Zwiercan Roman cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1609

25 kwietnia 2022, Gdynia

3:34

Roman Zwiercan (ur. 1962, Gdańsk) wychował się w Gdyni, gdzie jego ojciec był zawodowym wojskowym, a matka nauczycielką. W latach 1977-1980 był uczniem Technikum Przetwórstwa Rybnego w Gdyni, Technikum Górniczego w Lubinie (1980-81) i Liceum Chłodniczego w Gdyni. 7 listopada 1981 nielegalnie przekroczył granicę Polski z Czechosłowacją, zatrzymany przez czechosłowacką służbę graniczną i przekazany stronie polskiej, 18 lutego 1982 skazany przez Wojskowy Sąd Garnizonowy w Krakowie na 2 lata pozbawienia wolności w zawieszeniu. W sierpniu 1982 podjął pracę w Zarządzie Portu Gdynia. 28 sierpnia 1982 ukrył się wraz z kolegą na statku „Norwid” i nielegalnie próbował przekroczyć granicę morską kraju. Zatrzymany przez WOP na redzie portu w Świnoujściu, aresztowany, 9 lutego 1983 skazany przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni na 1,5 roku pozbawienia wolności, osadzony w ZK we Włocławku, AŚ w Gdańsku i ZK w Gdańsku-Przeróbce. 8 kwietnia 1984 został warunkowo zwolniony przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni z odbywania reszty kary, poddany pod dozór kuratora sądowego. W latach 1984-1985 zatrudniony jako robotnik Zakładów Przemysłu Drzewnego w Gdyni. Od grudnia 1984 w Solidarności Walczącej, organizował druk i kolportaż m.in. podziemnych pism „Solidarność Walcząca Trójmiasto”, „Poza Układem”, „Gryps”, „Czas”, „SW Stoczni Gdańskiej”, kart okolicznościowych, kalendarzy i in. W lutym 1985 zatrudnił się jako spawacz w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni. 28 lutego 1985 zorganizował 15-minutowy strajk, za co został zwolniony z pracy. 6 marca 1985 przeprowadził (wraz z Adamem Borowskim) protest na kominie stoczni. W 1985 pracował jako zaopatrzeniowiec w Remontowo-Budowlanej Spółdzielni Pracy w Sopocie. W dniach 6-10 października 1985 zorganizował i kierował grupą malującą hasła wzywające do bojkotu wyborów do Sejmu PRL oraz rozrzucającą ulotki w pociągach SKM. Po akcji i zatrzymaniach członków grupy ukrywał się, ścigany listem gończym. 31 października 1986 zgłosił się do Prokuratury Rejonowej w Gdańsku, w marcu 1987 śledztwo umorzono. W styczniu 1986 zorganizował (z Edwardem Frankiewiczem) w Stoczni im. Komuny Paryskiej grupy specjalne Solidarności Walczącej, które m.in. zadymiały zebrania partyjne. W lutym 1987 przygotował i zdetonował ładunek wybuchowy pod gmachem Komitetu Miejskiego PZPR w Gdyni. W marcu 1987 został aresztowany pod fałszywym zarzutem kradzieży samochodu i posiadania fałszywych dokumentów, osadzony w AŚ w Gdańsku, w październiku 1988 zwolniony. Od listopada 1988 kierownik Oddziału Trójmiasto Solidarności Walczącej, członek Komitetu Wykonawczego SW. W latach 1988-1990 współorganizator Wydawnictwa Petit. Od 1990 współwłaściciel prywatnego wydawnictwa. Od 2003 wiceprezes Fundacji Podaruj Dzieciom Nowe Życie, od 2010 wiceprezes Fundacji Pomorska Inicjatywa Historyczna. Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności (2012). [na podstawie: Encyklopedia Solidarności, dostęp 24.10.2022]
more...
less

[00:00:10] Ur. 1962 r. w Gdańsku. Po pobiciu i zwolnieniu dyscyplinarnym ze Stoczni w 1985 r. rozpoczęcie pracy w spółdzielni (pomoc Wiesławy Kwiatkowskiej), obok opozycjonistów pracowało tam wielu ubeków. Robotniczo-Budowlana Spółdzielnia Pracy w Sopocie, siedziba Żukowo, prace wysokościowe. Boh. był zaopatrzeniowcem.
[00:02:59] Witold Marczuk – po aresztowaniu Borysewicza zarządzał sprawami technicznymi gdańskiego podziemia. Druk grypsu, nadawanie audycji radiowej. Duże ryzyko aresztowania. Po zatrzymaniu grupy boh. ubecy przyszli do pracy, ostrzeżenie boh. przez Marczuka. Ukrywanie się w mieszkaniu Piotra Legieżyńskiego razem z Jackiem Parzychem.
[00:07:15] Pomoc od ludzi w trudnych warunkach finansowych. Pomoc Kwiatkowskiej, aresztowanej, wyrzuconej z pracy. [+] Pomoc opozycjonistom oznaczała ryzyko. Niebezpieczna plotka o tym, że boh. chodzi z bronią po ulicy.
[00:11:55] Ukrywanie się boh. w mieszkaniu u studentów. Poinformowanie Andrzeja Kołodzieja o wpadce. Przewiezienie przez Elżbietę Nagengast (pracowała w Wyższej Szkole Morskiej). Kontakty pracowników Akademii Marynarki Wojennej z opozycją, Ewa Kubasiewicz – najwyższy wyrok w Polsce. Elżbieta Kujawa. Zofia Pawłowska.
[00:14:45] Mikołaj Kostecki (rektor Akademii Morskiej) redagował pismo „Solidarność Walcząca” w Gdańsku. Odrębność gdańskiego środowiska Solidarności Walczącej SW. We Wrocławiu SW tworzyli pracownicy Politechniki Wrocławskiej i Uniwersytetu Wrocławskiego, w Trójmieście – głównie robotnicy. Roman Kalisz – tajny współpracownik, kryptonim sprawy: „Albion”, jego żona była redaktorem technicznym biuletynu „Poza Układem”.
[00:18:40] Marek Czachor, syn Ewy Kubasiewicz. Sprawa „Albion” służyła rozpracowaniu pracowników wyższych uczelni kontaktujących się z obywatelami Wielkiej Brytanii. Współpraca z Kaliszem z powodu wyjazdu zagranicę na stypendium Fullbrighta. Wątpliwości wobec Kalisza. [+]
[00:21:17] W czasie ukrywania się boh. Kaliszowie nie budzili podejrzeń. Ewa Kalisz. Wigilia w mieszkaniu-kryjówce. Roman Kalisz był redaktorem i autorem „Biuletynu informacyjnego” NSZZ „Solidarność” Stoczni im. Komuny Paryskiej, makiety przygotowywały Małgorzata Żywolewska (obecnie Zwiercan) i Ewa Kalisz. Ocena Romana Kalisza.
[00:24:15] Akcja „Hiacynt” w końcu lat 70. – przeciwko środowisku homoseksualistów. Sposób wykorzystywania informacji przez SB. Generalna zasada: „z ubecją się nie rozmawia”.
[00:26:20] Aresztowanie Jerzego Kanikuły, pochodził z wielodzietnej rodziny, jego mama miała obywatelstwo rosyjskie. Szantaż wobec Jerzego: deportacja matki, dzieci do domu dziecka. Wpadka – złapany na gorącym uczynku z plecakiem pełnym bibuły, wrocławskiej prasy [++].
[00:30:00] Zorganizowanie lokalu kryjówki w Oruni, mieszkanie Marii i Bolesława Toczków. Tam odbywał się też druk. Maria szyła i sprzedawała na bazarze. [+] Matryce przywoził Andrzej Kołodziej. Kolportaż przez boh.
[00:32:25] Mieszkanie Mirki Zgirskiej przy ul. Kruczej obok WUSB. Aresztowanie Zofii Kwiatkowskiej. Większość członków SW działało również w NSZZ „Solidarność”. SW – działalność niepodległościowa.
[00:35:34] Joanna Gwiazda po latach: „Powstanie SW było dla «S» największą klęską”. Niechęć Gwiazdów do Kornela Morawieckiego. Książka „Gwiazdozbiór Solidarności”. Pismo „Poza Układem” redagowane przez Joannę i Andrzeja Gwiazdów miało nadruk: „druk Solidarność Walcząca oddział Trójmiasto”. Karol Krementowski. Autorzy biuletynu SW: Wiesława Kwiatkowska i Eulalia (Lila) Badurska, Bogdan Spodzieja należeli do SW, cała redakcja techniczna i kolportaż należały do SW.
[00:41:51] „Konspiracja to był sposób na życie”. Technologie druku (sitodruk, klisza, diapozytyw, powielacz). Lokal w jednopokojowym mieszkaniu Gdańsku przy ul. Siennickiej (Teresa Wysoczańska).
[00:44:16] Amnestia. Przeniesienie drukarni z domu Toczków na ul. Kaczej po amnestii. Egzamin maturalny Jacka Parzycha w technikum rolniczym (wiosna 1987?). Adwokat Jacek Taylor. Szantażowanie Jacka Parzycha, załamanie się jego planów życiowych.
[00:50:20] Szkolenie drukarskie ‒ przygotowanie zdjęć do druku, praca w ciemni, współpraca z Parzychem. Agencja Fotograficzno-Informacyjna AFI, mikrofilmy z bibułą przemycane do ambasady Australii w papierosach. Kalendarzyki listkowe – cegiełki na pozyskiwanie środków. Bezpłatna bibuła w Trójmieście, drukarze pracowali za darmo, we Wrocławiu płatna. „Galanteria drukarska” na cegiełki.
[00:55:25] Paczki żywnościowe z darów z zagranicy – jako zapłata za używanie lokali przy rodzinach. Rozszerzanie sieci drukarń w Trójmieście. Scentralizowany system – inny niż we Wrocławiu. Technika sitodruku, zachowanie się emulsji podczas druku, szczegóły techniczne powielania przy użyciu matryc białkowych. [+]
[01:02:10] We Wrocławiu „co mieszkanie to drukarnia”. W Trójmieście tylko kilka drukarń, mniej zaangażowanych w drukowanie członków SW. Teksty otrzymywane od Andrzeja Kołodzieja. Przygotowanie do druku przez boh., koordynacja prac.
[01:03:37] Działalność boh. na początku 1986 r., wożenie bibuły do Wrocławia, druk kalendarzy. Drukarnia w falowcu przy ul. Lumumby w mieszkaniu Jagody Krawczyk. Drukowanie kalendarzy. Niekiedy do druku używano pasty Komfort, rozpuszczalnika Nitro.
[01:06:45] Przejazd do Wrocławia z plecakiem pełnym kalendarzy – smród rozpuszczalnika i świeżej farby drukarskiej [+].
[01:09:50] Aresztowanie Borusewicza, szefa regionu gdańskiego NSZZ „S” wiosną 1985 r., inni ukrywający się działacze (Bujak, Frasyniuk). Kornel [Morawiecki] był „najbardziej poszukiwanym człowiekiem w Polsce”. Stosunek do ukrywających się. Zrezygnowanie po aresztowaniu Borusewicza. Rozważanie wariantów zachowania się przy aresztowaniu. Rozważanie pomysłów uwolnienia Borusewicza.
[01:13:10] Eulalia Badurska, urzędniczka urzędu miejskiego w Gdańsku do 13 grudnia [1981], wyrzucona z pracy, zdobyła plany aresztu śledczego w Gdańsku przy ul. Kurkowej. Wizja lokalna po wzgórzach z Jagodą Krawczyk, fotografowanie aresztu. Rozmieszczenie pomieszczeń poszczególnych działów w areszcie. Specjalny spacerniak dla więźniów SB. Wspomnienia boh. z pobytu w areszcie – odizolowanie od innych więźniów. [+]
[01:19:15] Wychodzenie Borusewicza na spacerniak. Wyprowadzanie oskarżonych do sądu, cele tymczasowe w sądzie. Ochrona budynku sądu. Pomysł wykradzenia więźnia bez użycia siły, planowanie w mieszkaniu Jagody Krawczyk. [+]
[01:25:07] Kontakt Kołodzieja z Jackiem Merkelem zastępującym Borusewicza – niezgoda „S” na wykradzenie Borusewicza. Rozmowa z Borusewiczem, rozczarowanie boh. Krótko po tym ogrodzenie terenu aresztu.
[01:28:13] Poszukiwanie broni palnej, dwa pistolety z czasu wojny. Pocięte filmy ze Szwecji, wywoływanie negatywów w ciemni. Zdjęcia pistoletu i planów konstrukcyjnych pistoletu maszynowego M3.
[01:33:20] Przekazanie planów do Jerzego Miotke ze stoczni w Gdyni. Wymiary podane w calach, przeliczanie na milimetry. Marek Bieliński przekazał plany do produkcji poszczególnych elementów. Złożenie pistoletu, próby, przystrzeliwanie. Opis pistoletu. Stopniowe wdrażanie produkcji. [+]
[01:38:20] Drugi mikrofilm w kawałkach – „elementarz drobnego sabotażu” z rysunkami technicznymi i recepturami materiałów wybuchowych, zapalnych, rozmaitych pułapek, metod unieruchamiania samochodu. Blisko terroryzmu, piorunian rtęci. Testowanie receptur przez boh. Dokumentacja pochodziła ze Szwecji. Wszystkie potrzebne składniki można było kupić w sklepie chemicznym. [+]
[01:41:55] Zaangażowanie Teresy Komorowskiej, próby w jej mieszkaniu, zniszczenie wanny. Korpusy do bomb wykonywane w stoczni – tuleje różnej wielkości. Mieszanka chloranu potasu z cukrem. Sposób budowy i działania bomby w fiolce od zastrzyków. Kilogramowa bomba w 20-centymetrowej tulei średnicy 7 cm. [+]
[01:47:40] Testowanie bomb w lesie. Zaangażowanie robotników ze stoczni. Akcje sabotażowe, niszczenie samochodów donosicieli, oblewanie kwasem. „Sztynkbomby” – cuchnące ampułki z kwasem masłowym rozgniecione na korytarzu przy gabinecie I sekretarza POP. [+]
[01:51:04] Wrzucenie świecy dymnej pod salką, gdzie trwało zebranie POP – ucieczka towarzyszy przez okno na oczach stoczniowców. Wrzucenie przez Bogdana Partykę w pochód pierwszomajowy granatu w gazem łzawiącym w 1983/84, ucieczka konsula radzieckiego. [+]
[01:53:27] Testowanie niewybuchu w hali montażowej wydziału kadłubowego - wybuch. Grupa małego sabotażu liczyła 8 osób, tajna organizacja „bojowa” dysponująca 8 sztukami broni liczyła 7 osób, m.in. boh., Teresa Komorowska, Jagoda Krawczyk, Krzysztof Bednarek. Trudności z zapamiętywaniem nazwisk i numerów po aresztowaniu.
[01:58:15] Plan wysadzenia budynku Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku. Wzorce do naśladowania: bracia Kowalczykowie. Trotyl górniczy z kopalni Śląska. Przygotowanie wybuchu w ścisłej tajemnicy, założenie uniknięcia ofiar w ludziach. Decyzja o podłożeniu bomby w budynku w Gdyni. Zadanie nasłuchu radiowego Andrzeja Kołodzieja.
[02:04:40] Przebieg akcji: „przyniosłem sobie w reklamówce bombę”, napięcie podczas uzbrajania bomby. Podłożenie bomby przez budynkiem, ustawienie zapalnika, wybuch o 21:50. „Jazgot w eterze” na częstotliwościach ubeckich, nasłuch w mieszkaniu Teresy [Wysoczyńskiej]. Przyjście Małgorzaty, obawa „ogona”.
[02:10:40] Zdenerwowanie Małgorzaty. Ubecki „jazgot w eterze” do 6 rano., „chaos”. Wyłapywanie kanałów służby bezpieczeństwa w skanerze, panika, tuszowanie sprawy przez służby. [+]
[02:12:58] Po wybuchu ok. 3 w nocy decyzja tuszowania sprawy, ubecy pod punktami szklarskimi, pospieszne wstawianie szyb. Informacje prasowe o wybuchu, „atak terrorystyczny”.
[02:15:20] Kilkaset rewizji m.in. u pracowników stoczni, szukanie paragonu od zegarmistrza (budzik do zapalnika), narzędzi. Dokumentacja zdjęciowa wykonana za dnia – tuszowanie zdarzenia. Błędne wykrycie związku chemicznego w bombie. Brutalne pobicie członka SW we Wrocławiu. [++]
[02:19:00] W wyniku wybuchu wyleciały wszystkie okna w budynku Komitetu Wojewódzkiego, jeden odłamek wybił okno i wbił się w ścianę mieszkania naprzeciwko. Przeprosiny boh. Po aresztowaniu traktowano boh. z ostrożnością – w tym czasie trwały już negocjacje przed Okrągłym Stołem. Po wybuchu nasłuch skanera SB. SW nie przyznała się do zamachu. Pełna konspiracja, bardzo ograniczone grono osób poinformowanych o planach podłożenia bomby. [+]
[02:24:43] Spotkanie z Krzysztofem Bednarkiem, wyszedł z wojska z granatem ręcznym F1, skrzynka z granatami. Jurand Nagórski, zamiar zakupu 100 kg trotylu „z odzysku”.
[02:27:24] Odbiór fałszywego dowodu osobistego, czas rekwirowania prywatnych samochodów, nowy polonez ojca Juranda. Zatrzymanie boh. na parkingu pod blokiem na Zaspie, wciągniecie do wołgi. Akcja z trotylem była prowokacją.
[02:33:00] Przejazd na komendę przy ul. Białej w Gdańsku. Przesłuchanie przez milicjantów, rewizja, wypadnięcie fałszywego dowodu osobistego [++]. Przesłuchanie przez funkcjonariuszy w cywilu.
[02:39:10] Przewiezienie do aresztu przy ul. Kurkowej, pozostawienie w celi przez 4 miesiące. Współwięźniowie. Lęk boh. przed torturami, „czy wytrzymam?”.
[02:44:35] Po 4 miesiącach wysłanie kartki do mamy Jerzego Kanikuły. Nikt z działaczy nie wiedział, że boh. siedzi w areszcie, odcięty od informacji z zewnątrz. Adwokat Eligiusz Włodarczyk, po kilku miesiącach aresztowanie Kornela Morawieckiego, Andrzeja Kołodzieja (zarzut: przemyt sprzętu). Wycofywanie się władzy z zarzutów politycznych tuż przed Okrągłym Stołem Zarzut wobec boh: posługiwanie się fałszywymi dokumentami i kradzież samochodu. Bogdan Szybalski – zarzut nielegalnego handlu powielaczami.
[02:47:15] Deportacja z Polski Morawieckiego i Kołodzieja w kwietniu 1988, strajki majowe, sierpniowe. Raport - korespondencja gen. Ciastonia z gen. Jaruzelskim w marcu 1988 r. o siedmiu więźniach politycznych w tym czasie. Rozprawa sądowa boh., zachowanie milicjanta, zaginięcie dowodów sprawy. Przetrzymywany nielegalnie w areszcie bez wyroku przez 18 miesięcy. [+]
[02:52:00] Prowokacja milicyjna z trotylem. Po aresztowaniach Kornela [Morawieckiego] i Kołodzieja cofnięcie akt boh. do prokuratury. Nietypowe traktowanie boh. w areszcie przez ubeków. Deportacja Morawieckiego i Kołodzieja po 2 dniach. [+]
[02:56:50] Protesty przeciw zatrzymaniu boh., przerwanie rozprawy przez sąd, szantaż głodówką. Zwolnienie do domu w październiku 1988 r., zalecenia stawiania się na komendzie. List gończy wystawiony w grudniu 1988 r. obowiązywał do kwietnia 1991 r. [+]
[02:59:45] Obowiązywanie listu gończego jeszcze po 10 latach – zatrzymanie na lotnisku. Katalog „przestępstw” w aktach policji. Interpelacja u senatora. [+]
[03:04:44] Po wyjściu z więzienia rozeznanie w sytuacji. Nielegalny powrót Morawieckiego do kraju. Odwiedziny u Gwiazdów. Wyjazd do Wrocławia, rozmowa z córką Morawieckiego Anią, spotkanie z Wojciechem Myśleckim.
[03:08:12] Trudna sztuka „gubienia ogona”. Uruchomienie drukarni - przez 1 rok i 8 miesięcy aresztowania boh. w Trójmieście w ogóle nie ukazywały się gazetki SW. Milczenie SW po aresztowaniu boh.
[03:11:20] Spotkanie z Kornelem Morawieckim i komitetem wykonawczym we Wrocławiu. Organizacja poligrafii w Trójmieście, uruchomienie 7 drukarń, 17 książek wydanych w konspiracji. Marek Czachor zlecił druk ulotek „Uwolnić Kołodzieja” w drukarni ubeckiej w podziemiach MSWiA w Warszawie. Molka – legenda opozycji, dostawca bezdebitowych książek, zadenuncjowany przez ubeków po pozytywnej weryfikacji jako etatowy pracownik SB. [+]
[03:16:00] Pozytywna weryfikacja Molkego, przeniesienie do Warszawy. Zadenuncjowany przez kolegów. Podczas strajków w sierpniu 1988 r. drukarz od Borusewicza wydrukował ulotkę „Uwolnić Zwiercana”.
[03:18:12] Do Okrągłego Stołu drukarnie funkcjonowały normalnie. SW bojkotowała wolne wybory, Wałęsa zakazał kolportażu prasy SW. Uciszanie protestującej młodzieży przez Wałęsę. Postrzelenie manifestanta w oko, nieprawdziwe informacje w Radiu Wolna Europa. Wałęsa „jak Gomułka” uciszający protesty. List boh. do Kongresu Stanów Zjednoczonych w sprawie postawy RWE i Radia Ameryka. [+]
[03:22:20] List boh. do Wałęsy w artykule „Głupota czy sabotaż”. Brak wsparcia krajów Zachodu dla SW. Program SW, żądanie wyprowadzenia wojsk radzieckich z Polski, nieprzejmowania długów po komunistach. Liczyła się „tylko moralność”. Bezwzględna postawa SW.
[03:27:10] Nieunikniony upadek komunizmu. Oddanie władzy politycznej przez nomenklaturę partyjną w zamian za władzę ekonomiczną. Dzisiaj „mają się wspaniale”. Ocena rozmów w Madgalence. Podczas I Zjazdu NSZZ „S” 40 proc. delegatów było tajnymi współpracownikami. Metody działania SB: szantaże, łamanie ludzi. Werbowanie TW spośród uczniów i studentów. Wiele karier dzisiejszych biznesmenów miało początek w podpisanym kwicie współpracy z UB.
more...
less

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film