Halina Rogozińska z d. Rutkowska (ur. 1926, Warszawa) – więźniarka obozu w Działdowie, uczestniczka powstania warszawskiego. Po wybuchu II wojny św. mieszkała wraz z rodziną w majątku w Turowie. W 1941 roku została wraz z matką i częścią rodzeństwa wysiedlona (ojciec i brat wcześniej uciekli) i w marcu spędziła około dwóch tygodni w obozie w Działdowie, gdzie była świadkiem niemieckich zbrodni. Z obozu została razem z rodziną zwolniona i wysłana w kierunku Warszawy. Przez pewien czas leczyła się w Otwocku. Wstąpiła do tajnego harcerstwa NSZ (część, która przyłączyła się do AK). Niedługo przed powstaniem dostała przydział do Armii Krajowej (IV Obwód Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej Ochota, 2 Rejon, pluton 435). Około 10 sierpnia została wypędzona z Ochoty, wcześniej spędzając dobę na Zieleniaku. Wraz z dwiema koleżankami uciekła z transportu do Pruszkowa i trafiła do Łuszczewa obok Kampinosu, gdzie do grudnia 1944 była sanitariuszką w szpitalu polowym. Następnie trafiła do wsi Goliany, skąd pojechała do Warszawy, a następnie do Płocka, gdzie pracę znalazł jej ojciec. Rodzina liczyła, że odzyska majątek w Turowie. Niestety, najpierw został aresztowany ojciec pani Haliny, a potem rodzinę znów wysiedlono. Halina Rogozińska ukończyła studia I stopnia – budownictwo lądowe na Politechnice Warszawskiej, pracowała w Państwowym Przedsiębiorstwie Budowlanym Okręg Warszawa i w Mostostalu.
more...
less
[00:00:07] Ur. 20 października 1926 r. w Warszawie, nazwisko panieńskie Rutkowska. Mama Maria z Wiśniewskich, ojciec Kazimierz Rutkowski. Ojciec był architektem, pracownia w Śródmieściu. Wakacje u dziadków w majątku między Płońskiem a Płockiem, przeprowadzka do majątku w Turowie.
[00:02:20] Ojciec miał poglądy narodowe, brat był piłsudczykiem, spory polityczne w domu. W czasie okupacji boh. działała w harcerstwie przy NSZ współpracującym z AK. Śmierć Piłsudskiego, udział w uroczystościach pogrzebowych w Warszawie.
[00:04:20] Edukacja: nauczycielka w domu oraz bona mówiąca wyłącznie po francusku, co roku egzamin eksternistyczny w Płocku. Zróżnicowane majątki, duży poziom analfabetyzmu w okolicy. Rodzice wymagali, by dzieci pracowników folwarku pobierały naukę (szkółka wiejska). Mama boh. jeździła z chorymi dziećmi pracowników do lekarza. [+]
[00:07:14] Po wojnie parcelacja majątku, zamieszkanie w Płocku – stały kontakt z pracownikami folwarku. Pierwsze najedzenie się masłem (łyżką) do syta. [+] Wrzodziejące rany na nogach.
[00:09:13] Duża społeczność żydowska w Bodzanowie, także biedota, w Płocku zamożni Żydzi, inteligencja. Nadzieja na pokój przed wojną. 1 września [1939] rodzina w Turowie, 25 km od Płocka, transporty wojska niemieckiego na szosie dniem i nocą. Obserwowanie pojedynku samolotu polskiego i niemieckiego. Ojciec był ochotnikiem na wojnie 1920 r., w 1939 r. brat boh. był ochotnikiem.
[00:14:00] Babcia pokazała boh. kryjówkę powstańców listopadowych i styczniowych za wędzarnią w środku domu. [+] Brat Kazimierz Maciej, 19-letni ochotnik, zgłosił się do wojska w 1939 r. z samochodem DKW „dekawką”, przydział do ewakuacji rządu. Trafił do jenieckiego obozu radzieckiego, uciekł piechotą do Warszawy. Przemarsz Niemców w pierwszych dniach wojny, dowódca zakwaterowany we dworze kazał ojcu próbować śniadanie. [+]
[00:19:29] Wybuch wojny: przerażenie i ciekawość. Czworo rodzeństwa. Zamieszkanie Niemca we dworze, rodzina w dwóch pokojach. Ojciec studiował w Niemczech, służył za tłumacza. Stryj mieszkał w majątku Krzykosy oddalonym o 3 km od Turowa. Powiadomienie ojca przez nauczycielkę o planowanej wywózce do obozu – ojciec uciekł z dwojgiem rodzeństwa przez „zieloną granicę” do Generalnej Guberni. Mama z córkami zabrana do punktu zbornego w marcu 1941 r., obóz w Działdowie (KL Soldau).
[00:24:28] Żydzi w Bodzanowie wywożeni do obozów bądź zabijani. Spis żywego inwentarza gospodarskiego do dyspozycji wyłącznie Niemców. Dramatyczny moment rozstania z ojcem i starszym rodzeństwem, w zemście za ich ucieczkę Niemiec pobił pejczem mamę i zdemolował dom.
[00:27:39] Młode małżeństwo Gumińskich w sąsiedztwie – gospodarz powieszony za ubicie świni, szok. [+] Żona z dziećmi przeżyła wojnę. Stały kontakt z Płockiem, wysiedlenia Żydów i przewożenie do obozów. Przedpłata dla ojca za płody rolne od żydowskiego hurtownika, ojciec „uczciwy do głupoty” zwrócił tę zaliczkę – równowartość „trzech nowych mercedesów” ‒ dzięki tym pieniądzom ta żydowska rodzina przeżyła, syn hurtownika został ubekiem. Pilnował, żeby boh. nic się nie stało podczas przesłuchań. [++]
[00:34:05] W 1941 r. nad ranem wywiezienie rodziny podwodami do kościoła w Blichowie. W kościele Niemiec depczący komunikanty, przerażenie ludzi, niepewność, ksiądz uspokajał wiernych. Droga odkrytą ciężarówką z biskupem Nowowiejskim do KL Soldau w Działdowie – 8 marca 1941 r. Ksiądz Jan Wiloch z parafii Łętowo.
[00:39:26] Przyjazd do Działdowa, przerażenie: pędzeni Żydzi bici przez Niemców pejczami. Niepotrzebne zadawanie bólu przez Niemców [+]. Rejestracja w obozie, zabieranie biżuterii – mama podczas drogi zaszyła kosztowności na dole palta za radą Ślązaka z Wehrmachtu. Przydział do części obozu dla „zwykłych Polaków”: boh., dwie młodsze siostry i mama.
[00:43:00] Lokum na strychu na wiązce „zawszonej słomy” przez ok. 2 tygodnie. Wywiezienie ok. 10 procent więźniów do Generalnej Guberni. Mordowanie więźniów w lesie za obozem, mogiły w dole. Po obozie w GG boh. dostała gruźlicy, leczenie w prewentorium w Otwocku, młodsza siostra miała niedosłuch z powodu zapalenia ucha.
[00:45:21] Okrucieństwo w obozie w Działdowie, „dalej mam ścierpnięte plecy z przerażenia”. Rowy asenizacyjne, siedzenia na żerdziach, 10-letni chłopiec utopiony przez Niemców w kloace, przerażenie boh. i 5-letniej siostry. Oddzielne ubikacje dla księży i dla Żydów. „Rechot Niemców” topiących chłopca w odchodach. [+]
[00:49:10] Brak zajęcia w obozie, sprawniejsze osoby przynosiły jedzenie, brud, epidemia cholery. Zapasy jedzenia zabrane przez mamę. „Dzieci gotowane w zupie”. Bicie więźniów przez Niemców. Mama ostrzegała córki: nie patrzeć na Niemców, unikać kontaktu. Rysunki boh. Rodzina z niemowlęciem obok boh. [+] „Czy pani wie, że ja to dalej przeżywam?”.
[00:52:56] Notes z notatkami mamy o boh. – wspomnienie rysunkowe boh. z obozu. Nauka rysunku przez ojca. Widok na obóz dla księży, znęcanie się Niemców nad księżmi, podwójne bicie za pomoc biskupowi [Nowowiejskiemu]. Trauma obozowa ‒ wyparcie, niemożność opowiadania o okropieństwach. [+]
[00:56:45] Poszczególne podobozy oddzielone ogrodzeniem. Brama z prętów do części żydowskiej. Widok Żyda zakopywanego żywcem, rechot Niemców. „Zabijanie dla przyjemności”.
[00:59:14] Szpital pod Kampinosem w czasie powstania – zastrzelona przez Niemców dziewczyna żydowska. Transporty więźniów ciężarówkami: do innych obozów lub na miejsce egzekucji w pobliskim lesie. Wyjazd wagonem bydlęcym boh. z rodziną do GG. Pijani Niemcy w obozie.
[01:04:00] Tłumaczenia mamy w obozie: „są też dobrzy ludzie”, niepewność przyszłości. „Wygrałyśmy życie”. Zamieszkanie u siostry mamy, w domu „cioci Stasi Grunwaldowej ” na Żoliborzu, ul. Niegolewskiego 1. Choroba boh.
[01:06:55] Nauka w szkole sióstr zmartwychwstanek, zupa. Siostra Lidia Malinowska, dokarmianie boh. kanapkami. Zajęcia lekcyjne w szkole podstawowej, dla starszych dzieci szkoła krawiecka. Tajne komplety gimnazjalne (historia, geografia, polski), zakonnice na czatach, system ostrzegania. [+] Zajęcia z szycia na maszynie, kroju, cerowania artystycznego.
[01:11:42] Ojciec ze starszym rodzeństwem też mieszkał u ciotki. Przeprowadzka rodziny do wynajętego mieszkaniu przy ul. Złotej, dojazdy do szkoły tramwajem przez teren getta. Koleżanka Żydówka.
[01:12:55] Leczenie gruźlicy w prewentorium w Otwocku. Uciekinierki z getta warszawskiego: wychowawczyni z córką, ukrywane w prewentorium przed obcymi. Obie przeżyły, spotkanie po latach. [+]
[01:17:50] Koleżanka Czerska, Żydówka ze szkoły sióstr zmartwychwstanek, adoptowana przez polską rodzinę spokrewnioną z rodziną boh. – mama przyniosła ją jako niemowlę swoim przyjaciołom, idąc do getta, ochrzczona przez księdza. Poznała swoja historię po wojnie. Mąż Wojciechowski. [+]
[01:21:49] Nie wolno było wychodzić do getta, otwierać okien w tramwaju. Widok umierających ludzi na ulicach. Sceny z czasu powstania w getcie.
[01:24:00] Sąsiad z budynku przy Złotej, kolejarz. Brat pracował w majątku w Zaborowie. Droga kolejką WKD do brata w przedziale dla Niemców, rozmowa z Niemcem. Awantura z folksdojczkami o lekturę polskich książek. [+]
[01:28:30] Łapanki w czasie okupacji, afisze z listami przeznaczonych do rozstrzelania zakładników w odwecie za zabicie Niemca, zastrzelony tak brat stryjeczny [przyszłego] męża boh. Starsza siostra pracowała pod Warszawą, dojeżdżała pociągiem, Niemiec podwiózł ja w czasie godziny policyjnej – z torbą pełną fałszywych dokumentów dla ukrywających się. [++]
[01:32:26] Starsze rodzeństwo (brat Kazimierz i siostra Maria) zaczęło działać w Związku Walki Zbrojnej. Wstąpienie boh. do harcerstwa w wieku 15 lat. Pełna konspiracja przed rodziną. Nosili cyjanek potasu na wypadek aresztowania, „za dużo wiedzieli”, błogosławieństwo rodziców. Prześladowania rodziny przez UB po wojnie. [+]
[01:35:59] Przystąpienie do harcerstwa przy NSZ, wprowadzający: ojciec. Przeszkolenie wojskowe i sanitarne, praktyki w szpitalu. W czasie powstania boh. był łączniczką, potem sanitariuszką w Łuszczewie
[01:38:25] Harcerskie szkolenie wojskowe: spostrzegawczość, refleks, pamięć. Dwa miesiące przed powstaniem przejście boh. do AK, oddelegowanie na Ochotę do przygotowywania punktów opatrunkowych na czas powstania, gromadzenie lekarstw i opatrunków. Skoszarowanie w domu p. Marszałek, mamy Zofii Namitkiewicz, scena pożegnanie wnuka idącego do powstania, zginął. [+]
[01:42:46] Siostry Zofia i Barbara Gettel, ich ojciec był Niemcem, pisarzem, brały udział w powstaniu. Zeznania boh. na ich temat po wojnie. [+] Ich mama pomogła im uciec z Zieleniaka, wyrwała boh. i obie córki członkom RONA. Nauka „piętrowych przekleństw po niemiecku” przez brata. „Niemcy się bali członków [RONA]”.
[01:46:00] Przebieg wydarzeń 1 sierpnia [1944] – roznoszenie rozkazów gen. Okulickiego przed godziną „W”, m.in. w poczekalni u dentysty. Po latach spotkanie wspomnieniowe pod tablicą pamiątkową na Ochocie.
[01:48:37] Odwaga boh., pobiła atakującego złodzieja. Łączniczka naczelnego lekarza Ochoty Jana Goldmana-Zaborowskiego (punkty przy ul. Mianowskiego, przenoszenie rozkazów, amunicji, przechodzenie pod odstrzałem). Przekonanie o własnej niezniszczalności. Większość łączniczek bała się chodzić po ulicach. Postawa życiowa boh.: dzielenie się z innymi, „pomagam, a mnie zawsze starcza”.
[01:54:08] Powstanie na Ochocie trwało 10 dni, Goldman-Zaborowski ukrył boh. w szafce kuchennej przed „własowcami” [członkami RONA], potem w stosie węgla w piwnicy. Dziewczyna zgwałcona i postrzelona w szyję przez „ronowca” przeżyła. Została zakonnicą.[+]
[02:00:00] Wyjście z Ochoty z ludnością cywilną, siostry Gettel z mamą. Zbiórka na Zieleniaku, kryjówka dla dziewcząt w stercie plecaków. Gwałcenie i mordowanie dziewcząt przez oddziały RONA. Ukrainiec na podwórku Ochoty (ul. Asnyka) gotowy do rozstrzelania, ratunek: pomoc Niemcom w pchaniu samochodów. „Tyle razy uniknęłam śmierci”, o włos od postrzelenia przez „gołębiarza” – draśniecie odpryskiem z muru. [+]
[02:04:21] Budynek na rogu Asnyka, przejście w tunelu centralnego ogrzewania, przeciągnięcie sznura. Punkt opatrunkowy III rejonu. Brak wody, ostrzał studni przez „gołębiarza”.
[02:07:52] Pożar części budynku, łańcuch osób podających wodę do gaszenia pożaru. Przerażeni chłopcy bali się wyjść z piwnicy do pomocy, „popielaci ze strachu”.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.