Jerzy Zelnik (ur. 1945, Kraków) opowiada o swojej działalności opozycyjnej od lat 60-tych do 2015 roku. Wspomina znajomości zawarte w okresie „Solidarności”. Opisuje świat filmu oraz teatru.
[00:01:00] – ur. w 1945 r. w Krakowie, mieście rodzinnym ojca. Ojca jako młodego oficera przeniesiono do Warszawy – z ramienia wojska nadzorował budowę Domu Wojska Polskiego, odbudowę Teatru Wielkiego. Dziadek boh. – Stanisław Rajhman, zmarł w 1956, zgłosił się jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej. Był pułkownikiem WP i lekarzem-pediatrą.
[00:02:00] – dziadek boh. ocalał po wybuchu wojny, bo był potrzebny Rosjanom jako lekarz. Został pułkownikiem. Matka boh. uciekała pod Lwów, jako 16-latka pracowała na Syberii. Ojca trafił do łagru w Republice Karelo-Fińskiej, przetrwał dzięki znajomości łaciny – został asystentem obozowego lekarza. Sytuacja rodziny boh. w Polsce, której nie udało się wyjechać.
[00:04:00] – brat ojca zginął z wycieńczenia w Oświęcimiu, jego matka została zabita przez Niemców na ulicy, co mógł widzieć Roman Polański. Ojciec nie zdążył do armii Andersa z powodu tyfusu. Napisał, że jest bezwyznaniowcem, co budziło nieufność w armii Andersa. Ojciec szedł na tyłach armii Berlinga. Tam zaprzyjaźnił się z Jaruzelskim i Siwickim.
[00:06:00] – ojciec i matka boh. byli po wojnie w PZPR, w stanie wojennym oddali legitymacje partyjne. Wcześniej nie zrobili tego ze względu na dzieci, jedno z nich było niepełnosprawne (brat Piotr). Początkowa wiara boh. w ustrój socjalistyczny. W 1969 chrzest dzięki żonie poznanej w szkole teatralnej. Spędził z nią 46 lat. Śmierć żony.
[00:08:00] – początek zmiany poglądów, 1968 rok i palenie gazet na Krakowskim Przedmieściu. Przesyt pozorną wolnością i suwerennością. Zajścia na Uniwersytecie Warszawskim w marcu 1968, przyjaźń z Adamem Michnikiem. [Zygmunt] Rybicki, prorektor Uniwersytetu Warszawskiego. Katowanie przed bramą dziewczyny w ciąży.
[00:10:00] – ucieczka boh. i innych w stronę Wisły. Strach przed Milicją Obywatelską. Żona boh. siedziała w kawiarni „Europejska” i obserwowała zajścia przez okno. Wtedy się jeszcze nie znali. Reżyseria odgórna. Nazajutrz zajścia pod Politechniką, wspomaganie strajku studentów. Sceny na Krakowskim Przedmieściu, próba wejścia zomowców do kościoła Św. Krzyża.
[00:12:00] – rok 1970. Plac Zbawiciela i odczucie telepatyczne wydarzeń na Wybrzeżu. Naiwna wiara w Gierka, w przewietrzenie socjalizmu i wprowadzenie swobodę podróżowania.
[00:14:00] – 1976 r. i „ścieżki zdrowia”, Radom, Ursus. Boh. czuł strach, był w apogeum kariery, uznawany za najlepszego aktora. Przed nim seriale „Doktór Murek” i „Królowa Bona”. Przestraszył się, że dużo straci. Wizyta Andrzeja Seweryna, który zbiera pieniądze na KOR. Boh. bał się prowokacji. Spowiedzi boh.
[00:16:00] – miał 18 lat, gdy podpisał zobowiązanie z człowiekiem ze służb, czuł się wyróżniony, że służy socjalistycznej ojczyźnie. Skrzywdzenie Kowalika, kolegi z Rejtana. Szczyt kariery boh. w 1976 r.
[00:18:00] – boh. włącza się w sprawy ojczyzny. Od 1980 r. boh. znalazł się w epicentrum strajku. Wystawiał z teatrem „Wybrzeże” „Zdradę” Pintera – któregoś dnia nie było nikogo na widowni, trwał strajk. Boh. ściskał dłonie strajkującym robotnikom przez kraty, przynosiło się im jedzenie. Boh. na plaży, ból sumienia. Zaangażowanie i organizowanie zrębów Solidarności w Teatrze Powszechnym, boh. był wiceszefem „S”.
[00:20:00] – żal boh. nad obecną sytuacją Teatru Powszechnego, w którym spędził 20 lat. Do 2005 roku był aktywnym członkiem „S”. Okres karnawału Solidarności. Stan wojenny i rozdzielanie darów i paczek dla rodzin. Paczki od żony ministra francuskiego, szefa radia i tv francuskiej. Docenienie paczek z żywnością i jedzeniem dla dzieci.
[00:22:00] – mniej biedy w Polsce niż dawniej. Dramatyczny moment w Teatrze Powszechnym, jak [Zygmunt] Huebner zobowiązał się, jeszcze przed stanem wojennym, do realizacji spektaklu w TVP. Aktorzy bojkotowali telewizję. Była to inna rzeczywistość, aktorzy przegłosowali, że nie przekroczą progu stacji. Huebner miał za złe panu Jerzemu, że stanął po stronie protestu. Boh. dostał w 1981 r. nagrodę za całokształt twórczości, miał wtedy 36 lat.
[00:24:00] – nagroda przyznana z podkreśleniem wkładu w „Królową Bonę” i „Epitafium”, boh. nie odebrał jej na znak protestu. Wierność przekonań bohatera. W czasach pokoju czułby się wyróżniony, ale nie wtedy. Nagroda od Prezesa Komitetu Radia i TV, rok 1982. W 1975 boh. wraz z największymi polskimi aktorami (Holoubek, Łapicki, Olbrychski) wziął udział w koncercie na 30-lecie Polski Ludowej. Wstyd mu za to.
[00:26:00] – msza za ojczyznę. Udział w koncercie był związany z akceptacją Gierka, było to przed 1976 r. Boh. występował aktywnie w stanie wojennym w kościołach, też za granicą. Z KUL-em i Staszkiem Brejdygantem podróżowali po USA recytując wiersze. Boh. był na czarnej liście trzydziestu pięciu aktorów, którzy występowali w kościołach. Przesłuchanie boh. i Hanny Skarżanki. Ksiądz w Archidiecezji Warszawskiej, który działał na dwa fronty.
[00:28:00] – występy boh. w różnych miejscowościach. Poznanie ks. Popiełuszki, opracowywanie z nim wierszy na Msze za Ojczyznę. Opinie boh. o księdzu – „święty za życia”.
[00:30:00] - dyżur przy trumnie ks. Popiełuszki, urodzony tego samego dnia (14 września). Czerwiec 1984, w dolnym kościele spotkanie z lekarzami służby zdrowia. Propozycja księdza wyjazdu na Śląsk, to była przedostatnia podróż księdza, boh. nie pojechał. Po 20 latach boh. zrobił spektakl „Dobrem zwyciężać”. Męka krzyżowa Popiełuszki, trwająca kilka dni, zamordowany został 25 października, 19 października to data porwania. Tortury.
[00:32:00] – nagranie przez boh. książki „Lobotomia. Zero koma trzy” Wojciecha Sumlińskiego. Wyjście ze SPATIF-u i wywiezienie przez MO na ulicę Okrzei. Boh. nigdy nie był bity ani internowany, nie działał w pierwszej linii.
[00:34:00] - żałuje, że nie doświadczył odsiadki. Pogrzeb Jerzego Popiełuszki. Wałęsa był wtedy bogiem, mówił „Solidarność żyje, bo Ty oddałeś za nią życie”. Boh. nie ma nic wspólnego ze sprawą Grzegorza Przemyka. Jest rok 1989 r., należy do tych, którzy zachwycają się Okrągłym Stołem. Naiwność polityczna boh.
[00:36:00] – za komuny był związek studentów bez szyldu partyjnego. W ’89 r jest aktywny, wierzy w wybory, składa przysięgę w imieniu luminarzy, Mazowieckiego i in. Jest w epicentrum „S”, jest wiceszefem komitetu wałęsowskiego w swojej dzielnicy.
[00:38:00] – wszyscy byli wtedy po jednej stronie, razem. Entuzjazm unosił ludzi nad ziemią. Polska przecierała szlak wolności dla Europy, nasze wybory były pół-wolne. Opóźnienie z lustracją, nocna zmiana. 4 czerwca kojarzy się boh. z obaleniem rządu Jana Olszewskiego.
[00:40:00] – strach opanowuje elity i nie dają szansy Polsce. Boh. był w 1990 w komitecie „Victoria” z Hanną Gronkiewicz-Waltz, popierali Wałęsę. Prowadzenie przez boh. wiecu Wałęsy na Politechnice Warszawskiej. Boh. i jego żona przeżyli potwornie 4 czerwca 1992, czuli się oszukani.
[00:42:00] – książka boh. „Szczerze nie tylko o sobie”. Delegacja „S”, boh. jako jeden z delegacji „35” poleciał do Francji, aby dziękować organizacji CGT [Confederation General du Travail?] za pomoc w stanie wojennym i wspieranie „S”. Przywiązanie boh. do Kościoła, opinia o A. Michniku, że jego związanie z Kościołem było koniunkturalne.
[00:44:00] - relacje boh. z Kościołem i A. Michnikiem. Przywiezienie dla niego z Londynu po 5 tys. dolarów. Boh. jako emisariusz, konspirator. Aktorka [Zofia] Mrozowska i recytacja wiersza w strachu. Inwigilacja przez służby.
[00:46:00] – inwigilacja technologiczna obecnie. Dawne relacje z papieżem Janem Pawłem II. W 1979 r. boh. nie poszedł na pl. Zwycięstwa, słuchał homilii z balkonu swojego nowego mieszkania. Poczucie, że duch spłynął na polską ziemię. Klęczenie boh. przed kościołem św. Anny podczas spotkania Papieża ze studentami.
[00:48:00] – spotkanie z Papieżem w 1983 r. na Stadionie XX-lecia. Spotkania boh. z Papieżem odbyły się bez słów, w 1991 i 2000 roku żona boh. posypana popiołem w Środę Popielcową w imieniu kobiet świata.
[00:50:00] – boh. i Gustaw Holoubek wzięli udział w spotkaniu państw katolickich i nagraniu płyt z poezją Papieża. Ze strony włoskiej nagrywali je m. in. Victorio de Sica, Monica Vitti. Brak sukcesu komercyjnego. Złamanie nogi przez Papieża i potem nowotwór Papieża uniemożliwił ich spotkanie. W 2003 25 rocznica pontyfikatu i tekst „Dar i tajemnica”.
[00:52:00] – boh. tłumaczy, dlaczego nie był na pogrzebie Papieża. Tekst testamentu Papieża w spektaklu boh. „Dar i tajemnica”. Udział boh. w „Verba sacra”.
[00:54:00] – posłowie arcybiskupa Gądeckiego. Spotkania w auli Uniwersytetu Poznańskiego i usunięcie spotkań z tego miejsca. W 2000 r. obchody w Gdańsku 20-lecia „S”. W 2005 r. tworzenie związków branżowych i zakończenie działalności boh. w „S”. Judymowy szlak boh.
[00:56:00] – opowiedzenie się boh. po stronie prawej i „cywilizacyjny postęp” Polski. Brak opinii o reformie sądownictwa. Opinie o reformach obecnego rządu.
[00:58:00] – obecne podnoszenie stanu posiadania Polski. Przyjaciele boh. w Ministerstwie Kultury i opinia, że źle się dzieje w teatrze, boh. zauważa odejście Polski od kultury, kultura jako wizytówka kraju. Strach boh. o zaniedbanie najważniejszego dziedzictwa narodowego. Gra w scrabble.
[01:00:00] - alert i prośba boh. o uważność i nie podeptanie tożsamości podczas „zabawy” o dobrobyt. Polska krajem poetów i muzyków-kompozytorów. Wymienianie wielkich nazwisk. Norwid wielki poeta a zapomniany.
[01:02:00] – hołd boh. dla wybitnych polskich pisarzy i kompozytorów: Mickiewicza, Chopina, Miłosza, Herberta. Postumenty dla polskich „skarbów świata”. Jest zwolennikiem „Korony królów”. Boh. uważa, że jest dużo do zrobienia w dziedzinie zachowania pamięci. Nasycenie pamięci wyższą kulturą, napełnienie dumą z polskiego dorobku historycznego i wynalazczego. Wynalazcy polscy.
[01:04:00] – polscy wynalazcy pracujący za granicą. Historyczne zgnębienie Polski i opóźnienie wynikające z zaborów i dziejów Polski. Obecne przyspieszenie cywilizacyjne Polski. Apel do opozycji.
[01:06:00] – nawoływanie do opozycji o nie podstawianie nogi obecnemu rządowi. Wybory i ryzyko demokracji. Droga polityczna boh., wiara w każdy, następujący jeden po drugim rząd. Współpraca ze wszystkimi rządami. Udział boh. w spotach wyborczych, poznanie J. Kaczyńskiego i „romans” z J. Korwinem-Mikke, potem z Buzkiem.
[01:08:00] - jest twarzą PO i ideologii konserwatywno-liberalnej. Rozpad PO-PiS-u. Naiwna wiara boh. w dobre intencje każdego rządu. Przejście w 2008 r. i kolegowanie się J. Kaczyńskim. Kaczyński, zdaniem boh., jest bardziej kompetentny jako kandydat na prezydenta niż Piłsudski.
[01:10:00] – Jarosław Kaczyńskiego i jego „odkryte” dokonania w „S”. Zaangażowanie boh. w PO, katastrofa w Smoleńsku, udział boh. w kampanii prezydenckiej A. Dudy. Najważniejsze wydarzenie: że dano mu życie w czasie trwania wojny i że przyszedł na świat w Krakowie.
[01:12:00] – słupy milowe życia boh. – miłość do kobiet: Basi Brylskiej i żony boh. Urszuli. Polityka to sprawy sezonowe. Boh. jest zakochany w Polsce, ma pochodzenie żydowskie, ale od 200 lat rodzina boh. jest Polakami.
[01:14:00] – ojciec boh. uznawany na znawcę polszczyzny, rodzina przeniesiona ze Słowacji. Zaangażowanie rodziny w sprawy Polski. Dziadek boh. tapicer – rzemieślnik – artysta Maks Zelnik. Chrześcijaństwo, które wniosła w rodzinę żona boh. i jego przeniesienie na rodziców boh. Rocznica 50-lecia chrztu boh.
[01:16:00] – chrzest boh. to dla niego wielkie wydarzenie, bo słynęła na niego łaska. Żona chciała ślubu kościelnego. Chrzest w Kościele Bożego Ciała w Krakowie. Udział boh. w filmie „Faraon” i cel filmu. Uprzedzenie buntu młodzieży w 1968 r.
[01:18:00] – ambicja o byciu wodzem ponadczasowym i zrobieniu wielkiej kariery. „Faraon” jako droga do poczucia niezależności. Credo boh. i miłość wierności sumieniu artystycznemu i politycznemu. Uwagi o różnorodności świata.
[01:20:00] – casting do roli „Faraona” i zdjęcia próbne. Zgłoszenie boh. Kawalerowiczowi przez Basię Brylską, ówczesną sympatie boh. Wygrywa casting mimo, że wtedy jeszcze, zdaniem boh., braku mu było warsztatu aktorskiego. Boh. docenia możliwość grania chronologicznego w czasie zdjęć do filmu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.