Adrian Gawerski (ur. 1934, Warszawa), specjalista budowlaniec, regionalista, miłośnik warszawskich Bielan, na których spędził całe życie. Jego ojciec Michał urodził się pod nazwiskiem Płoński na terenach nad Zbruczem, jednak jego ojciec (dziadek Adriana Gawerskiego) wcześnie zmarł i mama (babcia Adriana Gawerskiego) wyszła ponownie za mąż za człowieka o nazwisku Gaweł. Właśnie jako Michał Gaweł ojciec Adriana Gawerskiego walczył w wojnie 1920 r. i został ciężko ranny. Po wojnie został przez ojczyma wyrzucony z domu jako niezdatny do pracy w gospodarstwie. Przeniósł się do Warszawy, gdzie poza rentą inwalidzką otrzymał tzw. koncesję – za zasługi wojenne mógł na preferencyjnych warunkach wynająć lokal, w którym prowadził sklep z alkoholami. W 1933 r. poślubił Janinę Ziętek, córkę Jana i Franciszki, która pracowała w zakładach zbrojeniowych w Pruszkowie. Adrian Gawerski był ich najstarszym synem, w 1938 r. urodził się Andrzej, a w 1942 r. Sławomir. Podczas okupacji niemieckiej Michał Gaweł stracił pracę i rentę inwalidzką, jego żona również straciła posadę w Pruszkowie. Aby przeżyć, wraz z kolegami otworzyli w piwnicy małą olejarnię, gdzie produkowali olej z rzepaku, słonecznika i siemienia lnianego. Adrian Gawerski w czasie okupacji chodził do szkoły podstawowej przy ul. Hajoty, jego ojciec był zaangażowany w konspirację, jemu również zdarzało się przenosić pieniądze na cele konspiracji. Całą okupację i Powstanie Warszawskie spędzili na Bielanach, aż do 17 września 1944 r. – zostali wówczas wysiedleni przez Niemców. Byli w transporcie do Dulagu 121 w Pruszkowie, jednak udało im się przekupić strażnika i ostatecznie trafili do Ożarowa, skąd po ok. tygodniu zostali wywiezieni do Bełchowa koło Nieborowa. W lutym 1945 r. Michał Gaweł wrócił do Warszawy, niedługo potem dołączyła do niego reszta rodziny. Po wojnie Adrian Gawerski uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. Jose Marti przy ul. Barcickiej. Powinien zdawać maturę w 1952 r. – jednak wówczas zdecydował się na podjęcie pracy i do egzaminów nie podszedł. Wykształcenie średnie uzyskał później zaocznie w Szkole Towarzystwa Przyjaciół Dzieci przy ul. Felińskiego, studiował również zaocznie w Szkole Głównej Planowania i Statystyki. Całe życie pracował w branży budowlanej, niedługo po wojnie odbudowywał Muranów. Następnie jako wiceszef firmy budowlanej wszedł w skład Kombinatu Budownictwa Miejskiego i działał głównie w północnej części Warszawy. Brał udział w budowie osiedli na Bielanach i obiektów Akademii Wychowania Fizycznego. W młodości trenował również lekkoatletykę u słynnego Jana Mulaka. W 1957 r. cała rodzina (rodzice, Adrian Gawerski i dwóch młodszych braci) zmieniła nazwisko z Gaweł na Gawerski. Źródła: 1944.pl (https://www.1944.pl/archiwum-historii-mowionej/adrian-gawerski,3676.html – dostęp: 02.08.2023), Rudzik na Bielanach (https://rudziknabielanach.pl/adrian-gawerski - dostęp: 02.08.2023), wywiad własny.
more...
less
[00:00:08] Mieszkaniec warszawskich Bielan od trzech pokoleń (ul. Chełmżyńska/ Płatnicza, osiedle „Zdobycz Robotnicza” na Polach Bielańskich) od 1934 r., urodzony w szpitalu przy ul. Długiej w Warszawie. Zabudowa Starych Bielan przed wojną, brak komunikacji z miastem, pętla autobusu [„Z”] na pl. Konfederacji. Kocie łby na osiedlu „Zdobycz Robotnicza” i na ulicach Kleczewskiej, Przybyszewskiego, Żeromskiego.
[00:05:25] Budynki CIWF (Centralny Instytut Wychowania Fizycznego), przedszkole utworzone z inicjatywy Maryny Falskiej w sierocińcu „Nasz dom”. Konflikt Falskiej z Korczakiem na tym tle.
[00:07:45] Pan Janek, nauczyciel muzyki z przedszkola, przedszkolny zespół muzyczny. Wspomnienie przedstawienia o wróbelkach dla mieszkańców w audytorium CIWF ok. 1937 r. [+]
[00:12:50] Imprezy dla mieszkańców organizowane przez CIWF, na co dzień utrudnione wejście na teren instytutu. Ojciec pochodził z Podola, woj. tarnopolskie, zgłosił się na ochotnika do wojska. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, w obronie Lwowa, ranny w nogę. Po powrocie do domu wyrzucony – jako bezużyteczny w gospodarstwie – z domu przez ojczyma.
[00:16:00] Leczenie ojca w szpitalu wojskowym w Al. Ujazdowskich, pomoc państwa w zagospodarowaniu się w Warszawie, zamieszkanie przy ul. Długiej, potem Chełmżyńskiej (późniejsze mieszkanie Krystyny Sienkiewicz), następnie przy ul. Przybyszewskiego. Całe dzieciństwo i młodość boh. na Bielanach.
[00:18:25] Ojciec Michał Płoński, nadane nazwisko ojczyma: Michał Gaweł, w latach 50. ostateczna zmiana nazwiska przez ojca na Gawerski. Rozpoczęcie nauki szkolnej w 1941 r. Zajęcie przez Niemców budynków CIWF i szkoły boh. przy ul. Zuga. Zatrudnienie ojca: koncesja [na handel]. Przed wojną praca mamy Janiny dd. Ziętek w zakładach zbrojeniowych w Pruszkowie (Fabryka Sprawdzianów Państwowych Wytwórni Uzbrojenia) – w czasie okupacji zajmowała się domem. Młodsi bracia Andrzej (ur. 1938) i Sławomir (ur. 1942).
[00:24:12] Dziadkowie mieszkali w powiecie nowodworskim, przy granicznej ul. Konstytucji, na terenach dzisiejszego osiedla Wawrzyszew. Początek wojny, wejście Niemców „od strony Kampinosu”, dawna nazwa Radiowa: Gacie. Wspomnienie zatrzymania i rozstrzelania przez polskich żołnierzy trzech zwiadowców niemieckich. [+]
[00:27:52] Kłopoty aprowizacyjne, jedyny sklep przy pl. Konfederacji. Wspomnienie wypraw boh. na wieś po mleko w okresie zawieszenia broni we wrześniu. Żołnierze Wehrmachtu w okopach pod Warszawą. Przynoszenie żywności na plecach. [++]
[00:31:40] Dziadek stolarz meblowy, lotnisko na Bielanach przejęte przez Niemców. Niemieckie magazyny zaopatrzenia w budynkach CIWF, transporty zaopatrzenia wojskowego na wschód z Lotniska Bielany. Baraki w Lesie Bielańskim, w których kwaterowała załoga i obsługa lotniska. Zatrudnienie dziadka i innych mieszkańców okolicznych wsi Wawrzyszew, Chomiczówka, Gacie (Radiowo) do montowania baraków z nowoczesnych prefabrykatów. [+] Po rozebraniu baraków prefabrykaty użyto do budowy kaplicy w parafii św. Zygmunta przy pl. Konfederacji.
[00:36:45] Ataki powstańców [w 1944] na lotnisko od strony Kampinosu. Zatrzymanie przez Niemców oddziału przy ul. Suzina. Ataki na CIWF, dobre przygotowanie Niemców do obrony Bielan. Punkt obserwacyjny na wieży ciśnień CIWF, postrzał polskiego oficera u zbiegu ul. Lipińskiej i Kasprowicza przez niemieckiego snajpera.
[00:40:00] Szpital utworzony przed powstaniem warszawskim w al. Zjednoczenia, inny w domu boh. Sąsiadka Zielińska. Przynoszenie plonów z ogródków działkowych na Wawrzyszewie dla rannych szpitala. Przejście oddziału „Żywiciela” do Kampinosu, podczas powrotu zaatakowany przez Niemców od strony Powązek. Prowizoryczna mogiła poległych powstańców koło domu boh. od strony ul. Schroegera.
[00:43:58] Węgrzy zakwaterowani na terenie Lasku Lindego, własowcy grasujący na Bielanach. Decyzja o wysiedleniu mieszkańców Bielan po upadku Warszawy. Opuszczenie domu 17 września 1944 r., punkt zborny w domu boh. zajętym przez Niemców. Przejście na Dworzec Zachodni, przejazd pociągiem do Dulagu 121 w Pruszkowie.
[00:49:13] Pilnujący wymarszu żołnierze Wehrmachtu, własowcy i Węgrzy. Grupa boh. prowadzona przez starych żołnierzy niemieckich. Ucieczka po drodze, dzięki przekupionemu złotem Niemcowi, na granicy Bielan i Wawrzyszowa, pierwsza noc w opuszczonym mieszkaniu. Ucieczka do rodziny pod Warszawą, złapanie przez własowców, zatrzymanie w obozie utworzonym w hucie szkła w Ożarowie.
[00:52:56] Lepsze warunki bytowe w Ożarowie niż w Pruszkowie. Zakwaterowanie w magazynie, na półkach magazynowych. Po kilku dniach załadunek do pociągu, wysiadka na stacji Bełchów pod Łowiczem. Zakwaterowanie w okolicznych gospodarstwach chłopskich do stycznia 1945 r. Zabezpieczanie majątku domowego przez ojca, dom dwukrotnie trafiony bombą, lodowisko w pokojach, remont dziurawego dachu.
[00:56:45] Stan zabudowań CIWF po wojnie, szabrowanie przez chłopców poniemieckiego sprzętu (narty wojskowe i kijki), wielokolorowe rakiety sygnalizacyjne. Rozpoczęcie nauki w szkole nr 21 w willach przy ul. Hajoty. Zabawy chłopców rakietami, zapalenie pościeli w domu kolegi. [+]
[01:01:45] Ostatni oddział polskich ułanów stacjonujący po wojnie na terenie CIWF, pojenie koni w stawach Wawrzyszewa (m.in. Stawy Brustmana), możliwość przejażdżki na oklep.
[01:04:30] Odbudowa CIWF/AWF w 1946 r. (wieża i pływalnia) przez SPB [Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane]. Początkowa nauka w prywatnych mieszkaniach nauczycieli przy pl. Konfederacji (Jankowski, Ringman, Nowicka, Kadziński). Lasek Bielański, obecnie Lasek Lindego. Obsadzanie nieużytków sadzonkami sosny kanadyjskiej.
[01:09:25] „Przewodnik bielański” Jarosława Zielińskiego. Liceum przy ul. Barcickiej w lokalach partyjnych SD i PPR. Boisko do siatkówki w głównej alei Lasku Bielańskiego przejęte przez liceum. Rozpoczęcie nauki w XXII LO przez boh. w 1948 r. w budynku mieszkalnym u zbiegu ulic Barcickiej i Podczaszyńskiego, podarowanym przez prezydenta Tołwińskiego, inicjatywa rodziców powołania szkoły.
[01:13:45] Brak pomieszczeń do uprawiania sportu, możliwość korzystania z budynków uczelni, boisk i jedynej w dzielnicy pływalni przez szkołę dzięki nauczycielom WF: Jadwiga Morycowa, Jan Lechowski. Wybitni sportowcy, absolwenci szkoły: kolega z klasy Tadeusz Trojanowski, Janusz Sidło, Maria Ciachówna, Andrzej Radiuk. Treningi na prowizorycznych boiskach na Wawrzyszewie. Wysoka kultura fizyczna na AWF.
[01:18:02] Treningi w Ogniwie z trenerem Janem Mulakiem, Zbigniewem Makomaskim, Zdzisławem Krzysztofiakiem, Stanisławem Ożogiem, starty w mistrzostwach Warszawy. Boh. był wyróżniającym się biegaczem średnio- i długodystansowym wśród studentów SGPiS, trener Kwiatkowski.
[01:20:07] Odwiedziny u Mulaka w mieszkaniu na Żoliborzu, odsłonięcie przez Irenę Szewińską tablicy upamiętniającej trenera Wunderteamu w IV kolonii WSM.
[01:20:41] Praca w firmie budowlanej wcielonej do kombinatu (Kombinat Budownictwa Miejskiego, ul. Marymoncka 105), ścisła współpraca z AWF (rektor Maciej Skład) , budowa Szpitala Bielańskiego, hotelu AWF „Meksyk”, remont generalny auli AWF z inicjatywy boh., gdzie jako przedszkolak występował w roli wróbelka [++]. Możliwość korzystania z obiektów sportowych AWF przez pracowników kombinatu.
[01:25:43] Budowa hotelu „Meksyk” przez KBM. Struktura organizacyjna KBM, podwykonawcy.
[01:28:15] Budowa bielańskich i żoliborskich osiedli mieszkaniowych (Żoliborz Południowy
Zatrasie, Sady Żoliborskie, Bielany I, Bielany II, Wawrzyszew, Młociny, Chomiczówka) przez KBM, boh. pracował przy robotach wykończeniowych od 1968 r., wcześniej budował Muranów na terenach po getcie warszawskim.
[01:32:00] Obecnie otwarcie AWF dla mieszkańców, popularne imprezy. Monografia AZS-AWF autorstwa Marii Rotkiewicz. Mityngi lekkoatletyczne dla mieszkańców Warszawy w latach 40. i 50. (Morończyk, Krzesiński).
[01:35:00] Współpraca liceum José Martí z AWF, spotkania rocznicowe organizowane przez Stowarzyszenie [Absolwentów i Wychowanków XXII LO]. Uczestnictwo w Festiwalu Młodzieży i Studentów na terenie AWF w 1955 r. 50. rocznica matury w Klubie „Relaks” w 2004 r.
[01:39:34] Organizowanie masowych imprez sportowych, m.in. zawody między reprezentacją Warszawy a AZS-AWF, doping mieszkańców Bielan. Brak masowych zawodów lekkoatletycznych w Warszawie.
[01:41:56] Stała współpraca z dzielnicą Bielany. Wystawa na temat historii AWF na ogrodzeniu XXII LO. Potrzeba przybliżania historii Bielan, małej ojczyzny.
[01:46:58] Żydzi na Bielanach, przedwojenny budynek Bundu na Starych Bielanach, kilkoro żydowskich dzieci w przedszkolu i szkole. „Gorsze traktowanie” żydowskich kolegów w szkole po wojnie.
[01:50:30] Skromny drewniany dom dziadków (Jan i Franciszka Ziętek) w gminie Młociny, pow. nowodworski (dziś Wawrzyszew) na działce 130 mkw, 20 uli pszczelich, sprzedaż miodu. Przechowywanie Żydówki, uciekinierki z getta, przez babcię. Zainteresowanie stacjonujących wokół lotniska niemieckich żołnierzy mieszkańcami, konieczność ucieczki Żydówki. [+]
[01:54:43] Koledzy Żydzi ocaleni w czasie wojny. Obóz dla jeńców radzieckich na Bielanach (teren obecnego marketu Leclerc), podrzucanie jedzenia przez warszawiaków. Ucieczka Niemców z ZSRR – po klęsce pod Stalingradem i Kurskiem – ulicami Bielan na zachód w lipcu 1944 r.
[01:59:08] Upadek niemieckiego junkersa, startującego z Lotniska Bielany, na willę przy ul. Zuga. Wysadzenie pasa startowego lotniska przed Niemców. Sytuacja polityczna po wojnie, zdecydowane poglądy ojca. Kolega szkolny Jacek Kuroń, zagorzały zetempowiec, odmienne poglądy. „Powściągliwość” mieszkańców Starych Bielan, inteligencji, wobec władzy ludowej.
[02:03:38] Losy spółdzielni budującej osiedle „Zdobycz Robotnicza”, zbyt wysokie koszty utrzymania dla robotników, brutalne wyrzucanie mieszkańców przez wojsko, przejęcie spółdzielni przez BGK. Mieszkanie rodziny w czasie okupacji.
[02:05:35] Zabawy dzieci w czasie okupacji. Zaradność ojca w czasie okupacji, olejarnia w piwnicach. Własna piłka nożna boh. Koledzy szkolni synowie sąsiada Feliksa Stamma (Adam i Ryszard) z ul. Przybyszewskiego, trofea sportowe pochowane w szufladach w mieszkaniu.
[02:09:05] Latawce budowane przez Feliksa Stamma, puszczanie latawców na Wawrzyszewie. Zbudowanie hulajnogi przez chłopców. Jedna asfaltowa ulica na Bielanach. Hałas podczas jazdy chodnikiem przy ul. Przybyszewskiego. Ogniska w sezonie letnim, puszki „machajki”, podchody, budowanie szałasów. [+]
[02:12:50] Sklep papierniczy przy ul. Marymonckiej, kolekcje żołnierzyków ołowianych, gry podwórkowe na polu (dwa ognie, piłka do dołka, palant). Pierwsze boisko przy Lasku Bielańskim (klub robotniczy Bielany). Mecze piłkarskie, place zabaw, tor saneczkowy, skocznia narciarska w Lesie Bielańskim. Amunicja znajdowana po wojnie, wypadki wśród chłopców. Boisko do siatkówki użytkowane przez chłopców z batalionu „Zośka” (Kobylecki, Henryk Kozłowski, Tadeusz Fuksiak).
[02:17:52] Wejście do Lasku Bielańskiego w czasie okupacji mieściło się u zbiegu Barcickiej i Twardowskiej, obserwowane skrupulatnie przez szpicla udającego ociemniałego grajka w ciemnych okularach – zabity potem przez akowców. [+]
[02:19:37] Architekci Maria i Kazimierz Piechotkowie, współpraca zawodowa. Mieszkanie boh. w budynku projektu Piechotków wybudowanym przez KBM.
[02:21:42] Rygory budowlane w czasach PRL, niedobór materiałów, niewydolność infrastruktury, ogromna skala budownictwa, dowożenie pracowników budowlanych z okolic Warszawy nawet 100 km. Niedostateczna liczba fachowców, np. tynkarzy. Trwałość budynków z czasu PRL, dostępność tanich mieszkań spółdzielczych, spłacanych przez 20 lat. Budownictwo dla biednych. [+]
[02:26:15] Pomysły Piechotków usprawniające budowę (cegła sylikatowa na elewacji). Zabezpieczenie chemiczne domów przed wilgocią, protesty mieszkańców przeciw zakazowi obłożenia elewacji styropianem. 4 tys. pracowników kombinatu, spory płacowe w KBM, strajki robotników o wiele mniejszej skali niż w Hucie Warszawa.
[02:31:04] Pomysł organizacji igrzysk olimpijskich w Warszawie z lat 90., niezbędne olbrzymie nakłady na infrastrukturę. Projekt pływalni olimpijskiej w Lesie Bielańskim. Zakaz uprawiania sportu przez Polaków w czasie okupacji. Rozgrywki piłkarskie w czasie okupacji w parku Żeromskiego na Żoliborzu, klub Promyk, piłkarz Budrewicz, liczni kibice Promyka. Obawy przed łapanką, kryjówki w Parku Żeromskiego [++]. Dobre drużyny futbolowe z czasu wojny: z Grochowa, Piaseczna, Ursusa. Przejście piłkarzy Borowieckich z Promyka do RKS Marymont, gdzie trenerem był ich ojciec Władysław Borowiecki.
[02:37:50] Powojenne zawody marszobiegów licealistów (z Lelewela, Limanowskiego, z ul. Barcickiej) w Parku Żeromskiego. „Cwaniacy warszawscy” (z Woli, Marymontu, Czerniakowa), walki z „cwaniakami” z Piasków i Powązek, broń: sznajdry (średniowieczna proca) i proce.
[02:42:15] Zakazane rewiry Warszawy, „granda”: ul. Burakowska i Annopol, zamieszkane przez ludzi wyrzucanych z mieszkań, baraki spalone w powstaniu warszawskim. Świetny napastnik Promyka Jerzyk [Jerzy Olszewski].
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.