Duszkiewicz Anna

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/2023

14 maja 2024, Kraków

1:41

Anna Duszkiewicz z d. Jaworska (ur. 1928, Wołomin) jest córką wojskowego, wychowała się w Warszawie i tu spędziła lata okupacji niemieckiej. W mieszkaniu jej rodziny na ulicy Nowosieleckiej odbywały się spotkania konspiracyjne, a ojciec był rusznikarzem w ruchu oporu. Pani Anna w 1943 roku wstąpiła do Armii Krajowej, była łączniczką i sanitariuszką. W czasie powstania warszawskiego należała do 1 Dywizjonu Artylerii Konnej. Przebywała na Nowosieleckiej, gdzie opiekowała się rannymi po próbie zdobycia koszarów DAK. Pod koniec sierpnia 1044 została przez Niemców wypędzona z domu wraz z matką, rodzeństwem i mieszkańcami okolicznych budynków. Uciekła z kolumny transportowanej do obozu przejściowego w Pruszkowie i trafiła się do Łowicza, a następnie do Słotwiny Brzeska. W 1949 roku dostała się do Szkoły Pielęgniarek w Krakowie. Po ukończeniu szkoły w 1951 roku nakazem pracy została w niej zatrudniona jako instruktorka. Od 1963 roku pracowała w ambulatorium w krakowskich wodociągach. W Krakowie mieszka do dziś.
more...
less

[00:00:10] Ur. 15 lutego 1928 r., Wołomin k. Warszawy, rodzice: Stefania Jaworska dd. Kosińska, Stanisław Jaworski. Mama pochodziła z Brzozowa na Podkarpaciu. Jej ojciec był zamożny, miał wytwórnię wędlin, liczna rodzina. Wakacje w letnim domu na obrzeżach Brzozowa.
[00:02:24] Ojciec pochodził spod Krakowa (Słotwina Brzesko), jego ojciec był gorzelnikiem, pochodził z guberni mohylewskiej w Rosji. Babcia Flora wyszła za dziadka w wieku 16 lat. Wyjazd dziadków Jaworskich do Brzeska po wybuchu rewolucji październikowej, duży dom. Śmierć dziadka w 1926 r., babcia żyła ponad 90 lat.
[00:05:00] Burmistrz Brzeska Franciszek Soja – członek rodziny. Okoliczności poznania się rodziców, zamieszkanie w Wołominie pod Warszawą, urodziny boh. Przeprowadzka do mieszkania przy ul. Jagiellońskiej w Warszawie. Przyjście na świat siostry i brata. Ojciec był wojskowym (znawca uzbrojenia, skupywał broń), 1 dywizjon artylerii konnej, mama prowadziła dom.
[00:07:50] Przeprowadzka na ulicę Nowosielecką w 1936 r., opis nowoczesnego mieszkania z łazienką. Po wybuchu wojny ucieczka rodziny z Warszawy z żołnierzami z jednostki ojca do Włodzimierza Wołyńskiego.
[00:10:20] Duża grupa cywilów wędrująca z jednostką, rozwiązanie części dywizjonu artylerii konnej we Włodzimierzu Wołyńskim. Wkroczenie Rosjan do miasta ok. 19 września [1939]. Ojciec pozostał z rodziną, po zakupieniu konia wrócili do Warszawy.
[00:12:58] Uciążliwa ucieczka z Warszawy, częste bombardowania po drodze. Kosztowny powrót furmanką do Warszawy.
[00:16:20] Spotkanie Rosjan we Włodzimierzu Wołyńskim, ojciec zataił funkcje wojskową, zdobył cywilne ubranie, legitymował się rosyjską metryką z Mohylewa.
[00:18:08] Rozważania żołnierzy we Włodzimierzu Wołyńskim, czy zostać w Polsce, wielu zostało. Długa podróż powrotna konnym wozem – przyjazd do Warszawy w połowie października [1939], mieszkaniem opiekowali się sąsiedzi. Charakterystyka sąsiadów, sąsiad Szymański pracował w mleczarni.
[00:22:14] „Bardzo ciekawa kamienica”, wielu sąsiadów należało do AK: ojciec boh., boh., sąsiedzi Szymańscy, p. Łucja, pp. Świerczyńscy, p. Ekert – wszyscy należeli do 1DAK [dywizjon artylerii konnej], 2 bateria. Duże zaufanie wśród mieszkańców.
[00:24:26] Dozorca chował świnię w piwnicy, co umożliwiło mu ukrywanie Żyda, który dotrwał do powstania warszawskiego. Kamienica w sąsiedztwie zakonu nazaretanek. Ogród z tyłu podwórka, za nim koszary ogrodzone murem.
[00:28:04] W sąsiedztwie mieszało wielu oficerów z jednostki ojca, wynajęcie mieszkania finansowało wojsko. Po powrocie do Warszawy ojciec zatrudnił się w warsztacie ślusarskim u znajomego – mógł naprawiać broń. Jako zbrojmistrz szkolił ludzi z AK w domu boh.
[00:30:40] Wstąpienie boh. do AK – przysięga wiosną 1943 r. W tym czasie przygotowywano system obrony miasta, szkolenie sanitarne (szpital Dzieciątka Jezus) i z łączności – w domu sąsiada Świerczyńskiego: nauka alfabetu Morse’a i podstaw obsługi radiostacji. Szkolenie strzeleckie na strzelnicy za Warszawą, składanie broni z ojcem. Zgoda mamy na działalność konspiracyjną.[+]
[00:35:20] Wysłanie siostry do Słotwiny na rok w celu leczenia nerwicy z powodu nalotów i bombardowań Warszawy, „bała się wszystkiego” do końca życia. [+]
[00:36:45] Edukacja boh. w czasie okupacji u nazaretanek, zaangażowanie niektórych sióstr w działalność konspiracyjną, siostra Anabilis. W czasie okupacji zlikwidowano internat przy szkole. Nauka w „szkole krawieckiej” w klasach gimnazjalnych, prof. geografii Wuttke.
[00:39:35] Zajęcie części szkoły nazaretanek i internatu przez Niemców na mieszkania uchodźców z Małopolski, a następnie na szpital węgierski do wiosny 1944 r. Wykorzystywanie środków i sprzętu medycznego ze szpitala przez powstańców. Zapasy żywności wykorzystywane przez siostry.
[00:42:24] Wspomnienie wstrząsającej publicznej egzekucji na Krakowskim Przedmieściu, opis wydarzenia, zmuszanie przechodniów do patrzenia. Niewielkie zaangażowanie boh. jako łączniczki przed powstaniem.
[00:44:50] Udział w powstaniu warszawskim w 2 baterii, „byliśmy przygotowani”. Trzy dziewczyny z kamienicy przy ul. Nowosieleckiej 14, przygotowanie medalików i opasek powstańczych. Dogodny punkt strzelecki na roku Nowosieleckiej.
[00:47:00] 1 sierpnia 1944, rozdanie powstańcom opasek i medalików. Zadanie zdobycia pobliskich koszarów przez cztery oddziały, rozbicie bramy koszar.
[00:49:18] Ogród warzywny i inspekty pod murem koszar służyły powstańcom za kryjówkę. Pochówek wielu poległych powstańców, „dziś widzę tych palących się żołnierzy”. Wielu rannych po silnym ostrzale niemieckim.
[00:51:50] Drewniana szopa przy podwórku do przechowywania rannych. Niska barykada ustawiona na ul. Nowosieleckiej u zbiegu z Czerniakowską. „Niemcy nie wychodzili z koszar, tylko strzelali”. Dojście na plażę nad Wisłą.
[00:54:22] Początkowy brak działań ze strony Niemców, po kilku dniach wyrzucanie mieszkańców Nowosieleckiej z budynków 2 i 4, powstańcy wycofali się w kierunku Wilanowa lub Śródmieścia. Niepewna sytuacja mężczyzn, w kamienicy został sąsiad Szymański, reszta poszła z powstańcami.
[00:57:00] Strzelanie Niemców do ludzi, rozstrzeliwanie dzieci przez „Łotyszów” powstrzymane przez dowódcę. [+] Rozmowa Szymańskiego z dowódcą. Rewizje, wyrzucanie mieszkańców z domów.
[01:00:07] Wspólna kuchnia dla wszystkich mieszkańców w pralni budynku w piwnicy. Pomoc właścicielki sklepu kolonialnego – rozdawała żywność. Kłopoty z wodą do picia, „mieliśmy bardzo dużo wina”.
[01:02:37] Mieszkańcy ustawieni przez Łotyszów pod murem jak do rozstrzelania, „wielkie przerażenie”. [+] Podczas ewakuacji Warszawy sąsiad Szymański, zatrzymany w al. Szucha, zaginął bez wieści wraz z dwoma chłopcami.
[01:05:21] Pierwszego dnia powstania boh. eskortowała z koleżanką rannego powstańca do szpitala u nazaretanek, „strach trudny do opanowania”. Przenoszenie środków opatrunkowych do punktu przy ul. Podchorążych. Spotkanie ze starszą koleżanką, której kamienicę zburzono. [+]
[01:10:10] Historia rannego powstańca z oderwaną nogą. [+]
[01:12:16] Widok kobiety wyskakującej z 1 piętra płonącego domu. Traumatyczne sny po powstaniu, które wróciły po wybuchu wojny w Ukrainie. [+]
[01:15:05] Przez całe powstanie boh. wracała na noc do mamy – siedziały w pralni piwnicy domu przy Nowosieleckiej. Ewakuacja z Warszawy pod koniec września [1944], niewielkie tobołki. Właścicielka firmy transportowej zabierała na konną platformę niedomagających ludzi – braciszek jechał platformą
[01:18:03] Trasa przejazdu: Czerniakowska, Agrykola, al. Szucha. Zabranie mężczyzn i starszych chłopców z kolumny, spokojne zachowanie Niemców. Historia sąsiadki, której mąż był muzykiem – w czasie ewakuacji niosła swoje cenne płyty, które zniszczyła, kiedy chciał je zabrać Niemiec. [++]
[01:21:20] Dalsza droga przy platformie, nagła strzelanina, rozproszenie się maszerujących. Ucieczka boh. i rodziny w pola, przejście do Włoch, zatrzymanie się u kolejarzy na 2 dni. [+]
[01:24:00] Przeprawa do Łowicza do umówionego wcześniej z ojcem miejsca spotkania, pomoc kolejarzy po drodze. Poszukiwanie przez Niemców uciekinierów z Warszawy w domach i na dworcach kolejowych. Zniszczone po drodze buty i ubrania. Spotkanie u ciotki w Łowiczu w niewielkim mieszkaniu pożydowskim.
[01:27:30] Towarzyszka ucieczki Nina Świerczyńska, żona Hannibala Świerczyńskiego. Po „pewnym czasie” przyjazd pociągiem do Słotwiny Brzeska, do babci. Duży dom pełen bliższej i dalszej rodziny.
[01:29:40] Gadomscy, bliscy przyjaciele mamy, mieszkali wspólnie z rodziną boh. Niewygody, niedostatki ubrań. Przyjazd ojca w listopadzie [1944]. Boh. nie uczęszczała wówczas do szkoły. Początek nauki wiosną 1945 r. „Miałam ochotę zostać w wojsku”.
[01:32:55] Przejście ojca do wojska – zmiana jednostek: Słotwina Brzesko, Łańcut, Jarosław, Rzeszów, Kraków – od 1949 r. Dożywianie rodziny w Łowiczu przez RGO, pomoc mieszkańców.
[01:35:20] Boh. nie ujawniała swojej działalności podziemnej w szkole, ojciec ujawnił się w jednostce wojskowej. Dowódca, radziecki płk Gajbowicz, cenił fachową wiedzę ojca na temat uzbrojenia. Oficer polityczny Flak – nękał ojca przymusowym pisaniem życiorysu co dwa dni.
[00:39:15] Sylwetka Gajbowicza.
more...
less

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film