Czesław Proszko ps. „Skromny” (ur. 1920, Morozowszczyzna) pochodzi z rodziny rolniczej, ojciec prowadził gospodarstwo i pasiekę. Czesław Proszko wstąpił do 85 Oddziału Leśnego, który był zalążkiem 24 Brygady AK „Dryświaty”, w listopadzie 1943 roku złożył przysięgę w obecności ppor. Wacława Sidorkiewicza ps. „Bem”. W lipcu 1944 roku w trakcie Akcji „Burza” brygada została rozbrojona przez sowietów, a jej żołnierzy internowano w Kupczelach. Czesław Proszko został wywieziony do Kaługi i wcielony do 361. zapasowego pułku piechoty Armii Czerwonej, akowców skierowano do prac przy wyrębie lasu na potrzeby ogrzewania Moskwy. Po zwolnieniu w styczniu 1946 roku, przyjechał na ziemię wolińską do rodziców, którzy po repatriacji z Kresów objęli gospodarstwo rolne w Koniewie. Bojąc się aresztowania przez Urząd Bezpieczeństwa w 1947 roku wyjechał do Węgorzewa i podjął pracę w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń jako aprobant szacunkowy. Później pracował w Spółdzielni Budownictwa Wiejskiego – przygotowując mieszkania dla przesiedleńców, między innymi w miejscowości Kuty. Tam poznał przyszłą żoną i wziął ślub w 1948 roku. W 1956 roku przyjechał wraz z żoną do Wolina i podjął pracę w Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Wieloletni działacz Polskiego Związku Pszczelarskiego. W 2014 roku odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w Morozowszyźnie nad Dźwiną.
[00:00:50] Rodzice mieli gospodarstwo rolne i pasiekę. Boh. chodził do szkoły w Gajleszach. Przed wojną w domu było radio na słuchawki. 17 września [1939] w okolicy znalazły się oddziały Armii Czerwonej – boh. poszedł z kolegą do pobliskiego Belmontu, by zobaczyć sowietów. Spotkanie z żołnierzem, który jechał konno – wygląd czerwonoarmisty. Organizowanie nowej władzy przez sowietów. Boh. chodził do rosyjskiej szkoły.
[00:07:40] W czerwcu 1941 r. boh. widział jednostki niemieckie jadące na wschód – zmiana sytuacji na froncie, ofensywa radziecka.
[00:12:05] Organizowanie się partyzantki w pobliskim lesie – wypady partyzantów pod Brasław, w którym stacjonowali Niemcy. Boh. pracował w gospodarstwie w miejscowości oddalonej od domu o 20 km – propozycja wstąpienia do Armii Krajowej. Boh. należał do 24 Brygady AK, złożył przysięgę przed swoim przyszłym dowódcą.
[00:19:05] W lipcu 1944 r. przyjechała łączniczka ps. „Zosia” z rozkazem mobilizacji do Akcji „Burza” i boh. pojechał dalej jako jej obstawa – spotkanie w lesie z Niemcami. Dotarcie do punktu zbornego, gdzie było już kilkuset partyzantów – formowanie brygady. Droga do Wilna – partyzanci zatrzymali się na odpoczynek i zostali otoczeni przez sowietów. Po rozbrojeniu zabrano ich do obozu przejściowego, po kilku dniach nastąpił wymarsz do Czarnego Brodu, gdzie partyzanci przebywali przez kilkanaście dni w okopach. Próby ucieczki wpław przez jezioro. [+]
[00:32:00] Zapakowanie więźniów do wagonów – uchylenie drzwi. Pociąg jechał w dzień, a nocą stał, co przeszkodziło w planowanej ucieczce. W Mińsku pociąg zatrzymał się na zniszczonej stacji. Po przyjeździe do Kaługi zaprowadzono akowców do obozu – spotkanie z partyzantami przywiezionymi z Miednik. Podział na bataliony robocze, dowódcą był podpułkownik Jermołow, który przywitał Polaków – budowa szałasów. [+]
[00:41:00] Utworzenie plutonu stolarzy, którym powierzono budowę ziemianek. Pozostali akowcy pracowali w lesie. Poprawa warunków bytowych po rozlokowaniu w ziemiankach. Prace przy wyrębie lasu koło wsi Malejcha – zorganizowanie kuchni i punktu sanitarnego. Boh. pracował z Gornikiem [na listach z Kaługi: Walenty Hornik], lotnikiem z Porubanku – kary za niewykonanie normy. Boh. zaprzyjaźnił się ze współwięźniem z Lidy, który planował ucieczkę – ucieczka trzynastu więźniów. [+]
[00:52:40] Wiadomość o wyjeździe – oczekiwanie na pociąg. Wyjazd do Moskwy – spotkanie z Wandą Wasilewską i konserwy rybne na drogę. W Kirowie akowcy trafili do koszar, gdzie zakwaterowano ich w ziemiankach. Wyjazd do Polski – na granicy odeszła sowiecka ochrona – przyjazd do Białej Podlaskiej w styczniu 1945 [1946]. [+]
[01:00:20] Pomoc PUR. Boh. ze stryjem i kolegą wyjechał na Ziemie Odzyskane. Rodzinę repatriowano do Golczewa, ale ojciec wiedząc, że ze Związku Radzieckiego przyjeżdżają transporty wyjechał do Poznania – spotkanie na moście. Początki na Ziemiach Odzyskanych, pomoc z UNRRA. Gdy zaczęto tworzyć kołchozy, ojciec oddał gospodarstwo i zatrudnił się jako dozorca. [+]
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[01:07:56] Przedstawienie rodziców: Janiny i Kazimierza. Data urodzenia boh., który był najstarszy z rodzeństwa. W Morozowszczyźnie mieszkali tylko Polacy, ale w okolicznych wsiach staroobrzędowcy.
[01:11:03] Czteroklasowa szkoła była oddalona o kilka kilometrów – droga zimą. Uroczystości po śmierci Marszałka Piłsudskiego – transmisja radiowa. Opinia na temat Józefa Piłsudskiego. Atmosfera przed wybuchem wojny. We wrześniu 1939 r. boh. nie widział polskich żołnierzy.
[01:19:13] Deportowanie rodziny sąsiada – powód, dla którego nie wywieziono rodziny boh.
[01:21:15] W listopadzie 1943 r. boh. złożył przysięgę w Armii Krajowej, odebrał ją ppor. Wacław Sidorkiewicz ps. „Bem”. Formowanie brygady, pseudonim boh., umundurowanie partyzantów.
[01:25:32] Akowcy jadąc do Kaługi wiedzieli o powstaniu w Warszawie. Zachowanie w wagonie podczas przejazdu koło Katynia.
[01:27:40] Higiena w Kałudze – latryna w lesie. Ćwiczenia nad brzegiem Oki, wyżywienie w obozie.
[01:33:05] Wypadki przy pracy – kolega z plutonu uciął sobie palec, by nie chodzić do pracy. Chorych zabierano w nocy, lżej chorzy trafiali do punktu sanitarnego. Boh. podczas pobytu w obozie nie chorował. Okoliczności trafienia do karceru – w tym czasie przywieziono trzech złapanych uciekinierów z pierwszej ucieczki, boh. dał jednemu z nich swoje walonki, za co musiał odsiedzieć w karcerze kolejny tydzień. [+]
[01:39:52] Radość z powodu zdobycia Berlina. Po kolacji czytano „Prawdę” – nadzieje związane z końcem wojny. Boh. korespondował z rodziną. Wigilia w Kirowie w 1945 r.
[01:43:20] Po przyjeździe na Ziemie Odzyskane boh. nie miał styczności z Niemcami, choć w okolicy mieszkało trochę Niemców.
[01:44:24] Kolega boh. był w partyzantce koło Augustowa i władza ludowa go szykanowała. Boh. podał w miejscu pracy, że przebywał w obozie w ZSRR, ale zataił akowską przeszłość. Do organizacji kombatanckiej wstąpił w latach 60.
[01:47:23] Autoprezentacja boh.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.