Jasińska-Kania Aleksandra cz. 14
Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
more...
less
[00:00:10] Gdy w 1966 r. boh. pisała doktorat Zygmunt Bauman, który przejął rolę jej promotora, zauważył, że nigdy go nie skończy. Boh. zależało na ukończeniu pracy. W katedrze socjologii ogólnej kierowanej przez Baumana podjął pracę doktorant Edward Koniński, który miał wojskową przeszłość – jego doświadczenia, wstawienie się za boh. Publikacja rozdziałów w „Studiach socjologicznych”, propozycja publikacji w „Myśli filozoficznej”. Zakład Konińskiego i Baumana, że boh. zakończy pisanie doktoratu przed 1 maja 1966 w ramach czynu pierwszomajowego – naciski ze strony Konińskiego, który nie chciał przegrać zakładu. Boh. ukończyła pisanie w końcu kwietnia. Obroniła się w 1967 r.
[00:07:00] W latach 1966-68 Zygmunt Bauman zorganizował pracownię antropologii kulturowej, zatrudnił tam młodych pracowników naukowych – podejmowana problematyka. Boh. zainteresowała się kwestią tożsamości narodowej i charakteru narodowego – zbieranie materiałów. Po wydarzeniach Marca 1968 Wydział Filozofii i Socjologii UW został rozwiązany w ramach represji. Pracownicy katedry kierowanej przez Zygmunta Baumana spotykali się półprywatnie i kontynuowali prace w ramach zaproponowanego przez niego projektu antropologii kulturowej. Spotykano się w mieszkaniach. Jedną z uczestniczek spotkań była prof. Maria Ossowska – tradycja prowadzonych wraz z mężem tajnych kompletów socjologicznych, datowana z czasów okupacji. Wtedy po jednym ze spotkań aresztowano kilka osób, które trafiły na Pawiak, niektórych stracono. W latach 1953-57, gdy socjologia była rozwiązana, Ossowscy prywatnie spotykali się ze współpracownikami. Grupa spotykała się do końca 1968 r.
[00:14:40] Latem [1968] odbył się ponowny nabór studentów na studia socjologiczne i filozoficzne. Osoby szczególnie aktywne [w czasie wydarzeń marcowych] nie zostały przyjęte. Podobnie nie przedłużono umów o pracę z niektórymi pracownikami naukowymi. Boh. przez jakiś czas nie miała pracy, ale przyjęto ją z powrotem – świadomość uprzywilejowania ze względu na pochodzenie. Stosunek do przywilejów. Sytuacja ludzi po wojnie – problemy z żywnością w Europie. Boh. głodowała w czasie wojny, gdy była w ZSRR, po wojnie nie doświadczyła głodu ani biedy. W pierwszym roku po wojnie, gdy była uczennicą gimnazjum, postanowiono, że uczniowie mają nosić fartuchy, by nie było między nimi widocznych różnic. Boh. często zapraszała do domu koleżanki, które jadły u niej obiady. [+]
[00:20:05] Boh. nie spotkała się z zazdrością i nie miała poczucia, że jest inaczej oceniana – reakcja, gdy dostawała słabszy stopień. Zdając na studia także nie czuła, że jest oceniana według innych kryteriów. Miała świadomość korzystania z przywilejów, gdy po ukończeniu studiów pierwszego stopnia, razem z Albinem Kanią i przyjaciółką Barbarą Domańską (później Zawadzką), została przyjęta do Instytutu Kształcenia Kadr Naukowych przy KC PZPR – zmiana nazwy na Instytut Nauk Społecznych. Nikt inny z ich roku nie został tam przyjęty [+]. Boh. i jej koledzy już na drugim roku studiów byli zastępcami asystentów i prowadzili ćwiczenia z marksizmu i teorii materializmu historycznego ze studentami pierwszych lat innych kierunków. Boh. prowadziła ćwiczenia ze studentami medycyny, która wtedy była jednym z wydziałów UW. Brak poczucia, że jakiś egzamin boh. zdała z powodu uprzywilejowania.
[00:25:20] Drugi raz poczucie bycia uprzywilejowaną towarzyszyło jej, gdy nie wyrzucono jej z pracy na uczelni [w 1968 r.]. Boh. nie miała też nigdy poczucia dyskryminowania jej z powodu ojca, choć po przemianach ustrojowych nie proponowano jej stanowisk administracyjnych, np. dziekana. Pełniła natomiast stanowisko wicedyrektora Instytutu Socjologii. Nie została nigdy dyrektorem, choć często przez długi czas zastępowała dyrektorów. W czasie stanu wojennego, gdy były rozruchy studenckie, niektóre osoby pełniące oficjalne funkcje wycofywały się i to boh. musiała sobie radzić z problemami.
[00:27:40] W roku akademickim 1968-69 nastąpiła reorganizacja wydziału, który rozszerzono o ekonomię i dziennikarstwo. Wydział podzielono na instytuty i powstał wtedy m.in. Instytut Socjologii, który przeniesiono z Krakowskiego Przedmieścia na ul. Karową 18. Boh. została zatrudniona na Uniwersytecie Warszawskim w 1957 r., gdy rozwiązano Instytut Nauk Społecznych przy KC PZPR. Na emeryturę przeszła w 2002 r., ale pracowała dalej na ½ etatu do 2012 r.
[00:32:00] Początki w Instytucie Socjologii – podział na zakłady. Dyrektorem instytutu i kierownikiem Zakładu Socjologii Ogólnej został prof. Włodzimierz Wesołowski, który wcześniej pracował z boh. w katedrze Socjologii Stosunków Politycznych kierowanej przez prof. Hochfelda. Wesołowski po obronie doktoratu przeniósł się do Łodzi, potem wrócił do Warszawy. Boh. została zatrudniona na stanowisku adiunkta w jego zakładzie. Prof. Wesołowski zajmował się problematyką struktury społecznej.
[00:34:20] Boh. już w końcu lat 50. rozpoczęła badania ankietowe aktywu partyjnego, ale wkrótce musiała je przerwać z powodu zakazu władz partyjnych. Boh. chciała przeprowadzić badania aktywu w jednym z ministerstw. Po kilku wywiadach została poproszona przez ministra Strzeleckiego – pytanie o pozwolenie na badania, którymi kierował Zygmunt Bauman. Minister uznał, że zgoda KC na badania to skandal i sam chciał powiedzieć, o czym myśli jego aktyw partyjny – kwestia uprzywilejowania boh., zakończenie programu badawczego.
[00:39:15] Potem boh. zajęła się badaniem władz lokalnych – wpływ władz na samym dole [hierarchii] na życie obywateli. Ocena władz przez mieszkańców. Ta tematyka budziła zainteresowanie nie tylko w Polsce. Władze nie zabraniały tych badań, ale też nie interesowały się ich wynikami. Boh. badała m.in. postrzeganie roli władzy wobec obywateli – kwestia władzy „przywożonej w teczkach” oraz tej z wyboru, która identyfikowała się z ludnością. Kwestie pomocy znajomym – robiąc badania porównawcze zauważyła, że w niektórych krajach, m.in. w Egipcie, Korei, pomaganie swoim było uznawane za zaletę. Zadania przedstawicieli władzy z mianowania. W te badania boh. była zaangażowana od 1957 r. do połowy lat 90., gdy zajęła się badaniami wartości europejskich.
[00:45:55] Refleksje na temat pracy w międzynarodowych zespołach badawczych – zawierane znajomości. Boh. brała udział w pracach zespołu badawczego pod kierunkiem prof. Philipa Jacoba i jego żony Betty Jacob, która była aktywistką. Jacobowie byli kwakrami, gdy boh. ich poznała obydwoje pracowali na Uniwersytecie w Filadelfii. Gdy powstawał Instytut Socjologii, boh. pozostała przy badaniach władzy lokalnej, którymi kierował prof. Wiatr, szef Zakładu Socjologii Stosunków Politycznych. Początkowo badania władz lokalnych prowadzono w USA, Jugosławii, Polsce i Indiach – klucz wyboru krajów.
[00:49:35] W tamtym czasie nie było systemu grantów na projekty badawcze. Po drugim roku studiów socjologicznych organizowano letnie obozy badań terenowych. Podczas semestru poprzedzającego wyjazd na praktyki studenci mieli zajęcia z metodologii oraz zapoznawali się z jakimś projektem badawczym i sposobami jego realizacji w terenie. Potem wyjeżdżali na praktyki. W 1969 r. boh. była ze studentami w Pułtusku – wywiady z mieszkańcami i władzami lokalnymi – zaliczanie badań w pierwszym semestrze trzeciego roku studiów.
[00:52:37] Badania kierowane przez Amerykanów także kontynuowano – szczegółowy kwestionariusz badawczy ze skalami wartości. Stopniowo badania rozszerzano na inne kraje, np. Koreę Południową, Szwecję – metody badawcze. Część badań prowadzono na konkretnych grupach, np. radnych, sołtysach. Potem w każdym kraju były wybrane miejscowości, w których prowadzono badania.
[00:56:00] Wyniki pierwszych badań porównawczych – różnice między polskimi działaczami lokalnymi a Amerykanami, Hindusami i Jugosłowianami. Tam przyznawano się do konfliktów w terenie, a w Polsce nie było żadnych konfliktów. Dopiero po połowie lat 60. zaczęto o nich wspominać. Postrzeganie demokracji – rządy większości bez praw dla mniejszości. [+]
[01:02:00] W 1971 r. ukazała się książka oparta na badaniach, do której boh. napisała dwa rozdziały. W latach 1968-72 nie można było wyjeżdżać [za granicę]. Boh. wykładała marksistowską teorię rozwoju społecznego, omawiała marksizm oraz inne teorie. Po latach w rocznicę Marca ’68 wspominano wykłady Baumana jako poszerzające perspektywę socjologii. Przyjęcie tzw. pluralizmu metodologicznego – dominacja socjologii empirycznej. Boh. była dobrze przygotowana do udziału w międzynarodowych zespołach badawczych. Fragmentaryzacja w ośrodkach badawczych w USA, jeden z profesorów nie znał nazwiska Lévi-Straussa – brak znajomości socjologii europejskiej.
[01:07:20] Zmiany w nauczaniu socjologii w epoce gierkowskiej. Zmiany w warszawskim komitecie partii – odejście niektórych członków, w tym Kociołka.
[01:08:34] Do wydarzeń Grudnia 1970 doprowadziło tłumienie napięć z 1968 r. – represje w stosunku do niektórych osób, które musiały odejść na prowincjonalne uczelnie w Lublinie, Białymstoku. Otwarta represyjność systemu spowodowała, że zaczęły zanikać wcześniejsze podziały ideowo-polityczne wśród socjologów. Pomoc osobom usuniętym z uczelni. Wyrzuceni doktoranci Baumana po jakimś czasie obronili się. Gdy zaczęto płacić za udział w projektach badawczych, robienie wywiadów, tajemnicą poliszynela było, że te prace dostają osoby usunięte z etatów.
[01:13:35] Mąż stracił pracę w Wyższej Szkole Nauk Społecznych. Koleżanka ze studiów Anna Rudzińska pracowała w Ośrodku Badania Opinii Publicznej przy Polskim Radiu i Telewizji, założonym w latach 50. przez Annę Pawełczyńską, byłą więźniarkę obozu koncentracyjnego, która po wojnie wstąpiła do partii – związki z Ossowskimi. Ośrodek działał według reguł badawczych. W 1968 nastąpiły zmiany, kierujący radiem i telewizją Włodzimierz Sokorski mianował na szefową ośrodka panią Zającową, która nie miała pojęcia o socjologii. Nowa dyrektor pilnowała tego, by nie ujawniano niekorzystnych wyników badań. Sokorski lubił podawać do publicznej wiadomości wyniki badań, ale to, co mówił, mijało się z prawdą. Praca w OBOP już nie była prestiżowa, ale poszukiwano pracowników orientujących się w socjologicznych metodach badawczych. Annę Rudzińską kilka razy zatrzymywano za przewożenie paryskiej Kultury. Dzięki niej mąż boh. zatrudnił się w OBOP. Albin Kania miał zdolności matematyczno-statystyczne i polubił badania w nowej pracy. Interesowały go prawdziwe wyniki. Współpracował ze Stefanem Szostkiewiczem, kolegą ze studiów, kierownikiem zespołu badań ankietowych. Stopniowe awanse.
[01:20:25] Boh. także zaczęła się interesować badaniami opinii, w tym odbioru słuchowisk radiowych i programów telewizyjnych. OBOP zlecił badania odbioru słuchowiska „Matysiakowie”. Audycji słuchała m.in. ciotka [Feliksa Fornalska]. Boh. razem z przyjaciółką Renatą Siemieńską, która pracowała w zakładzie prof. Wiatra, zajmowały się funduszami na badania z uwzględnieniem pomocy osobom, które straciły pracę z powodów politycznych. Boh. i Renata Siemieńska opracowały badanie odbioru „Matysiaków”, a potem zajęły się tematem wzorów osobowych pisząc pracę „Wzory osobowe socjalizmu” – analiza bohaterów audycji i seriali. Zmiany wzorów osobowych od okresu powojennego przez kolejne dekady. Książka miała trzy wydania, dochodziły do niej nowe rozdziały. Zakończono na wzorach w dobie kryzysu – narastające rozbieżności, wydanie książki w Stanach.
[01:27:05] Także badania władz lokalnych opublikowano w kilku tomach pod redakcją prof. Wiatra, były tam rozdziały boh. Warunkiem publikacji bez cenzury był nakład do 100 egzemplarzy. Boh. od męża dowiadywała się o rozdźwięku między słowami Sokorskiego a rzeczywistymi wynikami badań.
[01:28:50] Boh. jest zapraszana do Muzeum na Pawiaku – kwestia pamięci o matce. Przez wiele lat była tam ściana z fotografiami osób, które zginęły, było tam zdjęcie matki i Pawła Findera. W pewnym momencie te fotografie zniknęły. Zniknęło też zdjęcie Marii Rutkiewicz, którą aresztowano, gdy była w ciąży i urodziła na Pawiaku bliźnięta. Gdy boh. powiedziała w jednym z wywiadów o zniknięciu z Muzeum portretu matki, zaczęto ją tam zapraszać. W jednej z sal rodzina Pawła Findera umieściła jego zdjęcie. Boh. włączono do grupy osób składających wieńce w czasie uroczystości. Plany mogiły symbolicznej na Powązkach, na której znalazłyby się nazwiska wszystkich dzieci babci, które zginęły.
more...
less