Stanisława Kociełowicz z d. Kowalewska ps. „Iskierka” (ur. 1930, Kolonia Wileńska) od 1943 roku była harcerką Szarych Szeregów w Wilnie, została postrzelona podczas przenoszenia materiałów konspiracyjnych dla Armii Krajowej. W lipcu 1944 uczestniczyła w operacji „Ostra Brama”. Po wkroczeniu Armii Radzieckiej została wraz z rodziną w Wilnie, była uczennicą gimnazjum i działała w harcerstwie. 12 kwietnia 1951 została aresztowana w Moskwie, gdzie studiowała polonistykę, i po ciężkim śledztwie w więzieniu na Butyrkach skazana na 8 lat łagru. Wyrok odbyła w łagrze w Tajszecie. W grudniu 1954 roku została zwolniona i zamieszkała w podwileńskiej wsi, gdzie pracowała jako nauczycielka. Tam poznała żołnierza AK, łagiernika Wiktora Kociełowicza i po ślubie w 1955 roku wyjechała z mężem na zesłanie do Republiki Komi. Po repatriacji do Polski w grudniu 1955 i ukończeniu studiów pedagogicznych pracowała jako nauczycielka języka rosyjskiego. Awansowana do stopnia podpułkownika, działa w Stowarzyszeniu Łagierników Żołnierzy AK.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w Kolonii Wileńskiej. Ojciec pracował na kolei, matka zajmowała się domem.
[00:00:40] Dziadek Kowalewski służył przez 25 lat w armii carskiej, dziadkowie mieszkali w Tambowie i Barnaule. Po powrocie do Wilna dziadek, który pracował na kolei, kupił działkę w Kolonii Wileńskiej, gdzie budowali się kolejarze i zamożniejsi wilnianie. Sąsiadami byli: pan Pietryk, fabrykant, Bolesław Żynda, kierownik księgarni św. Wojciecha.
[00:03:00] Brat matki posiadał niewielki majątek w Jeziorszczyznie koło Rudomina, dzięki jego pomocy podczas okupacji rodzina nie głodowała – wyprawy po żywność. Boh. dowiedziała się o działalności tajnego harcerstwa i została przyjęta do drużyny „Iskry”, jej pseudonimy. Szkolenia harcerek, wyprawy z księdzem Wielemańskim, organizacja „Solidarność” działająca przy kościele jako przykrywka dla harcerstwa. Konsekwencje złożenia kwiatów na grobie Piłsudskiego w 1947 r.
[00:08:25] W 1943 r. sąsiedzi, państwo Malawko, nauczyciele, zorganizowali tajne nauczanie – nauka w domach. W oficjalnej szkole uczono języka litewskiego i rosyjskiego. Ojciec znał rosyjski, ale nie pomagał boh. w lekcjach., jego stosunek do sowietów. Tylko tabliczkę mnożenia mówił po rosyjsku. Sylwetka ojca, który lubił majsterkować i grał na mandolinie.
[00:11:47] W 1944 r. podczas Operacji Ostra Brama boh. pomagała w szpitaliku. Oddziały partyzanckie przechodziły przez Kolonię Wileńską w drodze do miasta. Jeden z oddziałów szedł przez stację kolejową, gdzie stał pociąg pancerny, w walce zostało rannych wielu akowców, których zabrano do polowych szpitali zorganizowanych w domach mieszkańców Kolonii. Największy szpital był w domu państwa Szczepańskich. Boh. i inne harcerki przygotowywały bandaże, zdobywały żywność i roznosiły zakrwawione ubrania do prania. Po latach boh. spotkała Bogdana Kozłowskiego, który leżał w domu Szczepańskich i pamiętał ją. [+]
[00:16:55] Marian Michniewicz i jego kolega ps. „Tajoj” wieźli rzeczy do Trok, boh. i Hanka Malawko pojechały jako ich obstawa – opowiedziany kawał. [+]
[00:20:05] Boh. była uczennicą V gimnazjum w Wilnie. W 1947 r. zaniesiono kwiaty na grób Józefa Piłsudskiego – aresztowania starszych uczennic, kilka z nich otrzymało wysokie wyroki i wywieziono je. Młodsze dziewczęta, w tym boh., były wzywane do siedziby NKWD. Akowcy postanowili, że boh. wyjedzie do Grodna, skontaktuje się z punktem kontaktowym i zostanie przewieziona do Polski – brak porozumienia z władzami harcerskimi.
[00:23:25] W 1945 r. boh. poszła do gimnazjum, tajne harcerstwo działało na Wileńszczyźnie do 1948 r. Po ukończeniu gimnazjum w 1950 r. polonistka, Stanisława Pietraszkiewiczówna, poradziła, by boh. i Teresa Skupiówna studiowały filologię polską na Uniwersytecie Wileńskim. Po zdanym egzaminie, ponieważ w Wilnie nie było polonistyki, dziewczętom zaproponowano studia w Moskwie – wyjazd z Wilna. W 1951 r. aresztowano najpierw Teresę Skupiównę, potem boh. – skazanie na 8 lat łagrów, wyjazd z więzienia Butyrki. W pociągu były przedziały oddzielone kratą, po korytarzu chodził strażnik. Jedzenie podczas podróży. W mieście Gorki boh. została zatrudniona przy wydawaniu posiłków i zmywaniu. Próby nawiązania kontaktu przez więźniów-Polaków – poparzenie wrzątkiem przez Ukrainkę za kontakty z rodakami. Leczenie poparzeń. [+]
[00:30:20] Boh. trafiła do łagru w Tajszecie za Irkuckiem. Silniejsze dziewczyny chodziły do wyrębu lasu – inne prace w lesie. Instruktaż Rosjanki, jak należy pracować w łagrze. Powody pracy w biurze, potem w hali fabrycznej, gdzie rozłupywano mikę – choroby spowodowane pyłem. Zachowanie kryminalistek, Rosjanek, których bali się nawet strażnicy. Gra w karty o życie współwięźniów – incydent z kryminalistką Haliną. Po kilku latach zabrano z łagru więźniarki o dłuższych wyrokach – bunty w łagrach. Boh. trafiła do łagru w Poćmie koło Moskwy, zajmowano się tam uprawą warzyw. Po śmierci Stalina rodzice starali się o zwolnienie córki, co nastąpiło pod koniec 1954 r. Powrót do Wilna. [+]
[00:37:40] Boh. podjęła pracę w szkole podstawowej w Pikuciszkach koło Wilna – nauka polskich tańców. Boh. mieszkała u pani Sienkiewiczowej w pobliskich Bukiszkach, w domu mieściła się także szkoła, w której uczyła koleżanka Maria Samoszuk. Spotkanie z Wiktorem Kociełowiczem, który po zwolnieniu z łagru przyjechał nielegalnie na Wileńszczyznę – propozycja ślubu, motywacja boh. Reakcja jej rodziców. Dyspensa biskupa, ślubu w kościele w Ławaryszkach udzielił ksiądz Hoppe. Następnego dnia boh. dobrowolnie wyjechała z mężem na zesłanie do Ust’-Kulomy koło Syktywkaru w Republice Komi. [+]
[00:47:55] Droga na zesłanie, komary nad Wyczegdą, transport rzeczny. Mąż pracował w przychodni zdrowia w Ust’-Kulomie jako technik dentystyczny, jako zesłaniec musiał się meldować raz w tygodniu. Po zrobieniu zębów Bohaterowi Związku Radzieckiego mąż zdobył szacunek miejscowych. Potrawy na spotkaniach towarzyskich. Wyjazd do lasu po borówki. Mąż spotkał się z polskim zesłańcem, który mieszkał w okolicy od lat 40. Możliwość repatriacji do Polski – załatwianie formalności. Ściąganie akowców przez władze – podróż pociągiem repatriacyjnym. [+]
[00:55:40] W Szczecinie zamieszkano u brata męża. Mąż podjął pracę w przychodni, pracował też prywatnie. Mieszkania w Szczecinie, narodziny syna Tadeusza w 1956 r. i córki Doroty w 1961 r. Trauma po pobycie w łagrze – śmierć syna Mariuszka. Boh. ukończyła Studium Nauczycielskie w Szczecinie – zgoda na studia stacjonarne, choć boh. miała już 30 lat i była najstarsza na roku. Siostra boh. ukończyła lwowski Instytut Wychowania Fizycznego i mieszkała we Lwowie.
[01:00:04] Po ukończeniu studiów boh. pracowała jako nauczycielka języka rosyjskiego w VI Liceum Ogólnokształcącym – opinie środowiska akowskiego. Boh. przez kilka lat nie jeździła na spotkania łagierników i akowców. Działalność społeczna m.in. w Stowarzyszeniu Łagierników Żołnierzy AK. Boh. ukończyła kurs przewodników po Szczecinie.
[01:02:20] W latach 80. syn zaangażował się w działalność opozycyjną, kolportował wydawnictwa podziemne. Został aresztowany i siedział w więzieniu w Wierzchowie. Po wyjściu z więzienia w 1981 r. wyjechał do Szwecji i mieszka tam do dziś. Prawnuki boh. nie znają polskiego. Córka pracowała w służbie zdrowia i mieszka w Szczecinie.
[01:06:53] Na balu maturalnym w Wilnie obiecano sobie coroczne spotkania – czerwcowe wyjazdy do Wilna, obecnie żyje pięć koleżanek i kilku kolegów. Współczesne spotkania absolwentów szkoły nr 5. Uroczystości w rocznicę Operacji „Ostra Brama”. Prelekcje w szkołach, spotkania łagierników i kombatantów w podwarszawskiej Kuklówce. Regina Siemaszko napisała wiersz o boh., piosenka Macieja Wróblewskiego. Udział w konkursie Magazynu Wileńskiego „Los wilnianina”, rozdział o losach boh. w książce Szymona Nowaka. Jedną z ostatnich żyjących łagierniczek jest Stefania Szantyr-Powolna.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[01:16:50] Data urodzenia boh., przedstawienie rodziców: Michaliny i Karola Kowalewskich. Rodzice brali udział w pogrzebie Marszałka Piłsudskiego, kult Marszałka w domu boh.
[01:19:18] Boh. jako dziecko mieszkała blisko szkoły i w domu słyszała szkolny dzwonek. Wspomnienie nauczycieli z gimnazjum nr 5. Boh. słyszała o manifestacji „Wodzu, prowadź na Kowno”, ale była zbyt mała by w niej uczestniczyć. Słyszała też o zamieszkach antyżydowskich wywoływanych przez studentów.
[01:21:34] Boh. miała koleżankę Żydowkę Tanię, która po wojnie wyjechała do Izraela. Ojciec przywiózł lekarkę Żydówkę, która przez jakiś czas ukrywała się w ich domu. Potem wywiózł ją na wieś. Domy żydowskie przy ul. Subocz.
[01:26:00] [Fragment usunięty na prośbę boh., wyciemnienie]
[01:26:00] Dziadkowie czasem rozmawiali po litewsku – różnice dialektów. Stosunek do Litwinów – dziecięcy wierszyk i wyrazy litewskie, która przypominają polskie przekleństwo.
[01:29:36] Atmosfera przed wybuchem wojny. Dyskusje z sąsiadem panem Żyndą i państwem Malawko. 1 września 1939 r. boh. widziała ministranta, który biegł i krzyczał, że wybuchła wojna. Sytuacja podczas okupacji.
[01:33:38] Wjazd Armii Czerwonej do Wilna – wygląd żołnierzy. Porównanie z żołnierzami niemieckimi, którzy w 1941 r. zajęli Wilno. W 1944 r. jeden z pokoi w domu zajęli Rosjanie i urządzili tam pocztę polową. Żołnierka pracująca na poczcie chciała, by pojechać z nią do Wilna – zamiana munduru na koszulę nocną. Wyżywienie Armii Czerwonej – amerykańskie konserwy i suszone warzywa.
[01:40:08] Córka wuja z Rudomina została deportowana wraz dziećmi jako kułaczka – życie zesłańców. Różnica między zesłańcami a łagiernikami.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.