Składanowski Stanisław cz. 2
Stanisław Składanowski (ur. 1950, Książnik) – od 1964 roku mieszkaniec Gdańska, w latach 1968–1984 zatrudniony w Gdańskiej Stoczni Remontowej. Fotografuje od 1975 roku – dokumentował fotograficznie m.in. strajk w sierpniu 1980 w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, „karnawał Solidarności” oraz niezależne demonstracje w Gdańsku i Gdyni w pierwszych miesiącach stanu wojennego. Od maja do lipca 1982 był internowany w ośrodku odosobnienia w Strzebielinku. W latach 1984–1989 pracował w Energobloku Wybrzeże. Współpracował z Referatem Promocji Urzędu Miasta Gdańska w zakresie fotografii miasta. Uczestnik i laureat wielu wystaw i konkursów w kraju i za granicą, członek honorowy Gdańskiego Towarzystwa Fotograficznego, prezes Okręgu Gdańskiego Związku Polskich Artystów Fotografików. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2008) oraz Krzyżem Wolności i Solidarności (2015).
more...
less
[wywiad – świadek odpowiada na pytania]
[00:00:10] Ludzie na ulicach po prowadzeniu stanu wojennego – boh. robił zdjęcia na ul. Grunwaldzkiej, fotografował m.in. zomowców. Gdy wracał do domu, został zatrzymany i zabrano mu naświetlone filmy. Po powrocie z pracy boh. poszedł robić zdjęcia w stoczni, gdzie grupa stoczniowców podjęła strajk. Sytuacja koło bramy nr 2 – uchylenie bramy stoczni. [+]
[00:10:14] Zachowanie tłumu koło bramy stoczni. Po wyjściu robotników, którzy nie chcieli strajkować, bramę zamknięto. Boh. robił zdjęcia na terenie stoczni – przyjście Anny Walentynowicz. Wieczorem pojawił się ksiądz z Krakowa, który odprawił mszę dla strajkujących – nastrój podczas nabożeństwa. Boh. był jedynym fotografem na sali. Przygotowania przed ewentualnym atakiem ZOMO. Wejście funkcjonariuszy SB w cywilu między strajkujących. Wyprowadzenie ludzi przez ZOMO. [+]
[00:19:03] Po wyjściu boh. ze stoczni bramę sforsowały czołgi, na teren zakładu wjechało także ZOMO. W pobliżu był fotograf Janusz Rydzewski, który zrobił zdjęcie zomowców, czołgów i wyłamanej bramy.
[00:21:14] Boh. miał przepustkę i mógł się poruszać po godzinie milicyjnej. Zachowanie mieszkańców miasta po wprowadzeniu stanu wojennego.
[00:23:55] Manifestacje 1 i 3 Maja podczas stanu wojennego. Tłum podczas mszy w kościele św. Brygidy, próby przejścia pod Pomnik Poległych Stoczniowców. Podczas dokumentowania starcia z ZOMO boh. został ranny w nogę.
[00:25:00] Boh. fotografował grób wielkanocny w kościele św. Brygidy i potem sprzedawał odbitki. Razem z kolegą Romanem Plewą miał ciemnię na Przymorzu. Pewnego wieczoru, gdy wracali z mokrymi odbitkami przed godziną milicyjną, zostali zatrzymani przez zomowców. Boh. miał zdjęcia z chrztu córki Wałęsy, na zdjęciach był ksiądz Jankowski, ale zomowcy go nie rozpoznali – bezpośrednia przyczyna aresztowania. Boh. i Roman Plewa znaleźli się w areszcie na Przymorzu – pijani zomowcy na posterunku, bicie aresztantów. Przewiezienie do szpitala MSW na badanie i do aresztu przy ul. Kurkowej – warunki w celi. Zachowanie współwięźnia. [+]
[00:35:50] Boh. został wezwany na przesłuchanie. Funkcjonariusz SB miał na biurku zdjęcia robione przez boh., które zabrano podczas rewizji. Aresztowanie kolejarza, którego rozpoznano na zdjęciach. SB zabrało odbitki, ale nie negatywy. Boh. razem z Bogusławem Nieznalskim przygotowywał w tym czasie album o stanie wojennym i zabrano negatywy Nieznalskiego. Boh. i Roman Plewa zostali internowani. Droga do ośrodka internowania w Strzebielinku. Boh. trafił do celi, gdzie było kilkanaście osób [+]
[00:44:45] Andrzej Drzycimski napisał wspomnienia o internowaniu w Strzebielinku i jest tam wspomniany boh., który nie był działaczem Solidarności, tylko dokumentalistą zdarzeń. Atmosfera w ośrodku internowania pod koniec jego funkcjonowania. Na terenie ośrodka działa poczta – wykonywanie znaczków i stempli. Spotkania z rodzinami odbywały się w obecności strażników. Sposoby przemycania rzeczy, zajęcia w ośrodku. Żona przyjechała na wizytę z dziećmi i chomikiem. Opracowywanie planu jak zrobić i przemycić zdjęcia – boh. miał dostać aparat w niedzielę, a w piątek go wypuszczono.
[00:53:32] Roman Plewa wyszedł kilka dni wcześniej, przyjechał autem pod ośrodek i zaczął fotografować – aresztowany, trafił na 3 miesiące do więzienia w Potulicach. Boh. wyszedł w sierpniu. W nocy 13 każdego miesiąca urządzano tzw. „krakanie”. Wywoływanie duchów. Internowanie jako doświadczenie życiowe.
[00:56:30] Po wyjściu z ośrodka internowania boh. wrócił do pracy. Fotografował i rozpowszechniał zdjęcia z różnych wydarzeń. Czasem mylono zdjęcia boh. i Nieznalskiego.
[00:59:10] Wykłady i msza w ośrodku internowania. Na czas internowania więźniowie zostali zabrani i w ośrodku przebywali tylko działacze Solidarności. Spędzanie czasu – mecze piłkarskie między reprezentacjami pawilonów. Picie czaju przez więźniów – grzałki z żyletek. Na terenie było kilka izolatek, w jednej (na własne życzenie) uczył się Aram Rybicki. Boh. nie pamięta nazwisk kolegów z celi – kilka osób wyjechało za granicę. Boh. był dwukrotnie przesłuchiwany i namawiany na współpracę. Boh. wychodził na wolność razem z trzema kolegami, jeden wyjechał do Australii.
[01:07:00] Przypadkowe spotkanie kolegi z internowania na moście w Stańczykach. Boh. udało się przemycić pamiątki ze Strzebielinka.
[01:09:40] Boh. wrócił do Stoczni Remontowej, w 1984 r. rozpoczął pracę jako fotograf w Energobloku – wykorzystywanie ciemni do prywatnych celów.
[01:11:20] Dokumentacja pochodu pierwszomajowego w 1984 r., podczas którego doszło do starć z ZOMO. Boh. został zatrzymany przez zomowców i wsadzony do suki, widok „ścieżki zdrowia”, zatrzymani zostali przewiezieni na komendę w Gdyni. Boh. miał profesjonalny aparat, którego milicjanci nie potrafili otworzyć – naświetlenie filmu. Negatywy były od razu wywoływane – zatrzymanie na 48 godzin, które boh. spędził w wejherowskim areszcie – spotkanie ze strażnikami ze Strzebielinka. Przekazywanie wiadomości między osadzonymi: „chabeta”. [+]
[01:21:45] Boh. dokumentował wszystkie inwestycje Energobloku Wybrzeże – postępy prac na budowach w Żarnowcu, Redzie. Wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę elektrowni atomowej. Okoliczności, w jakich boh. zabrał cały materiał fotograficzny. Upadek przedsiębiorstwa.
[01:25:27] Przesiedlenia mieszkańców Żarnowca – w domach były piece chlebowe. Za cykl „Była sobie wieś” boh. dostał nagrodę w konkursie. Zdjęcia w Gdańsku podczas protestu przeciwników elektrowni.
[01:28:00] Boh. robił portrety pracowników Energobloku na potrzeby różnych gablotek. Panoramy budów na potrzeby oficjalnych spotkań – wyzwania techniczne. Boh. założył z kolegami spółkę poligraficzną i zrezygnował z pracy w Energobloku.
[01:30:45] Atmosfera podczas strajków w stoczni 1988 r. – „parady” na wózkach elektrycznych między bramami zakładu. Wśród strajkujących był Bogdan Borusewicz. Różnice między strajkami w roku 1980 i 1988. Zdjęcia w kolorze. [+]
[01:36:41] Kilku fotografów, m.in. Bogusław Nieznalski i boh., dokumentowało I Zjazd Solidarności.
[01:38:03] Boh. fotografował wizytę Georga Busha i gen. Jaruzelskiego w Gdańsku. Mimo braku akredytacji udawało mu się podchodzić blisko do VIP-ów. Akredytacja podczas pielgrzymek papieskich. Dokumentacja pogrzebu księdza Popiełuszko – postrzeganie fotografów.
[01:42:46] Zdjęcia boh. były publikowane na Zachodzie, ale nie miał z tego tytułu żadnych dochodów. W Finlandii wydano album, w którym wykorzystano wiele jego zdjęć – próby otrzymania honorarium przez ZAiKS
[01:46:18] Wiadomość o strajku w stoczni w sierpniu 1980 r. Nieznalski był na strajku od pierwszego dnia, boh. znalazł się tam następnego dnia – przepustka na bramie. Na terenie zakładu podczas strajku było kilku fotografów, w tym fotoreporterzy i filmowcy akredytowani przy sopockim festiwalu, m.in. Polska Kronika Filmowa. Stoczniowcy nie chcieli wpuścić ekipy TVP. Boh. widział Aleksandra Jałosińskiego.
[01:51:10] Atmosfera pierwszych dni strajku, strach i niepewność, zwłaszcza starszych stoczniowców. Pierwsze zdjęcie na terenie stoczni – w łyżce spychacza leżał transparent z pierwszego dnia strajku. Bogdan Borusewicz powiedział, że głównym postulatem było przywrócenie do pracy Anny Walentynowicz, nikt z organizatorów strajku nie spodziewał się jego zasięgu. Inwigilacja strajkujących przez SB – wiedza na temat boh. Jeden z kolegów-fotografów przyznał się, że donosi służbom, po Okrągłym Stole przestał się interesować fotografią. „Opiekunowie” z SB w zakładach pracy. [+]
[01:59:40] Pierwszy dzień strajku – rozmowy w sali BHP. Boh. spotkał Wałęsę podczas strajku, rola Borusewicza. Boh. znał Zdzisława Złotkowskiego ze Stoczni Remontowej. Warunki do spania podczas strajku, wartość wiadomości przekazywanych z głośników i przez radio. Tłum za bramą stoczni. Boh. wychodził tylko na noc, by zmienić filmy do aparatu
[02:07:44] Pierwszego dnia kobiety, w tym Anna Walentynowicz, zatrzymały strajkujących, którzy wywalczyli trzy postulaty i chcieli zakończyć strajk.
[02:08:55] Najważniejsze dla boh. momenty podczas strajku – podpisanie postulatów, Wałęsa na ramionach ochroniarzy – boh. nie wie jak zdjęcie znalazło się na Zachodzie. Pomysł wystawy zweryfikowany przez brak możliwości dotarcia do szeregowych uczestników strajku.
[02:15:03] Boh. dokumentując strajk wiedział, że to wydarzenie historyczne. Wysłał zdjęcia na konkurs organizowany przez Gdańskie Towarzystwo Fotograficzne i zdobył złoty medal. Nieznalski za ten sam temat dostał wyróżnienie i przez jakiś czas nie odzywał się do boh. W 1988 r. boh. starał się o przyjęcie do ZPAF.
[02:17:57] Odczucia podczas strajku, wiara, że się uda. Nastroje społeczne, determinacja strajkujących. Miny delegatów strony rządowej – miejsca przy stole. Euforia po podpisaniu porozumienia. Przemówienie Wałęsy koło bramy stoczni. [+]
[02:24:03] Dokumentacja budowy Pomnika Poległych Stoczniowców. Postać Andrzeja Gwiazdy, jego rola podczas rozmów ze stroną rządową. Lech Bądkowski zdawał delegatom relacje z rozmów. Wałęsa i Walentynowicz podczas strajku.
[02:27:00] Pojawienie się i wykorzystywanie logo „Solidarności”. Boh. widywał podczas strajku Jerzego Janiszewskiego, twórcę logo. Nie widział malowania tablic z postulatami i momentu ich zawieszenia. Symboliczne znaczenie liczby 21.
[02:29:52] Relacje między fotografami podczas strajku, spotkania z Rydzewskim, Trybkiem, Jałosińskim, którego boh. znał ze spotkań fotografów w Uniejowie. Wspomnienie Jałosińskiego, okoliczności poznania. Wytrzymałość aparatów marki Canon.
[02:34:47] Kolega podczas wyprawy na Mount Everest zabrał z góry sprzęt fotograficzny wniesiony i zostawiony przez Japończyków.
[02:35:16] Wejścia po płocie na dach dyżurki, z którego robiono zdjęcia. Aparat użyty jako potencjalna broń.
[02:37:55] Msze, spowiedź i komunie podczas strajku. Podejście do fotografowanych ludzi i sytuacji.
[02:41:05] Boh. poznał Erazma Ciołka, jego rola w przyznaniu boh. Krzyża Polonia Restituta.
[02:42:30] Boh. lubi wiele swoich zdjęć, zwłaszcza te, które pokazują emocje strajkujących. Zdjęcie z koparką, skupienie ludzi podczas mszy. Porównanie zdjęć boh. i Nieznalskiego.
[02:45:45] Boh. sam przygotowywał rolki z negatywami, które ciął ze szpuli. Podczas strajku naświetlił ok. 45 rolek filmu. Łapanie ostrości podczas akcji.
[02:48:02] Jednym z fotografujących strajk był Stanisław Ossowski – inne spojrzenie niż Zbigniew Trybek i Ryszard Wesołowski. Album Trybka i Wesołowskiego wydany niedługo po strajkach.
[02:50:32] Fotoreporterzy CAF podczas strajku: Stefan Kraszewski, Janusz Uklejewski. Opinia na temat Kraszewskiego.
[02:51:40] Stosunek robotników do fotoreporterów oficjalnych – Zbigniew Kosycarz nie został wpuszczony na teren stoczni. Niedenthal wszedł do stoczni jako tłumacz dziennikarza. Zagraniczni fotoreporterzy szybko przekazywali swoje negatywy na Zachód – reakcja strajkujących na publikacje prasowe, które trafiały do stoczni.
[02:55:13] Jeden z postulatów dotyczył zniesienia cenzury. Sprostowanie Episkopatu w sprawie wiadomości w dzienniku telewizyjnym. Informacja w TVP o strajku.
[02:57:25] Dwaj bracia boh. Marian i Kazimierz także pracowali w stoczni i uczestniczyli w strajku, więc boh. miał gdzie spać. Strajkujący spali na sali BHP. Boh. ma zdjęcia ludzi śpiących na styropianie – podobne ujęcia z 1980 i 1988 r.
[03:01:07] Grudzień 1970 – wyjazd z jednostki w Braniewie – rozmowy żołnierzy, którzy nie wiedzieli dokąd jadą. W lesie kolumna została zatrzymana i wydawano ostrą amunicję – informacja o desancie wroga w Gdańsku. Długa droga z Braniewa. W Gdańsku boh. kwaterował na terenie studia telewizyjnego, które ochraniał. Suchy prowiant przez kilka dni pobytu. Powody odwołania czołgów i SKOT-ów z miasta. Nocą Kliszko i Kociołek nagrywali w studio swoje przemówienia. [03:10:30] Boh. słyszał o przypadku niesubordynacji żołnierza, którego aresztowano. Zachowanie dowódców w stosunku do żołnierzy. W Gdyni milicjanci zabili człowieka. Zdanie na temat strzelania do cywili.
[03:14:31] Szkolenia płetwonurków w wojsku – ćwiczenie opuszczania okrętu podwodnego przez luki torpedowe. Praca nurków klasycznych – skafandry do długiego przebywania pod wodą. Niebezpieczna sytuacja podczas ćwiczenia na Wiśle koło Tczewa. Przeprawy czołgów po dnie rzeki – sprawdzanie dna. [+]
[03:24:25] Boh. chodził na basen i tam dowiedział się o kursie dla płetwonurków. Obozy treningowe – zejścia na dno jeziora Narie. Pływanie pod wodą na azymut.
[03:28:32] Wypadki w wojsku, próby samobójcze. Prace w jednostce dla stolarzy, plastyków.
[03:30:50] Stoczniowy wydział „Matysiaków” zatrudniał osoby starsze, chorujące, niepełnosprawne.
[03:31:55] Fotografowie Grudnia’70: Pepliński, Kosycarz, który fotografował z okien redakcji. Zdjęcia nieznanych autorów.
[03:34:30] Tematy fotograficzne, którymi zajmuje się boh. – przygotowywanie wystawy aktów.
more...
less