Wiktor Usyk (ur. 1951, Makiejewka) urodził się w polskiej rodzinie, zamieszkałej w okolicach Doniecka w ZSRR. W 1962 roku wrócił wraz z rodziną do Polski i osiadł na Pomorzu. W 1980 roku organizował strajki NSZZ „Solidarność” w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Komunikacji w Słupsku. Po stanie wojennym za działalność został aresztowany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Zagrożono mu deportacją do ZSRR (posiadał obywatelstwo radzieckie) i zmuszono do podpisania zobowiązania do współpracy z SB. Nikogo nie wydał.
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonego w Makiejewce k/Doniecka.
00:00:19 Rodzina przyjechała do Polski w 1962 r. – trudności z wyjazdem z ZSRR, sprzedaż domu Tatarom. Przyjazd do Damna w woj. słupskim, gdzie mieszkała rodzina.
00:01:42 Boh. zdobył w Słupsku zawód piekarza, potem pracował w MZK (wtedy WPK) – strajki w zakładzie w 1980 r. Boh. udawał, że ma niesprawny autobus. Po nieudanej próbie strajku boh. z kolegą Mirosławem Pająkiem poszli do PKS-u i tam dowiedzieli się, jak skutecznie strajkować. Boh. przyszedł rano do pracy i zablokował bramę autobusem – pomoc kolegów, m.in. Józefa Cywińskiego, rozmowa z dyrektorem Kobylińskim i wojewodą słupskim Janem Stępniem. Łącznikiem między zakładem a Gdańskiem został Mirosław Pająk.
00:07:17 Próba zastraszenia boh., który nie miał polskiego obywatelstwa, deportacją do ZSRR. Straszenie strajkujących kierowców interwencją ZOMO.
00:09:17 Ogłoszenie zakończenia strajku – dyrektor Kobyliński zwracał uwagę na boh. Zebranie załogi po strajku – wystąpienie boh.
00:11:26 Ustalenia Rady Pracowniczej odnośnie nagród dla pracowników. Powód zwolnienia z pracy Mirosława Pająka. Wręczanie nagrody boh. – eskalacja konfliktu z dyrekcją. Boh. poszedł do „Głosu Pomorza” i przekazał swoją nagrodę na akcję „Prezent dla dziecka”, zachowanie dyrektora Kobylińskiego. [+]
00:15:47 Rozmowa z funkcjonariuszem SB Chumkiem. Boh. odmawiano przyznania obywatelstwa, zastraszanie. Spotkania z Chumkiem, który wypytywał boh. o sytuację w zakładzie. Boh. rozdawał w pracy ulotki, które dostawał od Jolanty Szczypińskiej i Guranowskiego – zatrzymania przez milicję.
00:20:29 Prowokacja SB – pismo w sprawie „spadku”, boh. zagrożony deportacją podpisał podsunięty dokument. Po latach w IPN dowiedział się, że miał pseudonim „Ewa”. Naciski ze strony SB. Boh. wręczył Chumkowi pismo ze swoją rezygnacją i został na ulicy aresztowany. Podróż milicyjnym fiatem, zastraszanie. Boh. został okrężną drogą zawieziony na komendę w Słupsku – rewizja w domu, ulotki u teściowej, zwolnienie z aresztu. Boh. otrzymał obywatelstwo po Okrągłym Stole.
00:31:33 Strajk w piekarni w 1970 r. – boh. domagał się zapłaty za dodatkową pracę, w ramach protestu nie zrobił zakwasu i został razem z dwoma kolegami zwolniony z pracy. Rozmowa z szefem, przywrócenie do pracy na lepszych warunkach. [+]
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania] 00:37:07 Prezentacja rodziców: Michaliny i Jarosława, zmiana nazwiska po przyjeździe do Polski. Rodzice nie rozmawiali przy dzieciach o historii rodziny. Mama pochodziła z Wileńszczyzny, ojciec w czasie wojny był na robotach w Niemczech, zabrany do transportu przez Rosjan znalazł się na Ukrainie, gdzie wcielono go do Armii Czerwonej. Ojciec brał udział w walkach z Japonią, ranny wrócił na Ukrainę. Po ślubie pracował w kopalni w Zagłębiu Donieckim. Losy brata mamy, który ukrywał się przed poborem do wojska. Ojciec odnalazł rodzinę w Polsce.
00:40:22 W domu mówiono po polsku i po rosyjsku. Wyjeżdżając do Polski rodzina sprzedała dom Tatarom, ale jeszcze jakiś czas mieszkano razem – nieporozumienia, konieczność opuszczenia domu. Problemy z załatwieniem pozwolenie na wyjazd z ZSRR.
00:42:10 Boh. słabo znał język polski, najszybciej nauczył się przekleństw. Incydent z księdzem, który razem z dzieciakami zjeżdżał z górki.
00:43:40 Strajk w sierpniu 1980 – problemy z przekonaniem załogi, by wzięła w nim udział.
00:44:46 W grudniu 1970 r. podczas robotniczych wystąpień boh., gdy wychodził z kina, zobaczył ludzi pałowanych przez przez milicję. Dołączył do manifestantów, a potem ukrywał się na ul. Długiej, gdzie milicja nie wchodziła. Gdy szedł na nocną zmianę do piekarni, został zatrzymany przez milicjantów – pomoc kierownika piekarni.
00:48:02 Boh. dowiedział się z telewizji o wprowadzeniu stanu wojennego, poszedł do przewodniczącego zakładowej Solidarności – rozmowa o strajku. Spotkanie z Wojciechem Zierke. Bojowe nastawienie boh.
00:51:40 Boh. otrzymywał ulotki od Jolanty Szczypińskiej i Guranowskiego. Po tym, jak SB wymogło na podpisanie współpracy, boh. nie utrzymywał kontaktów z opozycją, by nikogo nie narażać.
00:52:40 Po kontakcie z funkcjonariuszem Chumkiem boh. nie chciał się spotykać z kolegami, by ich nie narażać. Wpadka kolegi.
00:54:20 Sąsiadem był członek partii i boh. trzymał u niego ulotki. Rewizja w mieszkaniu – zachowanie funkcjonariuszy SB.
00:56:19 Żona nie była szykanowana z powodu działalności męża. Dwie siostry boh. urodziły się już w Polsce i miały obywatelstwo – zabrano im dowody osobiste i dano karty pobytu mówiąc, że nie są Polkami. Rewizja u matki – zabrano wydawnictwa drugoobiegowe, ale następnego dnia jej oddano.
00:57:39 Po śmierci księdza Jerzego Popiełuszko na kilku autobusach wywieszono kiry żałobne – zachowanie boh. Uczestnictwo w pogrzebie.
00:59:57 Spotkania z Anną Walentynowicz i Andrzejem Gwiazdą w 1989 r. Nastawienie boh. do działań w pierwszej linii. Powstawanie Porozumienia Centrum – propozycja, by boh. wszedł do zarządu. Pomoc prawna w 1989 r.
01:02:15 Boh. został wyrzucony z pracy w 1985 r. – wręczenie wypowiedzenia o godz. 24, gdy kończył pracę. Dyrektor szkoły w Jezierzycach zatrudnił boh. w piątek, a w poniedziałek zwolnił. Boh. został zatrudniony w Transbudzie przez dyrektora Szyszko – praca w Ujściu i Lęborku. W 1989 r. zaczął pracę w Społem – wizyta funkcjonariuszy SB.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.