Ewa Twarowska z d. Zyblewska (ur. 1942) jest córką więźnia, zamordowanego w Forcie III w Pomiechówku. Opisuje aresztowanie ojca oraz warunki w forcie. Wspomina późniejsze losy swoje, matki i siostry, a także innych członków rodziny.
[00:00:10] Ur. 23 stycznia 1942 r. w Zatorach, pow. Pułtusk. Ojciec Zygmunt Adam Zyblewski był nauczycielem, mama prowadziła dom. Silna relacja z ojcem, ostatni spacer. Aresztowanie ojca późnym wieczorem z 28 sierpnia [1943]. Ostrzeżenie przez żołnierza. Aresztowanie szefa ojca, Rzewnickiego, przewiezienie do fortu w Pomiechówku. Pożegnanie ojca, zapamiętany moment ubierania się. Zachowane grypsy od ojca. Urodziny siostry 30 stycznia [1944], ojca zamordowano 4 lutego.
[00:05:40] Obóz w Pomiechówku. Poszukiwanie ojca po latach. Skończył seminarium nauczycielskie w Pułtusku, jego brat był w oflagu w Woldenbergu. Wspomnienie Hanny Wąsalanki (siostra Blanka) – opis ojca: był wysportowany, miał słuch muzyczny, grał na skrzypcach i pięknie śpiewał. Zdał do konserwatorium. Nauczał muzyki i religii.
[00:07:30] Okoliczności aresztowania ojca. W placówce AK Zatory dowodził wywiadem (oddział VI). „Wsypa” w Pułtusku, aresztowanie Zadrożnego. Warunki w celach obozu w II Forcie w Pomiechówku, okrucieństwo oprawców – najcięższe więzienie. Napisy na ścianach. Powieszenie ojca na szubienicy – codziennie wieszano kilkadziesiąt osób, więźniowie musieli sobie nałożyć peltę na szyję. Moment przed śmiercią. Spalenie ciała, rozsypane prochy. [+]
[00:10:28] Przyjazd mamy rowerem do twierdzy w Pomiechówku po wojnie, przywiozła ziemię spod szubienicy. Pamiątki po ojcu, wspomnienie Zadrożnego. Akt zgonu ojca, wspomnienia sąsiadów. Odmowa przyznania zasiłku dla dzieci jako represja za działalność ojca. Pomoc rodziny przy wychowaniu sióstr, „sierot po Zyblewskim”. „Ta wojna w nas jest”. Wspomnienie łun znad Warszawy podczas powstania warszawskiego, modlące się płaczące kobiety, „Warszawa się pali”. [++]
[00:13:25] Ciotka Drapczyńska straciła w powstaniu dwóch synów (Leszek i Jurek), ich siostra cioteczna Barbara była żona K.K. Baczyńskiego, też zginęła w powstaniu. [+]
[00:15:20] Oczekiwanie na powrót z oflagu brata ojca. Chrzest boh. Ciotka Halina Mazurowa dd. Zyblewska, siostra ojca – jej mąż był w KOP na Wileńszczyźnie, zginął w Katyniu. Józef Zyblewski z rodziny dziadka zginął w Katyniu ]Starobielsku?], odwiedziny miejsc straceń w Rosji.
[00:17:10] Boh. sama utrzymywała się podczas studiów. Śmierć ojczyma – mama została z czterema córkami, wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Historia mamy, dziadek Jan Szulc, młynarz. Dziadek poznał babcię (dd. Szmigielska) w Stanach Zjednoczonych, pracowała w fabryce cygar. Pradziadek zamordowany przez Rosjan za krzewienie języka polskiego. [+] Powrót dziadków do Polski w 1922 r., zakup młyna.
[00:21:20] Historia ojca: miał trzech braci i siostrę, dziadek był kierownikiem szkoły w Makowie Mazowieckim, potem w Pułtusku, zginął w listopadzie 1941 r. w Mauthausen. Ojciec pracował w Zatorach. Wystawianie „Halki” w Pułtusku, ojciec śpiewał partię Jontka, organista Wąsala. Ślub w lutym 1941 r. w Zatorach. Po śmierci taty mama pracowała w Warszawie jako księgowa, potem w PIW, wyjechała na Dolny Śląsk, założyła nową rodzinę, mąż Zdzisław
[00:23:05] Brat mamy Władysław Szulc wysłany na wymianę więźniów do USA, zabrał mamę do Stanów Zjednoczonych po wojnie. Milczenie i trauma mamy. Pracowała do 74 roku życia. Przekazanie w 2010 roku przez mamę grypsów od ojca, ziemi spod szubienicy i innych pamiątek. Mama zmarła w wieku 95 lat. Siostra Iwona – stres wojenny.
[00:27:16] Rodzina ojca: najstarszy brat Bogusław, oficer, ojciec: nauczyciel, młodszy brat zginął w wypadku. Ciotka była polonistką w Pułtusku, order papieski. Trauma wojenna w całym pokoleniu.
[00:29:37] Aresztowanie ojca w nocy z 28 na 29 sierpnia 1943 r. Ojciec pracował w gminie i uczył w szkole w Zatorach. Zmobilizowany w 1939 r., walczył koło Modlina, był podchorążym 13 pułku piechoty, internowany w stalagu XX B i XX A między Toruniem a Malborkiem. Zachowane listy do żony. Zerwał dystynkcje, żeby nie trafić od oflagu. Sylwetka ojca. Zwolnienie ze stalagu.
[00:34:40] Zasadzka Niemców, aresztowanie dziadka na początku wojny po podstępnym zebraniu nauczycieli. Odwiedziny w więzieniu w Pomiechówku, cele tortur: ojcu wyrywano paznokcie, wbijano igły, nikogo nie wydał. W Pomiechówku zginęło 250 tys. ludzi. Okrucieństwo pracowników obozu, gwałty. [++]
[00:39:50] Zachowane napisy wydrapane na ścianach celi, wrażenia boh. [+]. „Ciągle płynie krew”. Wiadomość o śmierci taty – po wojnie. Po urodzeniu boh. nie było łóżeczka, trzymana w szufladzie szafy. Rzewnicki (dowódca okręgu AK) również zostawił żonę i córeczkę. Pocieszenie babci: „twój tata był bohaterem”. Przekazanie grypsów od ojca ze stalagu i Pomiechówka do IPN. Siostrzenica [Katarzyna Kornak] posiada archiwum rodzinne.
[00:48:05] Przemilczanie prawdy o obozie w Pomiechówku. [+] Ogromne bunkry betonowe zbudowane za cara, zajęte przez wojsko polskie po odzyskaniu niepodległości.
[00:51:28] Do obozu w Pomiechówku trafiali zarówno Polacy, jak i Żydzi, także kobiety. Zaplanowana akcja pacyfikacji Zatorów w 1944 r. – w ramach zemsty za rozstrzelanie Niemca, mieszkańcy przed plutonem egzekucyjnym, wspomnienie boh.: przerażenie dorosłych, płacz kobiet, rozstawione karabiny maszynowe. Odwołanie rozkazu. [+]
[00:56:00] Wypieranie wojny z pamięci, tęsknota za ojcem. Dziadek przez całą wojnę pracował we młynie, pomagał partyzantom i sąsiadom. Pogrzeb dziadka [+]. „Bardzo trzeba się wystrzegać wojny”. Odwiedziny cioci Drapczyńskiej, rozpacz po utracie synów w powstaniu na Mokotowie.
[00:59:20] Historia powstańcza męża – był harcerzem przeszedł z Woli, płacząc (rzeź Woli). Cukierki otrzymane od Niemców wyrzucone do śmieci. [+]
[01:01:55] Wjazd żołnierzy radzieckich do Zator na czołgach, pytanie o tatę. Ucieczka, naloty, przeczekanie we wsi pod Zatorami, utrata mowy, jąkanie z powodu wybuchu granatu. [+] Powrót do domu.
[01:04:40] Nowe porządki po wejściu Rosjan: podsłuchiwanie pod oknami. Referendum, zamieszkanie żołnierzy w domu babci. Kawał polityczny, lanie od babci. Autocenzura w czasie PRL, ukrywanie historii rodziny.
[01:07:47] Początek nauki w szkole w wieku 6 lat. Dziewczyny z ZMP, dowcipy szkolne. [+]. Odrzucanie komunizmu przez mieszkańców. Odkłamywanie historii, lektury historyczne.
[01:10:33] Przedwojenni nauczyciele w szkole, ciocia Mazurówna uczyła polskiego. Śmierć Stalina, śmierć Bieruta [+]. Nauczycielka rosyjskiego i francuskiego. [+] Brak nienawiści i mściwości w wychowaniu, potrzeba pomnażania dobra. Modlitwa za oprawców ojca.
[01:15:01] Rozpoczęcie nauki w studium nauczycielskim, kierunek historia. Studia archeologiczne, teologiczne. Praca na uniwersytecie. Działalność społecznikowska. Moment aresztowania ojca – traktowanie przez mamę. Ciągłe szukanie taty.
[01:18:37] Opinie boh: idealistyczny obraz polskiego narodu w czasie trwania unii polsko-litewskiej, agresywność Niemiec i Rosji, wojna cywilizacji.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.