Tadeusz Sokołowski (ur. 1936, Wilno), świadek zbrodni w Ponarach. Jego ojciec był kolejarzem, w 1917 r. jako uczeń technikum został wywieziony na Syberię, skąd wrócił po trzech latach. Po powrocie pracował przy stacji kolejowej w Ponarach Wielkich, tam też zamieszkał z żoną Zofią i synem jedynakiem Tadeuszem. W roku szkolnym 1943/1944 Tadeusz Sokołowski uczęszczał do Szkoły Podstawowej w Ponarach, jednak wskutek pobicia przez niemieckiego żołnierza długo chorował i nie ukończył pierwszej klasy. W maju 1945 r. rodzina Sokołowskich „repatriowała się” do Polski i osiedliła w Zbąszynku. Tadeusz Sokołowski w 1950 r. ukończył szkołę podstawową w Zbąszynku, następnie uczył się w Gimnazjum Energetycznym w Gorzowie Wielkopolskim oraz technikum w Zielonej Górze. W 1956 r. przeniósł się do Szczecina (mieszkała tam jego babcia) i rozpoczął pracę w Stoczni Szczecińskiej. Był uczestnikiem strajku okupacyjnego w 1970 r. Przeszedł na emeryturę w 1993 r. i osiedlił się w opuszczonym przez wojska sowieckie Bornem Sulinowie. W 1963 r. ożenił się z Ireną Szumilak, mają dwójkę dzieci (Bogusław i Jolanta). Rozwiedziony.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1936 r. w Wilnie.
[00:00:27] Rodzice pobrali się w 1935 r., ojciec pracował jako strażnik na kolei, matka prowadziła dom i dorabiała szyciem. Dziadkowie Jeleńscy mieszkali w Ponarach Dolnych, Dziadek Sokołowski i stryjowie pracowali na kolei.
[00:02:38] Podczas I wojny światowej ojciec, uczeń technikum, został wywieziony na Syberię, gdzie przebywał trzy lata. Dwaj bracia ojca i siostra zaginęli podczas I wojny. Po latach okazało się, że ciotka Aleksandra Sokołowska uciekła z Syberii do Korei i tam wyszła za oficera, który pracował w radzieckiej ambasadzie, w latach 50. mieszkała w Moskwie. Wizyta ciotki u rodziny boh. mieszkającej w Szczecinie. Ciotka nie chciała wrócić do Polski.
[00:06:27] Rodzice pobrali się w 1935 r. w Wilnie, po ślubie mieszkali w Ponarach. Wygląd rodzinnego domu – gospodarka leśna. W 1997 r. boh. pojechał do rodzinnej wsi, w miejscu gdzie stał dom była bocznica kolejowa. Rodzice wynajmowali część domu od państwa Rachalskich, pan Rachalski zginął pod Monte Cassino. Egzekucje w Ponarach.
[00:11:14] Z okna pokoju boh. widział ludzi przywożonych pociągami, pilnowali ich szaulisi – ich umundurowanie, i Niemcy. Wyładowanych z pociągu Żydów ustawiano w kolumnę i prowadzono na miejsce egzekucji – do uciekinierów strzelano. Boh. widział zwłoki leżące na stopniach domu. Podczas okupacji ojciec pracował w pociągu, który remontował uszkodzone tory, po wyzwoleniu wrócił do domu i był strażnikiem na kolei. Pewnego dnia zaprowadził syna na miejsce egzekucji, gdzie boh. widział nadpalone zwłoki. Wspomnienie kina i niemieckich kronik filmowych. Zalecenia dla miejscowej ludności na czas przyjazdu transportów z Żydami, których przywożono pociągami towarowymi, kilka razy były to pociągi osobowe. [+]
[00:18:30] Pociągi zatrzymywały się na bocznicy kolejowej, 150 metrów od domu boh. Słychać było strzały i czuć było swąd palonych ciał. Miejsca wykorzystywane do przeprowadzania egzekucji – droga z bocznicy kolejowej. Innych ludzi pędzono na piechotę z oddalonego o kilka kilometrów Wilna. W Ponarach mordowano ludzi od 1941 do 1943 r. Boh. nie próbował chodzić w rejon egzekucji, ale widział rzeczy porzucone przez przywiezionych ludzi. [+]
[00:26:00] Boh. chodził do szkoły, w której stacjonowali Niemcy. Pewnego dnia podczas przerwy został pobity przez niemieckiego oficera. Podczas leczenia w Wilnie poradzono matce, by tego nie zgłaszała ze względu na bezpieczeństwo rodziny. Po pobiciu boh. nie wrócił do szkoły, naukę kontynuował po repatriacji do Polski, gdy rodzina zamieszkała w Zbąszynku. [+]
[00:29:40] Po zabraniu ojca na roboty matka szyła i handlowała, by zapewnić utrzymanie rodzinie. Kuzyn Bykowski był w Armii Berlinga, po wojnie odwiedził rodzinę mieszkającą w Zbąszynku.
[00:31:13] Zabawy dzieciaków podczas okupacji – wykopywanie min, wykorzystanie trotylu. Cukierki od partyzantów. [+]
[00:34:04] Przyjazdy transportów z ludźmi. Niektórzy próbowali uciekać podczas rozładowywania wagonów, ale szaulisi ich zabijali.
[00:36:24] Podczas bombardowania matka schroniła się z boh. w kościele. Jedna z bomb spadła na plebanię, druga na cmentarz, trzecia uderzyła w dzwonnicę, ale nie wybuchła. Boh. nie pamięta powrotu ojca do domu.
[00:39:44] Miejsce egzekucji było pilnowane przez sowietów. Boh. był z ojcem przy dwóch dołach, widział zwłoki oblane wapnem.
[00:41:38] W 1941 r. rodzina mieszkała u dziadków w Ponarach Dolnych. Zachowanie Niemców wobec ludności cywilnej. Wycofywanie się Niemców przed Armią Czerwoną. Członkowie rodziny ze strony matki.
[00:45:22] W maju 1945 r. rodzina repatriowała się do Polski – przejazd przez zniszczoną Warszawę. Wspomnienie palących się ruin. Rodzina wyjechała do Zbąszynka, gdzie była duża stacja kolejowa. W 1950 r. boh. rozpoczął naukę w Gimnazjum Energetycznym w Gorzowie Wielkopolskim, potem uczył się w Zielonej Górze.
[00:48:20] Akowcy dawali dzieciakom cukierki za trotyl. Kuzyn Bykowski był w AK. Koniec wojny. Boh. w Zbąszynku bawił się z kolegami w wojnę. Handlował z czerwonoarmistami, którzy zatrzymywali się na stacji kolejowej. Okoliczności zatrzymania przez milicję.
[00:52:47] Transport repatriacyjny do Polski – wyjazd z siostrą matki Bykowską i jej dwoma synami. Dokumenty repatriacyjne załatwiał ojciec. Wspomnienie piosenki, którą boh. śpiewał z Jurkiem Bykowskim. Stan domu w Zbąszynku, w którym wcześniej kwaterowali sowieci. Sąsiadem był Śnieżko z Mołodeczna. W sąsiednim budynku miało siedzibę gestapo, znaleziska w piwnicach.
[01:01:00] W Zbąszynku były grupy „zabugowców” i poznaniaków. Boh. miał pierwszy rower w miasteczku. Matka przywoziła artykuły spożywcze ze wsi. Edukacja po przyjeździe do Polski, w klasie były dzieci z różnych roczników, kary cielesne. Grono pedagogiczne, kierownikiem szkoły był Bolesław Marut. W Zbąszynku było wielu repatriantów z Wileńszczyzny. Dzieciaki bawiły się w wojnę, ale nie rozmawiały o swoich wojennych przeżyciach.
[01:08:00] Zjazdy absolwentów szkoły podstawowej w Zbąszynku. Ojciec pracował na kolei. Kariera wuja Stanisława Jeleńskiego. Mąż ciotki przed wojną był plutonowym, podczas wojny awansował – jego przyjazd do rodziny po wojnie.
[01:12:00] Boh. ucząc się w gimnazjum w Gorzowie mieszkał w internacie. Powody rezygnacji ze szkoły – stan zdrowia boh. Po ukończeniu szkoły w Zielonej Górze boh. dostał nakaz pracy i był elektrykiem w zespole gospodarstw rolnych. Boh. przeprowadził się do Szczecina, gdzie mieszkali repatriowani dziadkowie.
[01:15:50] W Szczecinie boh. zamieszkała u dziadków. Ojciec po przejściu na emeryturę także przeprowadził się do Szczecina. Boh. pracował w Stoczni Szczecińskiej. Pierwszym dyrektorem był Henryk Jendza, także wilniuk – wspomnienie jego pogrzebu. Pierwszym zwodowanym statkiem był rudowęglowiec „Czułym”. Zakres zadań boh. w stoczni, pływanie gwarancyjne na statku „Narwik II”.
[01:21:08] Zarobki w stoczni. Po repatriacji dziadek był na emeryturze, wcześniej pracował na kolei jako drogomistrz. Wspomnienie pogrzebu dziadka. Do ślubu boh. mieszkał u dziadków.
[01:24:26] Matka była w Szczecinie kierowniczką sklepów mięsnych, przyszła żona boh. pracowała w jednym z nich. Boh. dostał mieszkanie przy ul. Gdańskiej, potem przeprowadził się na osiedle „Leningrady” – długie oczekiwanie na telefon.
[01:26:50] Boh. pływał podczas rejsów próbnych nowych statków – próby nawigacji, działania kotwicy itp. Na rejsy gwarancyjne wysyłano przedstawiciela stoczni, który odpowiadał za naprawy.
[01:29:04] W 1956 r. boh. był w Poznaniu po wydarzeniach poznańskich – zniszczenia miasta. Jeden z kolegów był w Pradze w 1968 r. – zachowanie Czechów wobec polskich żołnierzy.
[01:33:58] W 1970 r. boh. był na rejsie próbnym, w okolicy Gdańska dotarła informacja o wydarzeniach na Wybrzeżu – powrót do Szczecina. Strajk okupacyjny w Stoczni Szczecińskiej – boh. był w komitecie strajkowym, którego przewodniczącym był Mieczysław Dopierała. Atmosfera i brak snu podczas strajku. Wsparcie mieszkańców miasta. [+]
[01:39:50] Boh. ze względu na stan zdrowia nie brał udziału w drugim strajku w stoczni w styczniu 1971 r., który organizował Marian Jurczyk. Do stoczniowców przyjechał Edward Gierek – złożone obietnice. Poprawa warunków życia. W Szczecinie było przedstawicielstwo ZSRR, połowa produkcji stoczni szła do Związku Radzieckiego. Rola Komitetu Zakładowego PZPR. Po powrocie z rejsu gwarancyjnego boh. został kierownikiem działu socjalnego – zakres zadań. W stoczni budowano m.in. chemikaliowce dla Norwegii.
[01:47:50] Kolegą boh. był Marian Jurczyk. Podczas stanu wojennego wojsko nadzorowało stocznię – polecenie zwolnienia z pracy żony Jurczyka. Wspomnienie Edmunda Bałuki – udział w strajkach w stoczni, okoliczności ucieczki z PRL. Opinia na temat Bałuki i Jurczyka.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.