Dowgiałło Krzysztof
Krzysztof Dowgiałło (ur. 1938, Nowomalin) pochodzi z rodziny ziemiańskiej (herbu Zadora). We wrześniu 1939 jako roczne dziecko z matką, siostrą i trzema braćmi uciekł z rodzinnego majątku przed wkraczającymi na Wołyń wojskami radzieckimi, a jego ojciec został rozstrzelany w Kijowie. Okupację spędził w zaprzyjaźnionych majątkach w Generalnej Guberni. Podczas powstania warszawskiego stracił matkę i brata, po wojnie wychowywany był przez dalszą rodzinę, osiadłą po wojnie w Trójmieście. Skończył architekturę na Politechnice Gdańskiej i wyjechał na Zachód, m.in do Londynu (gdzie pracował w pracowni słynnego Denysa Lasduna), Paryża i Algierii. Po powrocie zatrudniony w gdańskim Miastoprojekcie. W grudniu 1970 r. uczestniczył w krwawych protestach robotników w Gdyni, pod wpływem których napisał „Balladę o Janku Wiśniewskim”. Od 1980 r. związany z „Solidarnością”, współorganizator strajku w Miastoprojekcie, gdzie został przewodniczącym komisji zakładowej. W stanie wojennym skazany na cztery lata więzienia, z czego odsiedział dwa lata w Potulicach. W czerwcu 1984 r. został ponownie aresztowany, zwolniony po miesiącu na mocy amnestii. W latach 1989-91 był posłem na sejm z listy Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”.
more...
less
[00:00:15] Ur. w czerwcu 1938 r. w Nowomalinie na Wołyniu, w majątku babki ze strony ojca. Matka pochodziła z Obór pod Warszawą, ojciec z Siesik koło Wiłkomierza na Litwie. Był tam średniowieczny zameczek nad jeziorem, gdzie mieszali dziadkowie. Rodzina ziemiańska herbu Zadora.
[00:02:40] Po rozpoczęciu wojny – zajęcie majątku przez bolszewików, aresztowanie ojca. Matka z piątką dzieci wyruszyła do Polski. Ojciec [Karol Dowgiałło] zamordowany [przez bolszewików] i pochowany na cmentarzu pod Kijowem.
[00:05:10] Matka przez Lwów dotarła na Podlasie do Generalnej Guberni, zatrzymali się w majątku krewnych. Udało jej się przejść, bo była urodzona w Rydze. Rodzeństwo: najstarsza Zofia (starsza o ok. 18 lat), Dominik, Andrzej, Jan, boh. najmłodszy. W tym majątku schroniło się wielu krewnych z Kresów.
[00:08:43] Przenosiny do wuja w Oborach, pozostałe dzieci zostały rozlokowane u różnych krewnych w Polsce. Opiekunka Karolia Pawęska. Młodzież z okolicznych majątków grała popołudniami w piłkę w pobliskim parku – większość potem zginęła w powstaniu warszawskim.
[00:11:05] Przeprowadzka do majątku ciotki – wozem przez podwarszawskie miasteczka, nad głową latały samoloty, bombardowania [+]. Ucieczka Niemców przed Rosjanami – chowali się po piwnicach, rozjeżdżano ich samochodami. Rosjanie w majątku, przyjazne stosunki z dziewczętami. Ciotki kręciły papierosy, brat Jan je sprzedawał, kupował za to żywność, raz z trudem uszedł z życiem przed Rosjaninem.
[00:15:10] Partyzanci przychodzili nocą, w łóżeczku boh. trzymali broń. [+]. Brat Dominik zastrzelony przez patrol niemiecki pierwszego dnia powstania (18 lat). Siostra Zofia (zwana Zulą) walczyła w powstaniu, trafiła do stalagu w Dolinie Kłodzkiej, wyzwolona przez Rosjan, w listopadzie [1944] dotarła do rodziny, spotkanie z matką.
[00:19:28] Pozostałe rodzeństwo przeżyło wojnę na południu Polski. Matka w przeddzień powstania pojechała do Warszawy zaopiekować się ciotką mieszkającą w okolicy Sejmu – własowcy znaleźli je w piwnicy, zastrzelili ciotkę, matkę pognano na „Zieleniak” na Ochocie, prawdopodobnie została zastrzelona na Woli. Rodzeństwem zaopiekowała się siostra ojca z mężem: zamieszkanie w Bytowie na Pomorzu, przeprowadzka do Sopotu. Brat Andrzej wstąpił do seminarium duchownego, Zofia zamieszkała w Warszawie.
[00:23:00] Wujostwo byli na cenzurowanym jako dawni ziemianie, kłopoty lokalowe. „Afera Maręża”. Ziemianie z kresów osiedlali się w poniemieckich majątkach – „Marenż” [Piotr Meringe] skazany na śmierć. Wuj Dymitr Korybut Daszkiewicz pochodził z Kresów (obecnie Białoruś), po wojnie zatrudnił się jako księgowy w urzędzie, ciotka uczyła angielskiego. Spotkania z innymi ziemianami osiadłymi na Pomorzu.
[00:26:42] Szkoła w Sopocie, liceum, studia na politechnice, wydział architektury. Brat studiował chemię, musiał się przenieść do Poznania, bo prowadzący zajęcia wojskowe dowódca Grzenia-Romanowski odkrył jego ziemiańskie pochodzenie – na „zebraniu żołnierskim” koledzy stwierdzili, że „nie chcą mieć inteligenta w plutonie”, kolega spoliczkowany przez boh. pepegiem.
[00:30:44] Kolega Edek Jurewicz zachęcał do entuzjazmu wobec Gomułki. Boh. nie zajmował się polityką. Przemianowywanie nazw ulic (3 Maja, zamiast Rokossowskiego – ul. Monte Cassino.
[00:33:38] Przed zamieszkaniem w Sopocie pobyt w Witaszycach. Baronowa Ohnesorge – wspomnienie jej spotkania z rozkradającymi majątek Rosjanam: „ja stara, chora i to wszystko moje”.
[00:36:44] Brat Andrzej wstąpił do seminarium, po 2 latach musiał się leczyć na gruźlicę, skończył studia we Wrocławiu. Brat Jan też mieszkał we Wrocławiu u historyka i bibliofila Aftanazego, znajomego rodziców. Andrzej zrobił doktorat z chemii, Jan jest profesorem geologii, po 1989 r. był ambasadorem w Izraelu. Zula wyszła za Stanisława Jabłonowskiego.
[00:41:21] Kłopoty ze znalezieniem pracy po studiach, przeprowadzka do Warszawy – praca na budowie, potem w biurze projektów służby zdrowia. Ciotka Idalia Krzeczunowicz wyjechała na początku wojny do Londynu – zaprosiła tam boh. Smog nad Londynem, policjant szedł przed autobusem i wskazywał drogę. Praca przez dwa lata w biurze projektów u Denysa Lasduna, wyjazd do Francji, a potem do Algierii, gdzie tworzył biuro architektoniczne. Szkoła wieczorowa w Londynie. [+]
[00:46:45] Ben Bella, przywódca Algierii, uzależnił kraj od ZSRR. Groty koło Oranu, przewrót pułkownika Bumediena („Bumedien na latarnie!”), walki uliczne w Algierze. Praca: założenia urbanistyczne różnych miast, projektowanie.
[00:50:40] Próba przedłużenia paszportu, konsul Bilik. Kabylowie, przedmuzułmańscy mieszkańcy gór Djurdjura, wędrówki po górach porośniętych cedrami, spotkanie wysiadującej jaja orlicy. Zatrzymanie przez policję.
[00:56:07] Koniec ważności paszportu, powrót do Polski. Marzec 1968 w Gdańsku, wiece i bójki pod gmachem Politechniki Gdańskiej, potyczki z milicją.
[00:59:28] Boh. pracował w Gdyni w filii Miastoprojektu. Grudzień 1970. Zatrzymanie kolejki na Wzgórzu Nowotki (dziś św. Maksymiliana) – walki policji z tłumem ludzi, pochód niosący zabitego chłopca w stronę budynku Urzędu Miasta. Rzucanie węglem w zomowców.
[01:02:50] Po powrocie do domu boh. napisał „Balladę o Janku Wiśniewskim” w odruchu protestu, śpiewana przez Mieczysława Cholewę.
[01:08:43] Następnego dnia boh. rozdał kilka egzemplarzy „Ballady”, przepisała je sekretarka. Festiwal Piosenki Prawdziwej w 1980 r.
[01:11:25] Zaangażowanie w działalność opozycyjną po Sierniu 1980 – założenie komitetu strajkowego w Miastoprojekcie, wyjazd do Stoczni Gdańskiej. Zgromadzeni w sali BHP, w mniejszej sali rozmawiał Andrzej Gwiazda. Ze strony rządu: Jagielski. Wielkie uniesienie. Ksiądz Jankowski odprawiał msze. Tłum pod stocznią.
[01:15:36] Redagowanie pisma w Miastoprojekcie, zaangażowanie w „S”, „praca od podstaw”, atmosfera współpracy. „Ballada o Janku Wiśniewskim” stawała się coraz bardziej popularna po Festiwalu Piosenki Prawdziwej.
[01:19:32] Rozprawa sądowa z Cholewą dotycząca praw autorskich do piosenki po 1989 r., bezprawne zmiany dokonane przez Andrzeja Wajdę w fimie, wykonanie Krystyny Jandy.
[01:23:00] Wprowadzenie stanu wojennego. Organizowanie pomocy zimowej, wyjazd do Tczewa – informacja w radiu o stanie wojennym. Komitet strajkowy w stoczni, warta na 3. bramie, czołgi rozbiły 2. bramę stoczni, rozmowy z zomowcami.
[01:27:57] Sala BHP pełna stoczniowców. M.in. Szymon Pawicki, Antoni Macierewicz i boh. wywiezieni suką poza teren stoczni. Przesłuchanie, noc w piwnicy, areszt przy ul. Kurkowej. Na ulicach trwały zamieszki, strzelanina.
[01:31:50] Cela z wybitym oknem, mnóstwo karaluchów, aranżowane przesłuchania, przestraszony współwięzień. Wygodna cela na oddziale kobiecym. Drukarz Zygmunt.
[01:35:27] Wiersz pisany w celi, inspirowany wierszem Broniewskiego „Magnitogorsk albo rozmowa z Janem”. Organizowanie czasu w areszcie: książki, prasa. Przeniesienie do szpitala w Bydgoszczy. Stanisław Fudakowski, cela 6-osobowa. Zajęcia: kursy językowe, wykłady historyczne. Wyzwiska mężczyzny z psem na spacerniaku. Rozmowy strażnika z psem. [+]
[01:40:55] Dwie gazety wydawane w Potulicach (na każdym piętrze inna), m.in. „Pilnik”. Głodówki, strajki „dla zasady”.
[01:43:00] Zwolnienie z Miastoprojektu, założenie własnej pracowni z innymi zwolnionymi. Wyprawa do lasu z Bogdanem Borusewiczem, który się ukrywał. Drukarnia i redakcja prasy podziemnej były w osobnych miejscach. Zbigniew Dąbrowski i jego matka – karteczki w fartuchu. Szymon Pawlicki (reż. Moś). Składy papieru w szopach gospodarstwa Andrzeja Stojewskiego pod Żukowem.
[01:51:00] Rewizje w domu – żona ochroniła bibułę, pies. [+]
[01:52:20] Strajki w 1988 r. w stoczni – gra w piłkę z zomowcami. Była już inna atmosfera, nikt się nie bał. Wejście do stoczni przez gazownię z braćmi Kaczyńskimi i ministrantem.
[01:56:24] Start w wyborach do sejmu „kontraktowego”. Rozpad Klubu Obywatelskiego, antysemickie zachowania w klubie. Po reformie Balcerowicza zostało w Polsce wiele żalu z powodu ubóstwa. Zaangażowanie w działalność polityczną (poseł), lokalną (radny), społeczną (wiceprzewodniczący Światowej Organizacji Pracy).
more...
less