Średziński Stanisław

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/2121

26 listopada 2024, Łódź

1:11

Stanisław Andrzej Średziński (ur. 1953, Łodź) ukończył Wydział Pedagogiki Kulturalno-Oświatowej Uniwersytetu Łódzkiego, jest animatorem kultury, prezesem fundacji „Kamena Łódź”. Opowiada o losach swojej rodziny, zaangażowanej podczas okupacji niemieckiej w działalność ruchu oporu, a po powstaniu warszawskim więzionej w obozach koncentracyjnych w Mauthausen, Gross-Rosen i Ravensbrück.

[00:00:10] ur. 1953 r. w Łodzi. Ojciec Stanisław Średziński ur. w 1920 r., wychowywał się w Ostrowi Mazowieckiej. Po wybuchu wojny został harcerskim komendantem obrony miasta, ucieczka do Warszawy z niewoli radzieckiej. Zamieszkanie przy ul. Muranowskiej 6, początkowo na terenie getta warszawskiego. Żołnierze estońscy do ochrony terenu getta.
[00:03:00] Marzenie ojca o wykształceniu się na lekarza, zatrudnił się w Kolumnie Transportu Sanitarnego. Działalność ojca w AK, zbierał sprzęt medyczny, materiały opatrunkowe na wypadek powstania – magazyn w piwnicy przy ul. Muranowskiej. Aresztowanie mieszkańców domu przy ul. Muranowskiej, kobiety przetrzymywane na podwórku – rozbicie zbrojnej siatki żydowskiej.
[00:07:56] Ojciec prowadził szkolenia sanitarne dla młodzieży Generalnego Gubernatorstwa, poznanie się rodziców. W czasie powstania warszawskiego ojciec prowadził punkt sanitarny w Śródmieściu (Wytwórnia Papierów Wartościowych), jego brat też walczył – nie wiedzieli o sobie.
[00:09:55] Zakończenie walk 2 września [1944], wejście do kanałów. Przejście podziemne do getta przy ul. Muranowskiej 6, którym przechodził Jan Karski.
[00:11:39] Skierowanie rodziny razem z warszawiakami do Pruszkowa: nieprzygotowane budynki fabryczne, brak warunków sanitarnych, wyżywienie dzięki ofiarności mieszkańców Pruszkowa i okolicznych wsi. Powszechni kapusie, prowokatorzy w obozie.
[00:13:40] Przewiezienie rodziny do obozów koncentracyjnych: ojciec, stryj i dziadek do Mauthausen, kobiety do Ravensbrück. Ojciec, rozdzielony z bratem, trafił do Gross-Rosen. Śmiertelnie niebezpieczne „zabawy” Niemców wobec więźniów w kamieniołomach Ojciec pobity przez Niemców, uratowany przez dziadka na stosie trupów. [++]
[00:16:09] Losy babci z dwiema córkami w Ravensbrück – wieloletnie poszukiwania ciotki – pobyt w Szwecji. [+]
[00:18:58] Historia dziadka, nauczyciela, aktywisty społecznego, założyciela wiejskiej szkoły w Sędziejowicach, następnie uczył w nowoczesnej szkole w miejscowości Kolumna-Łask. W szkole uczył niemieckiego potomków niemieckich osadników z okolicy. Aresztowany przez Niemców na początku wojny.
[00:21:40] Moment aresztowania 7 listopada [1939], rewizja w domu, przesłuchania w kinie w Pabianicach przez lokalnych Niemców – porachunki sąsiedzkie [+]. Osadzenie dziadka w obozie na Radogoszczu przy ul. Krakowskiej, katastrofalne warunki bytowe. Ukradzenie butów dziadkowi, zagrożenia w obozie, „zabawy” gestapowców, bicie kijami.
[00:28:20] Dziennikarz z Pabianic pobity do krwi. Księża z diecezji łódzkich, seminarzyści z Łagiewnik przewiezieniu do obozu. Działalność obozu od 7 listopada [1939] do pierwszej dekady stycznia [1940]. Wigilia w obozie – odśpiewanie pieśni. Sukcesywne wywożenie więźniów. Opowieść Żyda, który zakopywał w masowych mogiłach ludzi rozstrzelanych w Lesie Lućmierskim.
[00:32:48] Jedyna egzekucja na terenie obozu „za obrazę majestatu”, masowe mordy w lesie. Przenoszenie więźniów do więzienia na Radogoszczu. Paczki od rodziny dla dziadka.
[00:35:08] Interwencja babci w sprawie aresztowania dziadka, niemieckie stereotypy na temat polskich nauczycieli [+]. Zwolnienie dziadka z obozu 23 marca [1940], powrót do domu, „wyglądał jak zjawa”.
[00:40:35] Powody wypuszczenia dziadka z więzienia wyjaśnione przez jego synów po wojnie. Dziadek znał niemiecki, zaczął pracę w administracji gminy. Ostrzeżenie dziadka przez zaprzyjaźnionego Niemca. Przeprowadzka dziadków do Generalnego Gubernatorstwa. [+]
[00:43:36] Dziadek pracował w gminie jako urzędnik i nauczyciel. Mama prowadziła oddziały sanitarny i łączności w AK, mieszkanie w bazie niemieckiej Hucie Dąbrowa. Wujowie Jan i Antoni zostali w dawnym domu w Kraju Warty, byli listonoszami, współpracowali z AK – otwierali donosy do gestapo.
[00:46:25] Po wyzwoleniu dziadek został wcielony do I Armii WP, w budynku stacjonowali Rosjanie. Radzieckie kino objazdowe, zasadzka – po filmie o Miczurinie zatrzymanie sanitariuszek z AK, w tym mamy. Ukrycie haftowanych orzełków w polu kapusty. Losy dziewcząt na linii frontu: zostały skierowane do Twierdzy Modlin i wcielone do II Armii WP. Mamę zwolniono z wojska pod koniec 1945, coroczne wezwania na WKU, zgubiona książeczka wojskowa mamy w 1960 r. [+]
[00:51:45] Dziadek został komendantem repatriantów w Kamieniogórze (Kamienna Góra), powrót do domu w Łodzi, działalność pedagogiczna dziadków.
[00:52:39] Boh. ur. 10 listopada 1953 r., rodzice Stanisław Średziński, dziadek Stanisław (także syn i wnuk). Babcia Zofia Woskowska dd. Wałęza, jej córki Maria i Teresa Średzińskie, syn Zdzisław.
[00:55:00] Kino w Pabianicach. Aresztowanie w listopadzie 1939 r. Dwa obozy przejściowe w Radogoszczu: przy ul. Zgierskiej w więzieniu oraz przy Krakowskiej 75 (potem Liściasta 17) – tu przetrzymywano inteligencję. Podczas likwidacji w 1945 r. obóz przy ul. Zgierskiej został spalony przez Niemców razem z ludźmi.
[00:58:35] Boh. jest animatorem kultury, absolwentem Wydziału Pedagogiki Kulturalno-Oświatowej UŁ, prezes fundacji „Kamena Łódź”, ma dwoje dzieci.
[00:59:28] Wyzwolenie pod koniec 1944 r., dziadek szedł na zachód przez Kłodzko. Zebranie wszystkich mieszkańców w kinie [w Pabianicach] z zamiarem aresztowania przez Rosjan za działalność w podziemnej AK – listy proskrypcyjne.
[01:01:04] Zatrzymanie dziewcząt w urzędzie gminy, interwencja babci w sprawie ciepłej odzieży dla dziewcząt – zostały przewiezione do Modlina. Mama zatrudniona w świetlicach dla żołnierzy radzieckich, pomagała wystawiać „lewe” przepustki. Ucieczka z obozu kuzyna prezydenta Starzyńskiego.
[01:04:32] Najmłodszy 15-letni syn babci Stefan uciekł do partyzantki na cztery dni. Trauma osób, które przeżyły wojnę, pobyt w obozie. Babcia wraz z córkami Marią, Teresą i Elżbietą przeżyły obóz w Ravensbrück.
[01:08:15] Studia na Wydziale Pedagogiki Kulturalno-Oświatowej. Działalność koła poetów i pisarzy „Kamena” i fundacji „Kamena”. Przejmowanie lęków od rodziców i wujów, nerwice rodzinne.
more...
less

Barcik Aneta

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film