Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
more...
less
[00:00:10] Gdy w 1966 r. boh. pisała doktorat Zygmunt Bauman, który przejął rolę jej promotora, zauważył, że nigdy go nie skończy. Boh. zależało na ukończeniu pracy. W katedrze socjologii ogólnej kierowanej przez Baumana podjął pracę doktorant Edward Koniński, który miał wojskową przeszłość – jego doświadczenia, wstawienie się za boh. Publikacja rozdziałów w „Studiach socjologicznych”, propozycja publikacji w „Myśli filozoficznej”. Zakład Konińskiego i Baumana, że boh. zakończy pisanie doktoratu przed 1 maja 1966 w ramach czynu pierwszomajowego – naciski ze strony Konińskiego, który nie chciał przegrać zakładu. Boh. ukończyła pisanie w końcu kwietnia. Obroniła się w 1967 r.
[00:07:00] W latach 1966-68 Zygmunt Bauman zorganizował pracownię antropologii kulturowej, zatrudnił tam młodych pracowników naukowych – podejmowana problematyka. Boh. zainteresowała się kwestią tożsamości narodowej i charakteru narodowego – zbieranie materiałów. Po wydarzeniach Marca 1968 Wydział Filozofii i Socjologii UW został rozwiązany w ramach represji. Pracownicy katedry kierowanej przez Zygmunta Baumana spotykali się półprywatnie i kontynuowali prace w ramach zaproponowanego przez niego projektu antropologii kulturowej. Spotykano się w mieszkaniach. Jedną z uczestniczek spotkań była prof. Maria Ossowska – tradycja prowadzonych wraz z mężem tajnych kompletów socjologicznych, datowana z czasów okupacji. Wtedy po jednym ze spotkań aresztowano kilka osób, które trafiły na Pawiak, niektórych stracono. W latach 1953-57, gdy socjologia była rozwiązana, Ossowscy prywatnie spotykali się ze współpracownikami. Grupa spotykała się do końca 1968 r.
[00:14:40] Latem [1968] odbył się ponowny nabór studentów na studia socjologiczne i filozoficzne. Osoby szczególnie aktywne [w czasie wydarzeń marcowych] nie zostały przyjęte. Podobnie nie przedłużono umów o pracę z niektórymi pracownikami naukowymi. Boh. przez jakiś czas nie miała pracy, ale przyjęto ją z powrotem – świadomość uprzywilejowania ze względu na pochodzenie. Stosunek do przywilejów. Sytuacja ludzi po wojnie – problemy z żywnością w Europie. Boh. głodowała w czasie wojny, gdy była w ZSRR, po wojnie nie doświadczyła głodu ani biedy. W pierwszym roku po wojnie, gdy była uczennicą gimnazjum, postanowiono, że uczniowie mają nosić fartuchy, by nie było między nimi widocznych różnic. Boh. często zapraszała do domu koleżanki, które jadły u niej obiady. [+]
[00:20:05] Boh. nie spotkała się z zazdrością i nie miała poczucia, że jest inaczej oceniana – reakcja, gdy dostawała słabszy stopień. Zdając na studia także nie czuła, że jest oceniana według innych kryteriów. Miała świadomość korzystania z przywilejów, gdy po ukończeniu studiów pierwszego stopnia, razem z Albinem Kanią i przyjaciółką Barbarą Domańską (później Zawadzką), została przyjęta do Instytutu Kształcenia Kadr Naukowych przy KC PZPR – zmiana nazwy na Instytut Nauk Społecznych. Nikt inny z ich roku nie został tam przyjęty [+]. Boh. i jej koledzy już na drugim roku studiów byli zastępcami asystentów i prowadzili ćwiczenia z marksizmu i teorii materializmu historycznego ze studentami pierwszych lat innych kierunków. Boh. prowadziła ćwiczenia ze studentami medycyny, która wtedy była jednym z wydziałów UW. Brak poczucia, że jakiś egzamin boh. zdała z powodu uprzywilejowania.
[00:25:20] Drugi raz poczucie bycia uprzywilejowaną towarzyszyło jej, gdy nie wyrzucono jej z pracy na uczelni [w 1968 r.]. Boh. nie miała też nigdy poczucia dyskryminowania jej z powodu ojca, choć po przemianach ustrojowych nie proponowano jej stanowisk administracyjnych, np. dziekana. Pełniła natomiast stanowisko wicedyrektora Instytutu Socjologii. Nie została nigdy dyrektorem, choć często przez długi czas zastępowała dyrektorów. W czasie stanu wojennego, gdy były rozruchy studenckie, niektóre osoby pełniące oficjalne funkcje wycofywały się i to boh. musiała sobie radzić z problemami.
[00:27:40] W roku akademickim 1968-69 nastąpiła reorganizacja wydziału, który rozszerzono o ekonomię i dziennikarstwo. Wydział podzielono na instytuty i powstał wtedy m.in. Instytut Socjologii, który przeniesiono z Krakowskiego Przedmieścia na ul. Karową 18. Boh. została zatrudniona na Uniwersytecie Warszawskim w 1957 r., gdy rozwiązano Instytut Nauk Społecznych przy KC PZPR. Na emeryturę przeszła w 2002 r., ale pracowała dalej na ½ etatu do 2012 r.
[00:32:00] Początki w Instytucie Socjologii – podział na zakłady. Dyrektorem instytutu i kierownikiem Zakładu Socjologii Ogólnej został prof. Włodzimierz Wesołowski, który wcześniej pracował z boh. w katedrze Socjologii Stosunków Politycznych kierowanej przez prof. Hochfelda. Wesołowski po obronie doktoratu przeniósł się do Łodzi, potem wrócił do Warszawy. Boh. została zatrudniona na stanowisku adiunkta w jego zakładzie. Prof. Wesołowski zajmował się problematyką struktury społecznej.
[00:34:20] Boh. już w końcu lat 50. rozpoczęła badania ankietowe aktywu partyjnego, ale wkrótce musiała je przerwać z powodu zakazu władz partyjnych. Boh. chciała przeprowadzić badania aktywu w jednym z ministerstw. Po kilku wywiadach została poproszona przez ministra Strzeleckiego – pytanie o pozwolenie na badania, którymi kierował Zygmunt Bauman. Minister uznał, że zgoda KC na badania to skandal i sam chciał powiedzieć, o czym myśli jego aktyw partyjny – kwestia uprzywilejowania boh., zakończenie programu badawczego.
[00:39:15] Potem boh. zajęła się badaniem władz lokalnych – wpływ władz na samym dole [hierarchii] na życie obywateli. Ocena władz przez mieszkańców. Ta tematyka budziła zainteresowanie nie tylko w Polsce. Władze nie zabraniały tych badań, ale też nie interesowały się ich wynikami. Boh. badała m.in. postrzeganie roli władzy wobec obywateli – kwestia władzy „przywożonej w teczkach” oraz tej z wyboru, która identyfikowała się z ludnością. Kwestie pomocy znajomym – robiąc badania porównawcze zauważyła, że w niektórych krajach, m.in. w Egipcie, Korei, pomaganie swoim było uznawane za zaletę. Zadania przedstawicieli władzy z mianowania. W te badania boh. była zaangażowana od 1957 r. do połowy lat 90., gdy zajęła się badaniami wartości europejskich.
[00:45:55] Refleksje na temat pracy w międzynarodowych zespołach badawczych – zawierane znajomości. Boh. brała udział w pracach zespołu badawczego pod kierunkiem prof. Philipa Jacoba i jego żony Betty Jacob, która była aktywistką. Jacobowie byli kwakrami, gdy boh. ich poznała obydwoje pracowali na Uniwersytecie w Filadelfii. Gdy powstawał Instytut Socjologii, boh. pozostała przy badaniach władzy lokalnej, którymi kierował prof. Wiatr, szef Zakładu Socjologii Stosunków Politycznych. Początkowo badania władz lokalnych prowadzono w USA, Jugosławii, Polsce i Indiach – klucz wyboru krajów.
[00:49:35] W tamtym czasie nie było systemu grantów na projekty badawcze. Po drugim roku studiów socjologicznych organizowano letnie obozy badań terenowych. Podczas semestru poprzedzającego wyjazd na praktyki studenci mieli zajęcia z metodologii oraz zapoznawali się z jakimś projektem badawczym i sposobami jego realizacji w terenie. Potem wyjeżdżali na praktyki. W 1969 r. boh. była ze studentami w Pułtusku – wywiady z mieszkańcami i władzami lokalnymi – zaliczanie badań w pierwszym semestrze trzeciego roku studiów.
[00:52:37] Badania kierowane przez Amerykanów także kontynuowano – szczegółowy kwestionariusz badawczy ze skalami wartości. Stopniowo badania rozszerzano na inne kraje, np. Koreę Południową, Szwecję – metody badawcze. Część badań prowadzono na konkretnych grupach, np. radnych, sołtysach. Potem w każdym kraju były wybrane miejscowości, w których prowadzono badania.
[00:56:00] Wyniki pierwszych badań porównawczych – różnice między polskimi działaczami lokalnymi a Amerykanami, Hindusami i Jugosłowianami. Tam przyznawano się do konfliktów w terenie, a w Polsce nie było żadnych konfliktów. Dopiero po połowie lat 60. zaczęto o nich wspominać. Postrzeganie demokracji – rządy większości bez praw dla mniejszości. [+]
[01:02:00] W 1971 r. ukazała się książka oparta na badaniach, do której boh. napisała dwa rozdziały. W latach 1968-72 nie można było wyjeżdżać [za granicę]. Boh. wykładała marksistowską teorię rozwoju społecznego, omawiała marksizm oraz inne teorie. Po latach w rocznicę Marca ’68 wspominano wykłady Baumana jako poszerzające perspektywę socjologii. Przyjęcie tzw. pluralizmu metodologicznego – dominacja socjologii empirycznej. Boh. była dobrze przygotowana do udziału w międzynarodowych zespołach badawczych. Fragmentaryzacja w ośrodkach badawczych w USA, jeden z profesorów nie znał nazwiska Lévi-Straussa – brak znajomości socjologii europejskiej.
[01:07:20] Zmiany w nauczaniu socjologii w epoce gierkowskiej. Zmiany w warszawskim komitecie partii – odejście niektórych członków, w tym Kociołka.
[01:08:34] Do wydarzeń Grudnia 1970 doprowadziło tłumienie napięć z 1968 r. – represje w stosunku do niektórych osób, które musiały odejść na prowincjonalne uczelnie w Lublinie, Białymstoku. Otwarta represyjność systemu spowodowała, że zaczęły zanikać wcześniejsze podziały ideowo-polityczne wśród socjologów. Pomoc osobom usuniętym z uczelni. Wyrzuceni doktoranci Baumana po jakimś czasie obronili się. Gdy zaczęto płacić za udział w projektach badawczych, robienie wywiadów, tajemnicą poliszynela było, że te prace dostają osoby usunięte z etatów.
[01:13:35] Mąż stracił pracę w Wyższej Szkole Nauk Społecznych. Koleżanka ze studiów Anna Rudzińska pracowała w Ośrodku Badania Opinii Publicznej przy Polskim Radiu i Telewizji, założonym w latach 50. przez Annę Pawełczyńską, byłą więźniarkę obozu koncentracyjnego, która po wojnie wstąpiła do partii – związki z Ossowskimi. Ośrodek działał według reguł badawczych. W 1968 nastąpiły zmiany, kierujący radiem i telewizją Włodzimierz Sokorski mianował na szefową ośrodka panią Zającową, która nie miała pojęcia o socjologii. Nowa dyrektor pilnowała tego, by nie ujawniano niekorzystnych wyników badań. Sokorski lubił podawać do publicznej wiadomości wyniki badań, ale to, co mówił, mijało się z prawdą. Praca w OBOP już nie była prestiżowa, ale poszukiwano pracowników orientujących się w socjologicznych metodach badawczych. Annę Rudzińską kilka razy zatrzymywano za przewożenie paryskiej Kultury. Dzięki niej mąż boh. zatrudnił się w OBOP. Albin Kania miał zdolności matematyczno-statystyczne i polubił badania w nowej pracy. Interesowały go prawdziwe wyniki. Współpracował ze Stefanem Szostkiewiczem, kolegą ze studiów, kierownikiem zespołu badań ankietowych. Stopniowe awanse.
[01:20:25] Boh. także zaczęła się interesować badaniami opinii, w tym odbioru słuchowisk radiowych i programów telewizyjnych. OBOP zlecił badania odbioru słuchowiska „Matysiakowie”. Audycji słuchała m.in. ciotka [Feliksa Fornalska]. Boh. razem z przyjaciółką Renatą Siemieńską, która pracowała w zakładzie prof. Wiatra, zajmowały się funduszami na badania z uwzględnieniem pomocy osobom, które straciły pracę z powodów politycznych. Boh. i Renata Siemieńska opracowały badanie odbioru „Matysiaków”, a potem zajęły się tematem wzorów osobowych pisząc pracę „Wzory osobowe socjalizmu” – analiza bohaterów audycji i seriali. Zmiany wzorów osobowych od okresu powojennego przez kolejne dekady. Książka miała trzy wydania, dochodziły do niej nowe rozdziały. Zakończono na wzorach w dobie kryzysu – narastające rozbieżności, wydanie książki w Stanach.
[01:27:05] Także badania władz lokalnych opublikowano w kilku tomach pod redakcją prof. Wiatra, były tam rozdziały boh. Warunkiem publikacji bez cenzury był nakład do 100 egzemplarzy. Boh. od męża dowiadywała się o rozdźwięku między słowami Sokorskiego a rzeczywistymi wynikami badań.
[01:28:50] Boh. jest zapraszana do Muzeum na Pawiaku – kwestia pamięci o matce. Przez wiele lat była tam ściana z fotografiami osób, które zginęły, było tam zdjęcie matki i Pawła Findera. W pewnym momencie te fotografie zniknęły. Zniknęło też zdjęcie Marii Rutkiewicz, którą aresztowano, gdy była w ciąży i urodziła na Pawiaku bliźnięta. Gdy boh. powiedziała w jednym z wywiadów o zniknięciu z Muzeum portretu matki, zaczęto ją tam zapraszać. W jednej z sal rodzina Pawła Findera umieściła jego zdjęcie. Boh. włączono do grupy osób składających wieńce w czasie uroczystości. Plany mogiły symbolicznej na Powązkach, na której znalazłyby się nazwiska wszystkich dzieci babci, które zginęły.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.