Józef Czop (ur. 1932, Nowy Sącz) pochodzi z rodziny kolejarskiej. W czasie II wojny światowej mieszkał w Nowym Sączu, gdzie był świadkiem m.in. wysadzenia zamku czy likwidacji getta. Jako nastolatek pracował przy budowie okopów dla Niemców. Po wojnie ukończył kolejarską szkołę zawodową i przez ponad 41 lat pracował na kolei. Związany z rodzinnym miastem, piłkarz „Sandecji Nowy Sącz”.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1932 r. w Nowym Sączu.
[00:00:38] Przedstawienie rodziców: Antoniny i Władysława. Ojciec pochodził z Marcinkowic, gdzie jego rodzice mieli gospodarstwo rolne, pracował na kolei jako kierownik pociągu. Rodzice mieszkali w Nowym Sączu razem w dziadkami ze strony matki. Dziadek był dróżnikiem na kolei – jego zadania. Przed wybuchem wojny rodzina miała zamiar budować dom.
[00:04:10] We wrześniu 1939 ojciec, kierownik pociągu ewakuacyjnego, wyjechał na wschód i zginął podczas bombardowania dworca we Lwowie. Matka, widząc tłumy na dworcu, nie zdecydowała się na wyjazd z Sącza.
[00:04:55] Dom dziadków w Marcinkowicach. Informacja o śmierci ojca, którego pochowano we Lwowie na dworcu towarowym. Rodzina po wojnie nie odnalazła grobu.
[00:06:45] Dziadek walczył podczas I wojny. Boh. miał czworo rodzeństwa. Zabawy chłopaków – gra w piłkę szmaciankę. Przed wojną boh. chodził do szkoły im. Konarskiego. Ojciec kupował mąkę u Żydów, zakupy robiono na targu. Sąsiedzi z ul. Wrześniowskiej, zabudowa ulicy Tatrzańskiej.
[00:15:00] Boh. chodził z ojcem na zakupy, wiele sklepów należało do Żydów. Do Polaka Tarasza należał sklep spożywczy.
[00:17:00] Po wojnie w Sączu bywali Cyganie, którzy obozowali nad Dunajcem. Cyganie tłukli kamienie do budowy dróg. Boh. jako dziecko był z sąsiadem Leszczykiem na nabożeństwie w cerkwi. W szkole nie uczyły się żydowskie dzieci – droga z domu do szkoły. Jednym z nauczycieli był pan Wójtowicz – umiarkowane stosowanie kar cielesnych.
[00:21:50] Kolega Staszek, który mieszkał przy ul. Tatrzańskiej, podczas okupacji chodził w koszuli ze swastyką – wspólne zabawy, Staszek przynosił kolegom cukier. Po wojnie boh. chodził do szkoły na Dąbrówce Niemieckiej. Boh. był na cmentarzu ewangelickim na pogrzebie zastrzelonych Niemców – stan cmentarza podczas okupacji.
[00:26:00] Przed wojną mówiono, że Żydzi zabijają na macę, ale były to powiedzonka i nikt w to nie wierzył. Boh. grywał w parku w piłkę – kąpiele w Dunajcu po meczach.
[00:27:55] Powódź w 1934 r., jej skutki na Wólkach. Dzielnica Piekło i baraki kolejowe. Boh. chodził do przedszkola na Nowej Kolonii – wycieczka do lasu. Wuj kolegi Augustynowicza był bramkarzem Sandecji Nowy Sącz. W mieście stacjonowało wojsko – msze z udziałem żołnierzy. Wuj Aleksander służył w Nowym Sączu, potem mieszkał w Krakowie.
[00:35:00] Boh. czasem korzystał z łaźni kolejowej, wiele osób kąpało się w Dunajcu. Boh. będąc w przedszkolu tańczył poloneza w teatrze, który mieścił się w budynku łaźni. Przed wojną boh. był z ojcem w Zaleszczykach – ojciec był kierownikiem pociągu, odpowiadał za przesyłki.
[00:41:15] Ojciec wyjechał z Nowego Sącza służbowym pociągiem we wrześniu 1939 – pożegnanie na stacji – ucieczka mieszkańców miasta. Ostrzał dworca przez nieprzyjacielski samolot. [+]
[00:43:20] Koło torów kolejowych leżały papierosy z rozgrabionego magazynu. Wkroczenie Niemców do Nowego Sącza – boh. widział oddział motocyklistów z karabinami maszynowymi.
[00:44:50] Gdy boh. grał z kolegami w piłkę, gestapowiec Hamann, który chodził z obstawą, chciał ich złapać – ucieczka brzegiem Dunajca. Wuj z Bolechowa walczył w Dywizji Pancernej, która została rozbrojona na Węgrzech, przyszedł stamtąd na piechotę do Nowego Sącza i przez całą okupację się ukrywał. Jego kolega folksdojcz załatwił mu ausweis, ale zabronił wychodzić z domu. Wuj hodował króliki. Niemcy zrobili rewizję w domu i zabrali do Oświęcimia syna sąsiada Knapczyka.
[00:49:12] Konfidentka Jeleniówna, kochanka Hamanna, została ostrzyżona. Mówiono, że pomagała ludziom. Boh. nie miał wielu kontaktów z folksdojczami, ale miał kolegę foksdojcza Stasia – gry w piłkę szmaciankę. Warunki życia podczas okupacji – boh. i siostra kopali okopy, dostając od Niemców wódkę i papierosy – matka wymieniała alkohol na żywność. Babcia miała młynek do mielenia zboża, z którego także korzystali sąsiedzi. W Żeglarce łowiono szczupaki – studnia-źródło na ul. Wrześniowskiej.
[00:54:40] Boh. został zabrany ze szkoły do kopania okopów i budowy zapór przeciwczołgowych – wycinanie wikliny na faszynę. Robotnicy byli pilnowani przez Niemców, którzy nie byli zdolni do służby wojskowej. Wypadek ciężarówki. [+]
[01:02:52] Boh. miał 11 lat, gdy zabrano go do kopania okopów. Siostra kopała rowy w Krynicy. Starszy brat pracował w Służbie Budowlanej na kolei.
[01:04:40] Boh. wiedział o istnieniu getta, ale nie chodził tam. Widział Żydów idących na dworzec kolejowy – „żydowski” tor.
[01:06:50] Dwaj wujowie byli w partyzantce. Boh. widział, jak jeden z nich chował broń w pokrzywach. W domu nie było radia.
[01:08:05] Zbliżanie się frontu – podczas bombardowania miasta siostra została ranna. Po wojnie dzieci bawiły się pociskami, jeden z kolegów stracił dwa palce – głuszenie ryb. Boh. nie był świadkiem egzekucji.
[01:11:45] Ojciec zginął na dworcu we Lwowie podczas bombardowania. Po wojnie boh. bezskutecznie szukał grobu na lwowskim cmentarzu. Jego syn odnalazł go na Cmentarzu Łyczakowskim.
[01:16:00] Po zajęciu budynku szkoły przez wojsko boh. zaczął chodzić do szkoły im. Chrobrego, ale jeden z nauczycieli go wygonił – dalsza edukacja. Program szkolny podczas okupacji.
[01:17:57] Opis okolic zamku, zniszczenia podczas wybuchu – widok rumowiska, zwłoki niemieckich żołnierzy leżały w łaźni.
[01:21:40] Podczas walk o miasto rodzina i sąsiedzi ukrywali się w piwnicy. Wuj przyniósł wiadomość, że Rosjanie są na ulicy – czerwonoarmista i butelka wódki. Radzieckie straty podczas przeprawy przez Dunajec – zwłoki leżące w parku. Sytuacja na froncie w okolicach miasta.
[01:24:35] Dwie młode Rosjanki mieszkały u babci – incydent z udziałem babci i czerwonoarmisty, który chciał zabrać jedną z dziewczyn. Żołnierz zabrał lusterko należące do ojca i zegarek – uzbrojenie czerwonoarmistów, kradzież drzewa wiśni.
[01:28:45] Podczas okupacji hodowano kozy. Po wojnie boh. poszedł do szkoły kolejowej, przez ponad 41 lat pracował jako blacharz na kolei. Dwaj synowie zdobyli wyższe wykształcenie. Boh. grał w piłkę nożną w Sandecji, żonę poznał w klubie. Od Nusyna Lustiga dostał zegarek Atlantic – zdobywanie lekarstw.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.