Tadeusz Merkun (ur. 1938, Rafajłowa na Pokuciu) – jego ojciec w 1939 r. został zmobilizowany i nie wrócił po kampanii wrześniowej. Po spaleniu domu przez banderowców w 1944 r. rodzina, zatrzymana przez Niemców, trafiła przez obóz pracy w Krakowie-Płaszowie do Nowego Żmigrodu. Wyzwolenie zastało ich w Gorlicach, gdzie Tadeusz Merkun ukończył szkołę powszechną. W 1958 r. rozpoczął służbę w 6 Pomorskiej Dywizji Powietrznodesantowej w Krakowie, którą przedłużył jako podoficer nadterminowy – szef ośrodka szkoleniowego dla kierowców. Po zakończeniu służby wojskowej ukończył Technikum Łączności w Krakowie i pracował w ZURT w Gorlicach, potem jeździł taksówką. Jest ratownikiem Krynickiej Grupy GOPR. Mieszka w Gorlicach.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1938 r. w Rafajłowej.
[00:00:37] Dzieciństwo boh. i jego rodzina: dziadek pochodził z Niemiec, babka z Austrii, matka urodziła się w Rafajłowej. Ojciec pochodził z Kołomyi i pracował na kolei. W 1939 r. ojca powołano do wojska i ślad po nim zaginął – po wojnie okazało się, że był żołnierzem Armii Andersa. Boh. jako dziecko nosił dziadkowi jedzenie do lasu i pilnował ognia.
[00:04:55] Boh. skończył 6 lat, gdy rodzina uciekła w nocy do lasu – spalenie domu. Rodzina udała się w stronę granicy, gdzie została zatrzymana przez Niemców – przewiezienie do obozu. Przy wejściu do budynku stało dwóch nagich ludzi, których Niemcy dźgali bagnetami. Rodzina nie mówiła po polsku, w obozie było wielu Ukraińców. Więźniowie zostali zapakowani do pociągu, podczas podróży pilnowali ich Węgrzy, którzy powiedzieli, że transport zmierza do Oświęcimia. Przyjazd na stację, gdzie pociąg stał kilka dni – „instrukcja” Węgrów. [+]
[00:15:00] Przyjazd do Krakowa-Płaszowa, gdzie powiedziano więźniom, że będą pracować w kamieniołomach. Boh. widział wychudzonych ludzi, którzy umierali podczas pracy – przyspieszone dorastanie. Pewnego dnia na porannym apelu kazano wystąpić rolnikom – siedmioosobowa rodzina boh. zgłosiła się i została przewieziona do Żmigrodu nad Wisłoką – spotkanie z mieszkańcami wsi, zachowanie dziadka. [+]
[00:20:48] Dorośli pracowali w polu, przejażdżka boh. motorem i smak ciastek. Odgłosy zbliżającego się frontu – wyjazd do Starego Żmigrodu, gdzie kopano okopy. Z inicjatywy wuja Staszka rodzina uciekła do lasu i ukryła się w wykopanych ziemiankach. Boh. poszedł z matką do Żmigrodu po jedzenie, napotkany niemiecki żołnierz, mówiący po polsku, dał im worek ziemniaków. Ostrzelanie przez samolot w drodze do lasu. [+]
[00:29:00] Podczas wycofywania się Niemców rodzina wyjechała ze znajomym niemieckim żołnierzem do Gorlic – ucieczka do lasu, który okazał się parkiem miejskim. Rodzina zgłosiła się do Czerwonego Krzyża, kłopoty z powodu braku dokumentów – matka i boh. przyjęli nazwisko dziadka: Kleingardner. Zamieszkanie w Gorlicach w pożydowskim domu – rodzina mieszkała tam do lat 60.
[00:34:00] W 1947 r. matka odnalazła w Krośnie kuzynkę, która powiadomiła ją o odnalezieniu ojca w Anglii. Pierwsze miesiące w Gorlicach – zabawy dzieciaków, podkradanie warzyw i owoców, świąteczne kolędowanie. Rodzina korzystała ze stołówki Czerwonego Krzyża, dziadek robił miotły. W styczniu 1945 r. do Gorlic weszli Rosjanie, którzy zastrzelili dwóch granatowych policjantów. Zachowanie czerwonoarmistów w mieście. W jednym z rozbitych sklepów boh. znalazł pudełka z kremami, które pomogły babce wyleczyć odmrożone nogi. [+]
[00:45:20] Wyjazd do ciotki i spotkanie z kolegą ojca z kompanii saperów – nawiązanie kontaktów z ojcem i jego przyjazd z Anglii. Edukacja boh. [+]
[00:49:35] Ojciec został zmobilizowany w 1939 r. i trafił do Armii Andersa. Przesłuchania przez UB po powrocie z Anglii – ojciec nigdy nie mówił o swoich wojennych losach. Miał odznaczenia za walkę pod Tobrukiem i Monte Cassino. Relacje boh. z ojcem. Nastawienie boh. do komunistycznej władzy – okoliczności zetknięcia się z „zakazanymi” książkami w piwnicy biblioteki i ich wpływ na życie boh., który był zawodowym żołnierzem, ale nie wstąpił do partii. [+]
[00:56:29] Skład narodowościowy w przedwojennej Rafajłowej. Rodzina miała polskie dokumenty, ale w domu mówiono po ukraińsku i nikt z rodziny nie znał polskiego. [+]
[00:58:20] Kolega wuja Onufry Jaremczuk ostrzegł rodzinę, która uciekła do lasu. Po kilkudziesięciu latach boh. dowiedział się, że Jaremczuk został zabity przez rodaków. W 2014 r. boh. był na Ukrainie. Rafajłowa – odnalezienie fundamentów rodzinnego domu, spotkanie z Petrem, bratem Onufrego. [+]
[01:07:16] Boh. był kilka razy na Ukrainie, ale tylko raz w Rafajłowej. Wyprawy w góry na Ukrainie.
[01:09:15] Boh. słyszał w domu imię Petra, po jego odnalezieniu poznał losy jego brata Onufrego, który ostrzegł rodzinę przed napadem. Działalność UPA w okolicy. Boh. słyszał o rzeziach na Wołyniu, jako dorosły człowiek chciał pojechać na Ukrainę – powody odmowy. Boh. starał się o ukraińskie obywatelstwo. Pierwszy wyjazd na Ukrainę z Grupą Bieszczadzką GOPR, stosunki z Ukraińcami.
[01:15:33] Przedstawienie dziadków: Hugo i Karoliny Kleingardnerów i pozostałych członków rodziny. Rodzina uciekając nie zabrała z domu dokumentów ani innych rzeczy. Boh. idąc do szkoły dostał buty od matki kolegi. Nauka jazdy na nartach wuja. Matka pracowała u ludzi jako praczka i sprzątaczka, dziadek robił miotły, boh. hodował gołębie.
[01:21:50] Ciotka, której dom spalono podczas napadu, była z mężem deportowana i po wojnie przyjechała do Polski i zamieszkała w Łączniku koło Prudnika – boh. jeździł do niej na wakacje, ciotka opowiadała zesłaniu.
[01:23:39] Czerwonoarmiści stacjonowali w szkole w Gorlicach – boh. chodził do żołnierzy, którzy go dokarmiali i pozwalali jeździć samochodami po podwórku. Żołnierze chcieli, by boh. został synem pułku – reakcja matki. [+]
[01:25:48] Gorlice zostały wyzwolone 17 stycznia 1945 r., zniszczenie Jasła podczas działań wojennych.
[01:27:08] W 1968 r. boh. był w Anglii – na wiadomość o inwazji na Czechosłowację wrócił do Polski.
[01:28:13] Do Armii Andersa trafiła koleżanka ojca z Rafajłowej, Rutkowska, która po wojnie została w Anglii. Boh. został wezwany na milicję, gdzie wypytywano go o rodzinę Rutkowskich – powody przesłuchania. Nawiązanie kontaktu z Rutkowskimi – boh. pojechał do Anglii na zaproszenie przyszywanej ciotki.
[01:33:20] Boh. wystąpił o przyznanie Krzyża Wschodniego Onufremu Jaremczukowi – tryb urzędowy załatwiania sprawy.
[01:38:54] Rodzina po spaleniu domu uciekała w stronę granicy i została zatrzymana przez Niemców. Boh. nie wie, co w tym czasie działo się w Rafajłowej.
[01:40:23] Ucieczka z domu po ostrzeżeniu przez Onufrego Jaremczuka. Po powrocie z Ukrainy boh. zamówił mszę za jego duszę w kościele katolickim i chciał zamówić mszę w cerkwi – spotkanie z niechętnym popem. Boh. od kolegów-Łemków dowiedział się, że mszę odprawiono. Msze w świątyni Opatrzności Bożej.
[01:44:47] Boh. nie rozmawiał z dziadkiem o przeszłości, tylko o sprawach bieżących. Sprawami rodziny zainteresował się jako dorosły człowiek. Zatrzymanie przez policję w okolicach Jelcza – boh. dowiedział się, że w miejscowej komendzie pracuje funkcjonariusz o nazwisku Merkun.
[01:47:49] Zdarzenie w obozie [w Płaszowie] – boh. widział nagich ludzi dźganych przez Niemców bagnetami.
[01:48:32] Wejście Rosjan do Gorlic – zastrzelenie dwóch Niemców.
[01:49:17] Boh. ma w dokumentach Rafajłową jako miejsce urodzenia, w czasach PRL nie miał problemów z otrzymaniem paszportu. W stanie wojennym boh. chciał dostać paszport i pojechał do Nowego Sącza – rozmowa w dziale paszportowym, gdzie powoływał się na Konstytucję – otrzymanie paszportu. Boh. był w Austrii u Hoffmana, Żyda, który przeżył wojnę w Gorlicach i po wyzwoleniu wyjechał z Polski – incydent z Polakami, którzy podejrzewali, że boh. jest kapusiem – interwencja Hoffmana. [+]
[01:59:29] Boh. dostał powołanie do marynarki wojennej, wcześniej latał na szybowcach, ale nie chciał iść do lotnictwa – zmiana z szybownictwa na skoki spadochronowe. W 1958 r. boh. wywalczył przydział do 6 Dywizji Pomorskiej i służył w jednostkach desantowych – szkolenie komandosów. Po wyjściu z wojska boh. nie chciał podjąć słabo płatnej pracy i wrócił do Krakowa, gdzie odwiedził dowódcę leżącego w szpitalu i poprosił o przywrócenie do służby. Został szefem ośrodka samochodowego, w którym szkolono kierowców mających iść do cywila. Naciski ze strony politruka, by wstąpić do partii. Boh. poznał w Gorlicach przyszłą żonę – trudności z odejściem z wojska.
[02:08:48] Po wyjściu z wojska boh. skończył Technikum Łączności w Krakowie i pracował w ZURT w Gorlicach, potem jeździł taksówką. Na giełdzie w Krakowie w 1975 r. zobaczył samochód Hanomag – boh. sprzedał dwa swoje samochody, ale miał tylko połowę żądanej kwoty – kupno samochodu, którym jeździł przez 35 lat.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.