Sergiusz Borkowski (ur. 1945, Kamieniec Podolski) w latach 1949-53 mieszkał z rodziną w Susumanie w magadańskiej obłasti. Po śmierci Stalina wrócono do Kamieńca, ale niedługo potem ojciec dostał pracę w Gródku Podolskim i tam się przeprowadzono. W Gródku Sergiusz Borkowski chodził przez trzy lata do ukraińskiej szkoły. W latach 1964-1970 studiował w Instytucie Lotniczym w Charkowie. Po ukończeniu studiów skierowano go do pracy w fabryce samolotów w Azerbejdżanie. Potem pracował jako konstruktor w fabryce urządzeń elektromechanicznych wykorzystywanych przez wojsko. Jest działaczem Polskiego Stowarzyszenia Naukowców, które działa przy Polskim Stowarzyszeniu Kulturalno-Oświatowym im. Józefa Rollego w Kamieńcu Podolskim.
[00:00:09] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1945 r. w Kamieńcu Podolskim, rodzice byli Polakami.
[00:00:25] Ojciec matki był prawnikiem i pochodził z Krakowa, przed rewolucją zamieszkał w Odessie. Matka miała trójkę rodzeństwa, w 1924 r. dziadka rozstrzelano, a matkę i brata wychowały starsze siostry. Matka chodziła po polskiej szkoły w Winnicy, potem studiowała w Kijowie. W czasie wojny została ewakuowana do Wierchniego Tagiłu na Syberii, gdzie pracowała w zakładzie zbrojeniowym. W 1935 r. urodziła się starsza siostra boh., która zmarła na Syberii. Ojciec służył w czasie wojny w lotnictwie, w 1944 r. jego samolot został zestrzelony, ranny trafił do szpitala i już nie wrócił na front.
[00:03:50] Rodzina mieszkała we Lwowie, potem w Susumanie – rejs statkiem „Feliks Dzierżyński” z Władywostoku do Magadanu. W Susumanie mieszkano do 1953 r. bez prawa wyjazdu. W okolicy były kopalnie złota i diamentów oraz wiele łagrów. Boh. widział kolumny więźniów prowadzonych do pracy. Matka nawiązała kontakt z księdzem Wojciechem Darzyckim i pomagała mu, ksiądz odprawiał tajne msze. Surowe zimy na Syberii. Syreny kopalni wyjące po śmierci Stalina. Boh. był w Susumanie z rodzicami i młodszym bratem Romanem – talony na mleko dla dzieci, złoto w piaskownicy przedszkola. Ojciec skończył studia inżynierskie w Kijowie i pracował w „awtozawodzie”, który zapewniał samochody kopalniom – teren działania. Matka pracowała w sklepie. Po śmierci Stalina udało się rodzinie wyjechać na urlop, z którego nie wrócono na Syberię. [+]
[00:16:52] Matka ojca mieszkała w Kamieńcu Podolskim, dziadek po wojnie został aresztowany, przebywał w łagrze w Permie i wrócił do domu w 1954 r. Rodzice dostali nakaz wyjazdu ze Lwowa i pracy na Syberii, miesiąc jechano do Władywostoku. W maju 1953 wyjechano „na urlop” – podróż samolotem i pociągiem do Kamieńca. W domu w Susumanie były zwierzęta, które przed wyjazdem oddano do zoo w szkole.
[00:22:10] Piosenka z przedszkola. W latach 90. siostra urszulanka Teresa Iwan spotkała księdza Darzyckiego na Ukrainie i okazało się, że obydwoje znają matkę boh. – nawiązanie korespondencji z księdzem. Powód powrotu z Syberii do Kamieńca. W czasie pobytu w Susumanie wysyłano listy do rodziny w Kamieńcu.
[00:26:20] W Kamieńcu boh. poszedł do rosyjskiej szkoły. Ojca skierowano do pracy w Gródku Podolskim, rodzina tam się przeprowadziła i boh. chodził do szkoły ukraińskiej. W Gródku mieszkali przedstawiciele różnych narodowości, funkcje kierownicze sprawowali Rosjanie. W 1956 r. wrócono do Kamieńca. Kościoły w mieście były zamknięte, katedrę zamieniono na Muzeum Ateizmu. W każdą niedzielę jeżdżono do kościoła w Borszczowie. Z Gródka przyjeżdżał czasem ksiądz Olszański, który odprawiał mszę w domu Zawadzkich lub Śliwińskich.
[00:34:45] Matka pisała pisma do władz radzieckich oraz do papieża w sprawie zwrotu katedry wiernym, jeździła w tej sprawie wraz z grupą Polaków do Moskwy. Zmiany po spotkaniu Gorbaczowa z papieżem. Stan budynku kościoła. W Wielkanoc 1991 r. wpuszczono wiernych do katedry.
[00:39:44] Boh. ukończył studia w Instytucie Lotniczym w Charkowie i pracował jako konstruktor w fabryce urządzeń elektromechanicznych wykorzystywanych przez wojsko. Po skończeniu studiów pracował przez dwa lata w fabryce samolotów w Azerbejdżanie – powody powrotu do Kamieńca.
[00:42:33] Boh. nie włączał się w akcję odzyskiwania kościoła prowadzoną przez matkę. Pierwszy ksiądz po odzyskaniu katedry był Litwinem, potem przyjechał ksiądz Roman Twaróg. Powrót wiernych różnych narodowości do kościoła.
[00:45:24] W latach 50. w Kamieńcu mieszkali m.in. Polacy, Żydzi. Po wojnie w mieście nie było synagogi i Żydzi modlili się w mieszkaniach. W czasie okupacji do getta w Kamieńcu przywożono Żydów z Austrii i Rumunii. Babcia, mieszkająca w dzielnicy Polskie Folwarki, widziała ludzi idących na miejsce egzekucji. Ojciec wspominał, że gdy chodził do szkoły, to w klasie tylko on i jeszcze jeden kolega nie byli Żydami.
[00:51:00] Babcia zmarła w 1954 r., jej opowieści o wojnie. Relacje między dziećmi różnych narodowości. Powody, dla których sąsiadka Cichocka nie przyznawała się do polskich korzeni. Współcześnie mieszkańcy Kamieńca mówią po ukraińsku i rosyjsku.
[00:57:30] Córka studiująca w Łodzi poznała starszego pana, Adama Kowalskiego, pochodzącego z Kamieńca, który w 1927 r. uciekł przed represjami do Polski. Jego matkę wysiedlono do Kazachstanu, gdy wróciła na Ukrainę nie pozwolono jej na nawiązanie kontaktu z synem.
[01:02:55] Matka uczyła boh. polskiego – prenumerata polskich czasopism. Obecnie msze odprawiane są także w języku ukraińskim, wcześniej modlono się tylko po polsku. Matka zmarła w 1999 r. Brat mieszkał z rodziną w Czerniowcach, babcia uczyła wnuki polskiego.
[01:06:30] Rozważania na temat polskości. Boh. poznał przyszłą żonę w zakładzie pracy, obydwoje byli konstruktorami. Ślub wzięto w 1973 r., w 1991 zawarto ślub kościelny. Córka urodziła się w 1976 r., chrztu udzielił potajemnie prawosławny pop. Syna ochrzczono w kościele w 1984 r.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.