Borusewicz Bogdan cz. 1

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1392

10 czerwca 2021, Warszawa

2:55

Bogdan Borusewicz (ur. 1949, Lidzbark Warmiński) – jego rodzice pochodzili z Wileńszczyzny, gdzie podczas II wojny św. ojciec działał w strukturach Armii Krajowej. Po wojnie rodzina przyjechała do Lidzbarka Warmińskiego, a następnie do Gdańska. Bogdan Borusewicz w maju 1968 r. jako licealista został aresztowany za sporządzenie i rozpowszechnianie ulotek popierających protesty studenckie. Został skazany na 3 lata pozbawienia wolności, zwolniony na mocy amnestii w lipcu 1969. Studiował na wydziale historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wiosną 1976 brał udział w zbiórce podpisów przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji PRL. Po wydarzeniach Czerwca 1976 uczestniczył w akcji pomocy dla represjonowanych robotników Ursusa i Radomia. Od listopada 1976 współpracował z Komitetem Obrony Robotników, następnie KSS KOR. Od 1978 działał w Wolnych Związkach Zawodowych Wybrzeża, redagował niezależne pisma „Robotnik” i „Robotnik Wybrzeża”. Kolporter i drukarz wydawnictw drugiego obiegu.
more...
less

[00:00:19] Ur. 11 stycznia 1949 r. W Lidzbarku Warmińskim. Rodzina żony, Aliny [Pienkowskiej] pochodziła z Brzeska (Małopolska), rodzina boh. z Wileńszczyzny. W Lidzbarku Warmińskim wszyscy osiedleni pochodzą z Wileńszczyzny. Mama mieszkała w Wilnie na osiedlu Zarzecze, ojciec w Oranach (dziś Worniany, Białoruś). Po ślubie zamieszkali w Pawłowie k. Turgieli. [00:02:49] Ojciec był nauczycielem wiejskim. W czasie wojny należał do AK, ale był nieostrożny. W Turgielach działały dwie partyzantki (polska i radziecka), Litwini byli policjantami na służbie niemieckiej. Formacja pomocnicza gen. Plechaviciusa.
[00:05:40] Zniknięcie litewskich policjantów z posterunków w Turgielach. Ojciec z kolegą Drozdem zbili ze ściany litewskie godło Pogoń („kobyłkę”), rozbroili dwóch Litwinów – Drozd uciekł, przeleżał pościg w rzece Mereczance, ojcu nie udało się uciec, postrzelony w nogę, doczołgał się w kartoflisku do domu sąsiadów. Zacięty pistolet podczas rozstrzelania. Pobicie ojca. [++]
[00:10:42] Śledztwo prowadzone przez Niemców, przesłuchania ojca, zagrożenie karą śmierci. Wsparcie mieszkańców wsi dla ojca ‒ zbieranie podpisów przez mamę. Kontakt z księdzem Puciatą, proboszcz niemieckiej parafii św. Anny. Spotkanie mamy – pięknej kobiety ‒ z sędzią niemieckim Hinzem, uratowała ojca.
[00:16:20] Widzenie matki z ojcem w więzieniu przy ul. Daniłowiczowskiej, nieleczone rany ojca, nie mógł chodzić, został przyniesiony na kożuchu. Rozstrzeliwania aresztowanych na podwórku aresztu.
[00:19:00] Ponowne spotkanie z sędzią Hinzem. Zwolnienie z aresztu, długie leczenie ojca w szpitalach. Wyjazd rodziców do Polski pierwszym transportem. Turgiele „republika partyzancka”. Kowal naprawiał broń, wszyscy należeli do konspiracji.
[00:22:06] Strach ojca, walki AK z Litwinami i partyzantka radziecką, rabowanie ludności polskiej przez Rosjan (obrączki). Obrona wsi przez partyzantów. Krwawa wojna partyzancka. Tęsknota ojca za Wileńszczyzną. Strzępki prawdy odkrywane w kłótniach rodziców. [+]
[00:26:26] Rozbicie oddziału gen. Plechaviciusa, decyzja dowództwa AK o nierozstrzelaniu jeńców, młodych Litwinów, dostali się do niewoli, upokorzeni ‒ puszczeni wolno w kalesonach do Wilna. Rozwiązanie „armii Plechavičiusa” przez Niemców.
[00:30:12] Rodzina boh. przeżyła dwie okupacje: niemiecką i radziecką. Silny opór partyzantki polskiej na Wileńszczyźnie (podobnie jak na Kielecczyźnie i Lubelszczyźnie). Utworzenie w 1944 r. bojowych brygad partyzantów. Na Wileńszczyźnie litewskiej administracja i policja polityczna (Sauguma) były litewskie, na Białorusi policja i administracja były polskie. W AK było wielu uciekinierów z polskiej policji. Na Ukrainie – ukraińska. Członkowie oddziałów Łupaszki pod Gdańskiem.
[00:34:25] Ojciec się bał, uważał, że „komunizm opanuje świat i sam upadnie”, boh. chciał walczyć. Motywacje boh. Niezgoda na system oparty na kłamstwie i przemocy. Zakłamywanie historii. Rosjanie – podobnie jak Niemcy – niszczyli Polaków zaangażowanych w walkę o Polskę. Opowieści powracających z łagrów, prof. Popławski, nauczyciel liternictwa w liceum spędził 12 lat w łagrze. Burunduki na Syberii (umieją popełnić samobójstwo).
[00:39:49] Zainteresowanie historią najnowszą, zbieranie informacji (Katyń, powstanie warszawskie, zsyłki). Aresztowanie brata stryjecznego Tadeusza Borusewicza s. Michała i rozstrzelanie w Ponarach.
[00:43:46] W 1944 r. likwidowanie masowych grobów przez Niemców, wykopywanie ciał zamordowanych. Tadeusz jako więzień zacierał ślady zbrodni w Ponarach, po czym został zastrzelony. W szkole średniej zainteresowanie prawdą historyczną, czytanie prasy zachodniej („Forum”) i polskiej („Polityka”, „Kultura”), recenzje filmowe [Marty] Miklaszewskiej, oglądanie filmów. List biskupów polskich do niemieckich w „Der Spiegel”.
[00:46:30] Analiza działania wywiadu NRD – poprzez samotne kobiety. Siatka szpiegowska z NRD wokół Willy Brandta. Rozszyfrowanie agenta Stasi Guillaume’a.
[00:48:36] Liceum plastyczne. Zabawa z kolegami (13-15-latki) w organizację podziemną (kopanie bunkra, zbieranie broni). Przyjaciel Paweł Kondrakiewicz ze szkoły drzewnej. Stemple z kradzionego drewna, klapa przykryta mchem. [+]
[00:53:08] Technologia kopania bunkra, hełm niemiecki, spotkanie grzybiarza. Materiały wybuchowe, trotyl, amonit.
[00:55:55] Zdobycie trotylu od kolegi brata w Sopocie Brodwinie. [+] Zrobienie i rozrzucenie ulotek wzywających do demonstracji 1 i 3 maja, aresztowanie. Obróbka trotylu, topienie na kuchence elektrycznej, poparzenie ręki, pożar.
[01:00:00] Aresztowanie w 1968 r. z grupą chłopców z Wrzeszcza z organizacji GMGW (Gdańska Młodzieżowa Grupa Wywiadowcza, art. 10 MKK) za próbę wysadzenia konsulatu radzieckiego w Gdańsku. Surowe wyroki na fali represji pomarcowych. Jakub Szadaj dostał 10 lat (przesiedział 7) – jego ojciec był Żydem, a matka Niemką. Stworzył organizację z kolegami z LO nr 3, aresztowano pięciu uczniów. Leszek Wróblewski (ojciec przedwojenny oficer, działacz harcerski) dostał 7 lat, Jerzy Wolszczak z rodziny robotniczej – 5 lat.
[01:06:55] Kontakty między więźniami w więzieniach. Historia Jakuba Szadaja, „ostatniego Żyda gdańskiego”, jego ojca i matki. Wysiedlanie Żydów z Gdańska w 1938 r., wyjazdy do Stanów Zjednoczonych, asymilacja Żydów w Gdańsku. Matka Jakuba Szadaja mówiła wyłącznie po niemiecku. „Jak Żyd mówi tak dobrze po niemiecku?”. Nagonka antysemicka.
[01:11:41] Gdyńskie liceum plastyczne na Orłowie – nietuzinkowa szkoła, otwarte dyskusje polityczne – orędzie biskupów polskich do niemieckich w 1965 r. Ubeckie demonstracje antyniemieckie, instalacje na 1000-lecia państwa polskiego. Koledzy nie popierali listu biskupów. Stosunki polsko-niemieckie. W Gdyni mieszkali głównie spokojni Kaszubi, w Gdańsku i Sopocie dynamiczna ludność napływowa z Wileńszczyzny, Warszawy. Wiele osób ukrywało się przed władza. Dyrektorzy PGR często byli dawnymi właścicielami ziemskimi i członkami AK.
[01:19:03] Rok 1966: obchody 1000-lecia chrztu Polski, wizyta kardynała Wyszyńskiego i arcybiskupa Wojtyły w katedrze oliwskiej, w tłumie okrzyki prowokacyjne „Precz z Gomułką!”, boh. z kolegą Pawłem Kondrakiewiczem. Tłum obrzucający kamieniami instalacje przeciwko listowi biskupów na pętli tramwajowej w Oliwie – doszczętnie zniszczone. [++]
[01:24:43] Podpalenie instalacji w Gdańsku, kolegia dla młodzieży. Stopniowe zwiększanie zaangażowania w akcje prowokacyjne. Rok 1968: informacje o rozruchach w Warszawie w radiu Wolna Europa. Demonstracja „prasa kłamie”, pałowanie. Demonstracja studentów pod Politechniką we Wrzeszczu 15 marca [1968]. Zamknięcie studentów w internacie, zejście po piorunochronie, spałowanie robotnika. Walki u zbiegu Alei Zwycięstwa i Karola Marksa, tłum, bezradność milicji. Podpalenie ciężarówki milicyjnej, rzucanie kamieniami, tafla szklana z fotosami pod operą. „Z przodu tłumu jest najbezpieczniej”. Zaatakowanie tajniaka z pałką. Zakończenie demonstracji. [+]
[01:34:27] Żądna wrażeń młodzież szkolna na demonstracji, splantowany poniemiecki cmentarz, ucieczka przed milicją przy murze stoczni.
[01:38:07] Dzienniczek ucznia wypełniony przez nauczycielkę. Pomoc aresztowanym studentom i robotnikom aresztowanym podczas demonstracji. Wzięło w niej udział ok. 200 tys. osób. Drukowanie 110 ulotek w obronie aresztowanych, rozrzucenie razem z Pawłem Kondrakiewiczem i Krzysztofem Włodarskim w kolejce trójmiejskiej, wyskakiwanie w biegu. Skaza na ulotce po uszkodzonej szybce. [+]
[01:43:35] Pokazanie ulotki nauczycielowi chemii Benedyktowi Szumielewiczowi, „jakie ciekawe zadanie”. Po latach okazał się informatorem UB, kapusiem. Analiza szybki powiększalnika, aresztowanie boh. po 3 dniach. [+] Areszt komendy wojewódzkiej, zimna piwnica. Ucieczka z internatu przy ul. Gnilnej podczas przewiezienia do więzienia. [++]
[01:50:10] Ucieczka ulicą, strzały, pościg wokół budynku Biura Projektów Morskich, przydatna znajomość dżudo. Ukrywanie się w młodniku lasu sopockiego. Wielogodzinny powrót wzgórzami do Sopotu.
[01:54:01] Piękna polana z domami, gołe kobiety – szpital psychiatryczny w Gdańsku. Głód i zmęczenie, ucieczka przed patrolem w starej Oliwie, kryjówka w lesie.
[01:58:53] Spotkanie z Pawłem Kondrakiewiczem, pomoc wikarego: kryjówka w podziemiach kościoła. Plan ucieczki do Czechosłowacji (rządził Dubček) z przedwojennym obrzynem kbks, rozesłanie listów gończych w prasie i telewizji („groźny przestępca”), pomysł porwania samolotu.
[02:02:30] Pomoc Krzysztofa Włodarskiego (futro), kontakt z bratem boh. – zatrzymanie obu, zasadzka ubecka. „Księga psa tropiącego” – wpis o tropieniu boh., decyzja o powrocie do domu i zgłoszeniu się do więzienia w Gdańsku. [++]
[02:07:00] Warunki w więzieniu (froterowany parkiet, widna cela, jedzenie, w każdej celi agent – ubek siedzący z Adamem Michnikiem). Informacje o „komandosach” w prasie: bananowa młodzież, syjoniści. Ubecy antysemici. Wyrok dla boh: 3 lata. Krzysztof Włodarski wydany przez drobnego przestępcę Władysława Tyndzika. [+]
[02:12:45] Zeznania przed UB, poszukiwania fikcyjnego „Andrzeja”. Zeznania Tyndzika, rozpoznawanie Andrzejów z Trójmiasta, wizja lokalna na cmentarzu we Wrzeszczu. [++]
[02:17:00] Aresztowanie Krzysztofa Włodarskiego, wyrok 10 miesięcy za „propagandę szeptaną”. Amnestia – boh. wyszedł po 1,5 roku jako młodociany. Bójka z kryminalistami w łaźni więziennej o paczki żywnościowe od rodziny. Dzielenie się jedzeniem. [+]
[02:21:59] Zabranie butów przez klawisza, problem z wyjściem z więzienia. Złodziej Bogdan Borysewicz pobił wspólnika jako Bogdan Borusewicz.
[02:28:00] Izolatka na oddziale SB, śledztwo w sprawie pobicia. Konfrontacja z matką Borysewicza z Łodzi. Odsiadka Tyndzika, gnębiony jako kapuś. Strach matki boh.
[02:32:14] Dziewięć cel służby bezpieczeństwa, osadzeni ze sprawy Szadaja razem z boh. i Krzysztofem Włodarskim. Skrócenie odsiadki o 3 tygodnie. Przyzwoita szkoła, promocja do następnej klasy w czasie odsiadki. Nauczyciel Adolf Popławski. Koledze przesłali komplet podręczników szkolnych.
[02:35:24] Obecność dwóch nauczycielek na rozprawie: wychowawczyni Olga Janiak (łączniczka z powstania warszawskiego) i polonistka Maria Morawska. Pozycja boh. w szkole – gwiazdor i bohater. Koleżanki odrabiały lekcje. Po wyjściu z więzienia utwierdzenie w przekonaniu, że system opiera się na kłamstwie i przemocy i trzeba go zmienić.
[02:39:06] Woźna Mela sprzedawała napoje w szkolnym sklepiku. Rozmowa z przerażoną koleżanką. Studia historyczne po maturze – Katolicki Uniwersytet Lubelski, wydział historii, ksiądz Stanisław Bogdanowicz.
[02:43:34] Poznanie na studiach Janusza Krupskiego, przyjaciel, który zginął w katastrofie smoleńskiej. Pisanie pracy magisterskiej przez 2 lata, zamieszkanie u Seweryna Blumsztajna w Warszawie ‒ dzięki temu kursował na trasie Gdańsk-Warszawa-Lublin. PRL nie był jednolitym tworem – wszystko zależało od postaw ludzi (promocja do następnej klasy podczas odsiadki w więzieniu – oburzenie esbeka, wsparcie od nauczycieli).
[02:46:30] Usunięcie z pracy prof. Popławskiego za wspieranie boh. – przedwojenny wileński nauczyciel, który spędził 12 lat w łagrach. Kontrolowana jego korespondencja. Boh. z kolegami odwiedzał go, przynosił ulotki, komunikaty KOR, które Popławski kolportował.
[02:47:40] Spotkanie Popławskiego w Sopocie w 1984 r., załamany stanem wojennym. Esbecka zasadzka na jego pogrzebie w 1985 r. [++]
[02:49:56] Studia historyczne w PRL kończyły się na 1939 r. Wykład monograficzny Bartoszewskiego o polskim podziemiu. Testament Polski podziemnej, dokumenty polityczne państwa podziemnego, określenie „Polska Ludowa”, otwarte założenia państwa – innego niż przed wojną, demokratycznego, Rady Jedności Narodowej, krytyczna ocena marszałka Piłsudskiego (zamach majowy, więźniowie polityczni w Berezie Kartuskiej).
more...
less

Czerniak Grzegorz

Czerniak Grzegorz

Instytut Pileckiego

Film