Stanisława Gryz z d. Kłos, ps. „Śnieżka” (ur. 1918, Skały) w latach 1942-45 była sanitariuszką i łączniczką Batalionów Chłopskich. Jej mąż Tadeusz był żołnierzem Armii Krajowej. Po wojnie aresztowany i więziony przez dwa lata, po zwolnieniu szykanowany przez UB.
[00:00:10] Ur. 2 listopada 1918 r., nazwisko rodowe: Kłos, ur. we wsi Skały k. Grzegorzewicz, Przeprowadzka do Wronowa, pięcioro rodzeństwa: Jan, Stanisława, Genowefa, Czesława, Tadeusz. Równolatka z Polską. Nauka w szkole w Skoszynie – 7 km od Wronowa, śniegi po pas zimą.
[00:03:35] Ojciec Michał Kłos, wyjazdy zarobkowe (Szwajcaria, Stany Zjednoczone, Niemcy), lęk mamy przed światem. Majątek zarobiony przez ojca stracony w wyniku wymiany pieniędzy. Nauka historii, piosenka o Piłsudskim „Jedzie na kasztance” [boh. śpiewa]. W szkole uczniowie dawali objazdowe przedstawienia w wiejskich świetlicach. W Witosławicach – przedstawienie patriotyczne, boh. jako alegoria Polski w kajdanach [boh. mówi wiersz]. Nauczycielka mieszkała naprzeciwko szkoły. [++]
[00:09:05] Niewiele dzieci z Wronowa chodziło do szkoły w Skoszynie. Łapanie raków w rzece po drodze do szkoły, spóźnienie na lekcje, torba z rakami zabrana przez nauczycielkę. Nauka geografii i historii. Wiersze o przysiędze Kościuszki i jego śmierci w Szwajcarii. [++]
[00:16:37] Mama boh. Aniela bała się wyjeżdżać, strachliwa. Najmłodszy z rodzeństwa Tadeusz ukończył szkołę wojskową, szkoła w Witosławicach i Mominie, boh. przyprowadzała go ze szkoły. Ukończył szkołę marynarską na Helu.
[00:20:50] Po rozpoczęciu wojny Niemcy zajęli okoliczne majątki, m.in. Reklewskiego. Liczni partyzanci, bandyci, Rosjanie – bunkry rosyjskie i niemieckie w czasie przechodzenia frontu. Ciekawość świata boh., czytanie książek przy latarce. Wielu partyzantów z Batalionów Chłopskich pochodziło z Jeżowa, Wronowa, Worowic. Pseudonim: „Śnieżka”, brat: „Śmik do lasu”. Strach przed Niemcami.
[00:25:14] Broń boh. „szóstka”, zgubienie w lesie. Upadek bomby zapalającej na dom boh., pożar, pomoc sąsiadów, zamieszkanie w domu na górze. Przygotowanie kryjówki w bunkrze. Opatrywanie rannych Niemców, boh. była sanitariuszką, brat się ukrywał przed Niemcami. Zabranie złotego pierścionka przez Niemca, nienasyceni Rosjanie. Papierosy dla ojca od Niemców, dzielenie się jedzeniem. Głodni Rosjanie. [+]
[00:30:00] Ukrywanie się przed Rosjanami w schronie z Niemcami, zniszczenie gospodarstw we wsi – zwierzęta gospodarskie biegające po polach. Kolportaż ulotek i podziemnej prasy z Wronowa do Piórkowa, Waćkowic, zatrzymanie przez Niemców, podwiezienie furmanką, strach. [++]
[00:33:50] W drodze z ulotkami do Konina zatrzymanie przez Niemców na polowaniu, złapanie za kolano „na szczęście”.
[00:36:26] Boh. przenosiła meldunki. Szkolenia grupy partyzantów, informacja o ruchach wojsk niemieckich. Zjazdy w majątku w Boksycach. Poznanie innych partyzantów, poznanie męża – był sekretarzem w gminie Momina. Ciężkie czasy po wojnie. Mąż należał do AK, brat Janek był w policji.
[00:42:05] Po ślubie zamieszkanie w Kowalkowicach, wokół liczna partyzantka. W miejscowym majątku była gorzelnia. W dniu ślubu wieczorem zaprzyjaźnieni partyzanci z BCh i AK strzelali na wiwat. Mąż Józef Gryz, zmarł w 1993 r.
[00:46:42] Przeprowadzka z Kowalkowic do wujostwa z Ostrowca (ul. Kuźnia) bez jakiegokolwiek dobytku. Przyjście milicji, strzelanina. Mąż był urzędnikiem skarbowym.
[00:49:42] [Po wojnie] Rozbijanie pomnika Piłsudskiego w parku w Ostrowcu, lęk boh. o męża, śledzenie i pilnowanie przez tajniaków. Zatrzymanie męża w Ożarowie, areszt w Ostrowcu. Przekazanie informacji od sąsiadki, wypatrywanie męża w okienku więzienia.
[00:54:15] Brak środków do życia, dwoje dzieci, rewizje w domu boh. [+] Pomoc znajomych. Starsza córka pozostała pod opieką teściów, młodsza u rodziców boh. Poszukiwanie pracy, nękanie boh. przez władze za „winę” męża. Znalezienie pracy w drukarni, weryfikacja boh. w urzędzie.
[00:59:54] Odwiedzanie córek, choroba młodszej. Nowa praca w hucie, pomocny kierownik z Denkowa. „Mnie się żyć nie chciało”, odwiedzanie męża w więzieniu w Sandomierzu przez siostrę. Wsparcie koleżanki z pracy, żony komunisty, pomoc w umieszczeniu męża w więziennej kuchni. Głód bieda w domu boh.
[01:03:40] Widzenia w więzieniu, zwolnienie męża po 2,5 roku. Podczas ślubu koleżanki pożar w Grzegorzowicach, zemsta partyzantów. Zabicie dziedzica Reklewskiego przez bandytów, gdy chciał obronić księży w Waśniowie. Partyzanci nie pozwolili wejść na pogrzeb Reklewskiego.
[01:08:31] Po wyjściu z więzienia mąż nie mógł znaleźć pracy biurowej. „Jestem człowiekiem bardzo zmęczonym życiem”. Praca męża w hucie i w [MKS] jako spawacz, powrót dzieci do rodziny. Praca męża w MKS jako spawacz, potem w księgowości. Prześladowanie w pracy boh. i męża.
[01:13:04] Wynajmowanie mieszkania przy kościele św. Michała, potem przy Kuźni. Córki Anna i Barbara, śmierć wnuczki Tamary na białaczkę, rozpacz córki Anny. Rabowanie grobów, otwieranie trumien na cmentarzu w Wieliczce. Wnuk chirurg kardiolog w Ameryce.
[01:22:21] Opieka nad dziećmi Barbary (Ziemowit i Kinga) w Stalowej Woli podczas pobytu córki w Kanadzie. Wszyscy członkowie rodziny z pokolenia boh. w Polsce zmarli, brak kontaktu z wnukami i prawnukami. Popularne imię męskie w rodzinie: Michał.
[01:27:15] Tęsknota wnucząt za rodzicami. Wyprawienie dzieci do Kanady, odwiedziny rodzinnego grobu w Warszawie. Losy rodziny córki w Kanadzie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.