Henryk Kietrys ps. „Tygrys” (ur. 1927, Wilno) pochodzi z rodziny robotniczej. W 1943 roku, by uniknąć wywiezienia na roboty do Niemiec, podjął pracę w warsztatach samochodowych HKP nadzorowanych przez Niemców. W lipcu 1944 roku wstąpił w szeregi 1. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej „Juranda” i brał udział w operacji „Ostra Brama”. 8 stycznia 1945 roku został aresztowany przez NKWD i osadzony w więzieniu na Łukiszkach, w lipcu wywieziono go do łagru w Jełszance koło Saratowa. Potem przebywał w łagrach w Astrachaniu i Kutaisi, gdzie pracował przy montażu fabryki Opla, wywiezionej przez sowietów z Niemiec. Do Polski wrócił w październiku 1948 roku i osiedlił się w Koszalinie, gdzie odnalazł rodzinę repatriowaną z Wilna. W lutym 1949 roku rozpoczął pracę w Pierwszej Pomorskiej Spółdzielni Mechaników Samochodowych, w październiku powołano go do wojska, służbę zasadniczą zakończył w 1952 roku. W latach 1953-1990 pracował w Centrali Mat-Bud w Koszalinie, ukończył wieczorowe Liceum Ogólnokształcące i Studium Prawno-Ekonomiczne. Obecnie w stopniu podporucznika, mieszka w Koszalinie.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1927 r. w Wilnie.
[00:00:48] Przedstawienie rodziców: Anny i Juliana. Ojciec pracował przy budowie dróg. Wspomnienie przedwojennego Wilna, miasta wielu narodowości. Podczas okupacji Niemcy urządzili więzienia w bunkrach zbudowanych przez Rosjan. Postawa Litwinów podczas okupacji sowieckiej.
[00:04:46] Boh. był w 1 Brygadzie AK „Juranda”. Wcześniej, bojąc się wywózki na roboty, podjął pracę w warsztatach, gdzie zapewniano wyżywienie robotnikom.
[00:08:00] Podczas Akcji „Burza” boh. brał udział w walkach o Wilno – wejście partyzantów 1 Brygady do miasta. Akowcy zostali rozlokowani w budynku dawnej Straży Pożarnej – boh. odwiedził rodzinę i nocował w domu, rano wrócił do oddziału. W oddziałach SS walczących w mieście było wielu Łotyszy. W walkach z Niemcami poległ dowódca 1 Brygady „Jurand” [Czesław Grombczewski] – boh. był na jego pogrzebie.
[00:14:13] [Przed wojną] W kinach pokazywano film z pogrzebu Marszałka Piłsudskiego. Pogrzeb na Rossie – Rosjanie [we wrześniu 1939] kazali odejść żołnierzom pełniącym wartę, gdy ci nie odeszli – zastrzelono ich. Boh. przed wojną chodził na prelekcje historyczno-propagandowe. Po wyzwoleniu był więźniem łagrów.
[00:19:20] Manifestacja po przyjeździe do Wilna Marszałka Rydza-Śmigłego. Analfabetyzm w przedwojennej Polsce. Patriotyczne wychowanie w szkołach. Boh. chodził do szkoły boso, dzieciom dawano zupę i tran. Na ścianie wisiały portrety Piłsudskiego, Rydza-Śmigłego i Mościckiego.
[00:24:12] Wspomnienie września 1939 r. Wygląd i przygotowywanie posiłków przez sowieckich żołnierzy, których pilnowali enkawudziści. Mieszkańcy Wilna kopali okopy. Chłopcy podkradali pomidory z ogrodu Palewicza.
[00:31:45] Litewska okupacja Wilna – stosunki polsko-litewskie, na Litwie mieszkało wielu Polaków. Boh. podczas okupacji pracował w warsztacie, w którym przerabiano ciężarówki na gaz drzewny. W Ponarach sowieci wybudowali bunkry – ich wykorzystanie przez Niemców.
[00:36:00] Boh. wstąpił w szeregi 1 Brygady AK „Juranda”, partyzanci nosili poprzerabiane mundury niemieckie. Stosunek mieszkańców miasta do Rosjan i do polskich partyzantów, zbieranie broni porzuconej przez Niemców. Boh. nie miał styczności z oddziałem „Łupaszki”. Wspomnienie pogrzebu „Juranda” – boh. po raz pierwszy zobaczył swojego dowódcę, gdy ten leżał w trumnie.
[00:43:08] Działalność żydowskiej i sowieckiej partyzantki. Opieka medyczna w oddziałach partyzanckich – leczenie jodyną. Walka z wszawicą. Wybór miejsca na postoje oddziału partyzanckiego.
[00:49:30] Boh. miał pseudonim „Tygrys”. Podczas okupacji niemieckiej boh. siedział w więzieniu, ale wypuszczono go. Wspomnienie kolegi z AK „Skrzetuskiego” [Henryk Sitkowski]. Podczas jednej z akcji akowcy wzięli do niewoli oddział szaulisów, których rozebrano i wypuszczono. Boh. nie brał udziału w walkach z Niemcami.
[00:55:05] Po wejściu do Wilna akowców zakwaterowano w budynku Straży Pożarnej. Boh. poszedł do rodziców, by pochwalić się bronią oraz biało-czerwoną opaską. Okoliczności aresztowania boh., próba namówienia go do współpracy. Znajoma przyniosła boh. odzież, która przydała mu się podczas drogi do łagru.
[01:02:32] Boh. w łagrze nie był bity. Infrastruktura łagru – budowa stołówki przez więźniów. Praca w cegielni. Boh. przebywał w łagrze w Jełszance koło Saratowa, potem w Astrachaniu – duża umieralność z powodu malarii. W Kutaisi więźniowie montowali wywiezioną w częściach z Niemiec fabrykę Opla, boh. trafił do rosyjskiej brygady i zajmował się m.in. spawaniem, potem pracował jako stolarz. W łagrze byli też Niemcy i Japończycy, którzy wyrzucali do wody chleb wyławiany przez innych więźniów. Sposoby łowienia ryb, wyżywienie w łagrze. [+]
[01:14:27] Święta w łagrze. Ciężka praca więźniów, ofiary wypadków przy pracy zawożono do szpitala w Kutaisi. Boh. pracował przy naprawie torów – jedzenie za wykonanie normy – szukanie niestrawionych resztek w ludzkich odchodach. Wypadek podczas rozładunku drewna. [+]
[01:20:15] Akowcy z Wileńszczyzny trafili do różnych łagrów. Powrót do Polski – przekroczenie granicy w Brześciu. Pobyt na kwarantannie – dary od księdza i paczki z Ameryki. Pomoc udzielona w punkcie repatriacyjnym w Łodzi. W Koszalinie boh. spotkał kolegę z Wilna i odnalazł matkę i siostrę. Kolega pomógł mu znaleźć pracę w biurze hurtowni zaopatrującej wojsko.
[01:34:50] Boh. nie był szykanowany z powodu akowskiej przeszłości. Niektórzy koledzy z Wilna wstąpili do Armii Berlinga.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.