Foksa Władysław cz. 1
Władysław Foksa (ur. 1920, Żywiec) we wrześniu 1939 został zmobilizowany i pracował przy obsłudze wojskowo-kolejowej centrali telefonicznej w Bielsku. W grudniu 1941 roku wstąpił do ZWZ-AK. Pracował jako robotnik przy budowie fabryki IG Farben w pobliżu niemieckiego obozu Auschwitz. W 1942 aresztowany przez Niemców, przez 7 miesięcy był więźniem podobozu w kamieniołomie w Kamienicy pod Bielskiem. W lipcu 1945 stanął na czele oddziału Zgrupowania NSZ, największej grupy podziemia antykomunistycznego na Podbeskidziu dowodzonej przez Henryka Flamego „Bartka”, od września podjął współpracę z oddziałem Antoniego Bieguna „Sztubaka”. Był dowódcą grupy nazwanej od jego pseudonimu grupą „Rodzynka”, prowadzącej w Żywcu działalność propagandową, wydawniczą i wywiadowczą. W grudniu 1946 aresztowany przez UB, po śledztwie i torturach skazany na 5 lat więzienia. W kwietniu 1947 zwolniony na mocy amnestii. Szykanowany i usunięty ze studiów, pracował do emerytury na PKP. W 1990 został radnym Żywca, działał w Akcji Katolickiej. W latach 1990-96 był prezesem Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego w ówczesnym województwie bielskim oraz założycielem i pierwszym prezesem Związku Żołnierzy NSZ na Podbeskidziu. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim OOP, Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego, Krzyżem Więźnia Politycznego, medalem „Pro Memoria”, Weteran Walk o Niepodległość, Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego. Obecnie awansowany do stopnia podpułkownika.
more...
less
[00:00:09] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1920 r. w Żywcu.
[00:00:25] Boh. chodził do gimnazjum w Żywcu, ojciec był urzędnikiem kolejowym i boh. w wakacje pracował na kolei.
[00:01:50] Podczas okupacji boh. pracował fizycznie na kolei, potem w firmie budowlanej w Bielsku, która zajmowała się regulacją rzek. „Podchorążówka” pracowników budowy – na skutek denuncjacji boh. i jego koledzy zostali aresztowani i wywiezieni w głąb Niemiec. W Trebnitz na Dolnym Śląsku boh. trafił do gospodarstwa mlecznego, następnie pracował w hotelu – ucieczka z robót. Po powrocie w rodzinne strony boh. ponownie podjął pracę w firmie budowlanej i został skierowany do Oświęcimia na budowę zakładów IG Farbenindustrie.
[00:06:50] Kierownikiem budowy był Niemiec, ale majstrowie i robotnicy byli Polakami – trudności językowe. Boh. znał niemiecki i został tłumaczem kierownika. Podczas przepustki pojechał do domu i wstąpił do Armii Krajowej. Przy budowie oświęcimskich zakładów IG Farben pracowali więźniowie obozu koncentracyjnego – zachowanie strażników wobec więźniów. Boh. sporządzał notatki na temat zmiany wart, możliwości ucieczki z terenu budowy. Firma prowadziła także prace na terenie obozu i boh. bywał tam. Meldunki odbierał człowiek zatrudniony w obozie jako strażak – przypadkowe spotkanie po wojnie. [+]
[00:14:47] Po aresztowaniach w Żywcu boh. został aresztowany na budowie w Oświęcimiu, po śledztwie trafił na kilka dni do obozu w Brzezince, skąd został wywieziony do Bielska – praca w kamieniołomie w Kamienicy. Ze względu na znajomość niemieckiego boh. po pracy sprzątał w restauracji, dzięki czemu nie głodował. Po zwolnieniu z kamieniołomu dostał nakaz powrotu do firmy w Oświęcimiu, o co postarał się kierownik budowy, niemiecki inżynier – wspólny wyjazd do klasztoru w Częstochowie i do Krakowa na Wawel. Po ewakuacji Niemców w styczniu 1945 boh. udał się pieszo do Żywca. Po wojnie chciał odnaleźć niemieckiego inżyniera. [+]
[00:24:30] Trudności w znalezieniu pracy w Żywcu. Wiosną 1945 boh. wstąpił do zgrupowania Narodowych Sił Zbrojnych dowodzonego przez „Bartka” – akcje propagandowe. Aresztowania wśród członków grupy.
[00:29:50] Okoliczności aresztowania boh. w grudniu 1946 – po śledztwie trwającym do końca stycznia 1947 boh. trafił do więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie – wyrok 5 lat więzienia, wyjście na mocy amnestii.
[00:32:46] Po powrocie do Żywca boh. zorientował się, że konspiracja już nie istnieje. W 1948 r. boh. ożenił się i pracował na kolei, studiował na Politechnice w Krakowie, ale UB uniemożliwiło mu dokończenie studiów. Szykany – brak możliwości podjęcia lepszej pracy.
[00:38:22] Działalność społeczna – boh. był założycielem i pierwszym prezesem Związku Żołnierzy NSZ. [koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[00:40:12] Przedstawienie rodziców: matka Helena zajmowała się domem, ojciec Karol był urzędnikiem kolejowym. Sytuacja materialna rodziny. Wspomnienie przodka, który budował kolej z Krakowa do Wiednia. Brat Julian także należał do NSZ.
[00:45:35] 1 września 1939 – boh. był praktykantem w wojskowej kolejowej centrali telefonicznej w Bielsku-Białej. Po zlikwidowaniu centrali miał się zgłosić w Krakowie, potem w Jarosławiu – złapanie szpiega koło koszar, wykonanie wyroku. Boh. razem z wycofującym się pułkiem trafił do Zdołbunowa – wejście Armii Czerwonej. Zatrzymanie przez sowiecki patrol podczas próby dotarcia do Lwowa.
[00:52:22] We Lwowie boh. został złapany na ulicy i zapakowany do wagonu – ucieczka z pociągu, droga wzdłuż torów kolejowych. Przygotowanie do przejścia przez „zieloną granicę” – rozpoznanie terenu – wiosną 1940 boh. i jego towarzysze przeprawili się przez Dunajec. [+]
[01:06:00] Powitanie w domu, rodzice od wybuchu wojny nie wiedzieli co się dzieje z boh.
[01:07:00] Inżynier Eiserbeck był kierownikiem budowy zakładów IG Farben, chodził w cywilnym ubraniu. Ucieczka Niemców z Oświęcimia [w 1945]. Boh. uczestniczył w przekazywaniu lekarstw do obozu – działanie w konspiracji, boh. nie szyfrował meldunków.
[01:13:18] Sytuacja przed ewakuacją obozu w Oświęcimiu – boh. widział wyjście grupy więźniarek – ich ubiór, zachowanie strażników. [+]
[01:15:38] W styczniu 1945 po ucieczce Niemców boh. poszedł do Żywca. Rozważania na temat „marszu śmierci”, którego boh. nie widział.
[01:17:35] Boh. nie widział wkroczenia Rosjan do Żywca, ponieważ był w tym czasie w partyzantce. W Cięcinie Górnej boh. spotkał dziewczynę, która chciała wręczyć czerwonoarmiście kwiatki. W mieszkaniu w Żywcu zostali zakwaterowani radzieccy oficerowie – ich zachowanie.
[01:20:50] Po przyjeździe do Oświęcimia boh. zobaczył rozległe pola kapusty. Budowa zakładów IG Farben – zmiany po roku. Do zakładów przyjeżdżali na wizytacje niemieccy dostojnicy, ale boh. nikogo nie zapamiętał.
[01:24:20] Boh. mieszkał w baraku na terenie budowy. W sąsiednim baraku mieszkał kierownik budowy Eiserbeck z żoną – ich relacje z boh. Na budowie pracowało kilka firm. Odgłosy zbliżającego się frontu – zachowanie Niemców. Kontrole podróżnych na dworcu w Oświęcimiu.
[01:31:30] Konspiracja NSZ – komunikowanie się członków podziemia. Powody wstąpienia do organizacji.
[01:34:55] Zetknięcie z Sowietami w 1939 r. – wygląd czerwonoarmistów, ich zachowanie. Motywy boh. w 1945 r. [+]
[01:40:40] Rodzice wiedzieli czym boh. się zajmuje, ale w domu na ten temat nie rozmawiano.
[nagranie przerwano ze względu na zmęczenie pana Władysława]
more...
less