowa we wsi. Upadek tradycyjnego gospodarowania i uboju.
[02:33:50] Obowiązkowy kontyngent w czasie wojny: zboże wożone do Annopola, masło ubijane przez mamę.
[02:35:25] Najlepsze lata życia: „dzieciństwo szkolne”. Pracowite życie.
[02:38:50] Zabawy sobótkowe z młodości. Kolejny wiersz o wyższości żniw kosą nad kombajnem.
[02:43:55] Urwany monolog o strażaku [+]. Barbara Łus również pisała teksty piosenek. Dobre wspomnienia z działalności w zespole ludowym, zachowane dyplomy. Troska o zachowanie sztuki ludowej.
więcej...
mniej

Zgardziński Dariusz

Bolesławski Bartosz

Instytut Pileckiego

Film