Marcin Kus (ur. 1921, Mazury) tuż przed wybuchem wojny zdał „małą maturę”. W 1941 roku został zaprzysiężonym członkiem ruchu oporu. Organizował kanał łączności pomiędzy Raniżowem a Nienadówką, brał udział w akcjach wykolejania pociągów. W 1942 roku przeżył pacyfikację wsi Mazury i dwóch okolicznych wiosek. W 1944 roku ukończył podchorążówkę AK. W styczniu 1945 został zmobilizowany do Wojska Polskiego i wysłany do Oficerskiej Szkoły Piechoty w Przemyślu. W wojsku służył aż do przejścia na emeryturę w 1977 roku, m.in. jako dowódca Berlińskiego Pułku Artylerii w Bartoszycach, a także w dowództwie wojsk rakietowych i artylerii w Olszynie.
[00:00:22] Getto w Sokołowie Małopolskim. Szkolenie podchorążych AK: sobotnio-niedzielne spotkania na plebanii ks. Bąka w Mazurach, zajęcia praktyczne (nauka strzelania, ćwiczenia ruchowe) na poligonie. Ogromny niemiecki poligon Wehrmachtu w widłach Wisłoka i Sanu, powstały po wysiedleniu ludności i częściowym zniszczeniu domostw.
[00:03:35] Umiejscowienie poligonu: Mielec-Sandomierz/Tarnobrzeg-rzeka San-rzeka Wisłok. Najbliżej Mazur poligon Luftwaffe. Nadleśnictwo niemieckie w domu ludowym (Luftwaffen Forstamt), pełnia władzy nadleśniczego. Siedziba gestapo w Górnie.
[00:06:56] Dzięki znajomości niemieckiego boh. został pod koniec wojny zatrudniony w biurze przy zakładzie leśnym.
[00:10:30] Rozkaz ewakuacji Niemców, zarekwirowanie 10 wozów do wywozu skradzionego w Mazurach mienia. Zastraszenie mieszkańców, uwięzienie w piwnicy, partyzanci AK w gotowości bojowej. Wypuszczenie uwięzionych przez niemiecką dziewczynkę, pozwolenie Niemcom na wyjazd.
[00:16:50] Napieranie na zachód armii marszałka Koniewa. Rozszabrowanie przez mieszkańców rzeczy pozostałych w budynku domu ludowego/nadleśnictwa, łącznie z oknami. Odbudowa budynku po wojnie.
[00:19:00] Niemiecki nadleśniczy, zasady pracy Polaków w nadleśnictwie. Praca boh. dla wywiadu gospodarczego i wojskowego, szef poznaniak, informacje z poligonu w Górnie, zbieranie informacji.
[00:24:35] Ćwiczenia wojskowe podchorążówki AK na niemieckim poligonie Luftwaffe, ryzyko zdemaskowania. Praca w nadleśnictwie – w biurze eksploatacji drewna, ewidencjonowanie wyrębu drzew i wysyłki do Rzeszy.
[00:28:23] Zadania w konspiracji: zbieranie danych i przesyłanie meldunków do centrali w Dzikowcu. Starosta powiatowy w podziemiu, rozkazy otrzymywane rozkazów z Dzikowca.
[00:31:44] Akcja „Burza”, „częściowe powstanie narodowe. Nawiązanie współpracy z Rosjanami oparte na umowie. Po wyjeździe Niemców pisemny rozkaz mobilizacyjny udziału w akcji – wyjazd sześciu mieszkańców wsi Mazury. Zbiórka oddziału AK w gminie Raniżów w przysiółku Poręby Wolskie, zbiórka Batalionów Chłopskich w miejscowości Stece. Zakwaterowanie w opuszczonych domach i namiotach – „miesiąc akcji „Burza”
[00:37:27] Zadanie oddziału: przeprowadzenie wojsk radzieckich za Wisłę, na przyczółek sandomierski, z ominięciem bunkrów i zasadzek niemieckich. Niski poziom Wisły. Warty AK przy urzędach publicznych, kościołach. Śmierć 10 członków oddziału, m.in. Stanisława Czułyta z Mazurów, w zasadzce podczas rozbrajania niemieckich maruderów – okoliczności akcji. Rozbrojeni Niemcy puszczani wolno.
[00:42:30] Utworzenie doraźnej kompanii gotowej maszerować na pomoc powstaniu warszawskiemu – zakaz wymarszu, powstrzymanie ofensywy pod Warszawą. Przekierowanie wojska polskiego na Zachodzie do walk w Niemczech zamiast w powstaniu warszawskim.
[00:46:25] W niedzielę 15 sierpnia [1944] uroczysty pogrzeb poległych w akcji rozbrajania Niemców z powiatu kolbuszowskiego, pomnik przy zbiorowej mogile, radziecka orkiestra wojskowa, przemówienie radzieckiego generała.
[00:48:02] Następnego ranka otoczenie obozu przez rosyjskich żołnierzy, rozkaz złożenia broni, możliwość wstąpienia do ludowego Wojska Polskiego. Odsyłanie zdemobilizowanych do domów, ucieczka części oddziałów z bronią do lasu.
[00:51:47] Powrót boh. do nauki w liceum pedagogicznym w Rzeszowie. Po ukończeniu I klasy zarządzeniem dyrektora szkoły powołanie do wojska. Zastraszany dyrektor liceum. Pożegnanie w szkole, pieniądze „na czarną godzinę” od dyrektora, księdza i koleżanek. Wymarsz ze szkoły do koszar. [+]
[00:58:34] Pierwsze chwile w koszarach: posiłek w menażce, pobieżna weryfikacja kandydatów przez komisję wojskową. Skierowanie do szkół oficerskich, podanie szkolne pisane pod dyktando oficera.
[01:03:20] Przejazd wagonami bydlęcymi ze stacji w Rzeszowie na wschód, narastający strach przed wywózką na Syberię. Wysiadka na Zasaniu w Przemyślu w lutym 1945 r., oficerska szkoła w Przemyślu przeniesiona z Riazania.
[01:09:55] Rozpoczęcie nauki. Przejazd do Dębicy na linię frontu, przemarsz górami do Krakowa, początkowa nieufność, potem pomoc mieszkańców, „nocne Polaków rozmowy”. Niezniszczone miasto, Oficerska Szkoła Piechoty i Kawalerii nr 1 w Łobzowie, koszary w poniemieckim szpitalu, pochówek zmarłych niemieckich pacjentów.
[01:14:32] Po kilku miesiącach przewiezienie pod Grunwald – pierwsza gwiazdka oficerska podporucznika piechoty i kawalerii, możliwość wyboru jednostki – Rzeszów, 30 pułk, batalion szkoleniowy 9 dywizji piechoty, szkolenie oficerów LWP.
[01:16:50] Udział 30 pułku w przesiedlaniu Ukraińców do Ukrainy i Polaków do Polski w ramach Akcji „Wisła”. Opór mieszkańców zachodniej Ukrainy (Lwów, Kołomyja, Borysław) wobec przyłączania do ZSRR – powstanie partyzantki ukraińskiej (sotnie UPA) w lasach.
[01:20:00] Przewiezienie Polaków z Kresów Wschodnich na Ziemie Zachodnie, tam również osiedlanie się żołnierzy zwolnionych po wojnie do cywila. Niebezpieczeństwo u schyłku wojny: bandy rabusiów na Ziemiach Zachodnich, resztki żołnierzy niemieckich, „bezkrólewie”, spokój w Rzeszowie.
[01:25:55] Przeprowadzenie żołnierzy do koszar powiatu Bircza. Trudne wydostanie się z uwikłania w Akcji „Wisła” – dalsze kształcenie boh. na oficera zawodowego w Inowrocławiu, „tu wygrałem”. Udział w Akcji „Wisła” przez 3 miesiące, do stycznia [1948]: wysiedlanie Ukraińców na wschód, przekraczanie granicy w Huwnikach. Działanie na polecenie UB, listy wysiedleń.
[01:30:50] Brak poważnych zatargów z UPA podczas Akcji „Wisła”, boh. młodszy od podległych mu żołnierzy, przezwisko „Synok”.
[01:32:00] Troska żołnierzy z oddziału o boh., poszukiwanie ordynansa według przedwojennych reguł. [++]
[01:36:20] Nauka w Oficerskiej Szkole Piechoty nr 3 w Inowrocławiu, zakwaterowanie w koszarach, zakaz wychodzenia do miasta, przedwojenne dowództwo, szkolenie oficerskie, mundury szyte na miarę z amerykańskiego materiału i oficerki obstalowane u szewca. Pierwsze wyjście z jednostki na defiladę 3 maja. [+]
[01:40:45] Braki w wykształceniu ogólnym, podanie do ministra obrony narodowej o możliwość uzupełnienia nauki. Odpowiedź do komendanta: „zezwalam”, kontrola dowódcy. Zdanie matury w Inowrocławiu.
[01:45:25] Napad nacjonalistów ukraińskich na Przemyśl w Boże Narodzenie 1945 r. - obrona miasta przez oddział boh. od strony miejscowości Kruhel. Spalenie Kruhelu, wycofanie się Ukraińców. Kolejność powojennych wydarzeń w życiu boh.: wyjazd do Inowrocławia w początku 1946 r., w Birczy od 16 września 1945 r.
[01:51:12] Zrzuty w powiecie kolbuszowskim na początku lipca 1944 r., umówiony sygnał muzyczny z BBC. Opis sytuacji: oznaczenie pola zrzutu poprzez płonące pęki słomy na polu we wsi, zrzucenie pakunków na spadochronach. Zbieranie pakunków z rżyska, przewiezienie furmankami.
[02:01:10] Na początku okupacji decyzja Niemców zabrania i zniszczenia ręcznych żaren, zabieranie połowy mąki z każdego przemiału we młynie, ukradkowe mielenie ziarna własnym sumptem przez mieszkańców. Zakolczykowanie zwierząt gospodarskich, obowiązkowe kontyngenty mięsne. Publiczne rozstrzeliwanie mężczyzn omijających zarządzenia [+].
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.