Jabłoński Walenty cz. 1
Walenty Jabłoński (ur. 1930, Kozłowicze k. Grodna, zm. 2021, Białystok) – jego rodzina pozostała po wojnie w Kozłowiczach, które znalazły się w granicach ZSRR. Ojciec Józef został w 1948 aresztowany jako „wróg ludu”, zaś Walenty i reszta rodziny zesłani do Kazachstanu w 1952 roku. Podczas zesłania zmarł brat i młodsza siostra oraz ojciec, któremu udało się po śmierci Stalina dołączyć do rodziny. Walenty Jabłoński, w momencie deportacji student medycyny w Witebsku, na zesłaniu pracował w służbie zdrowia. W 1956 r. rodzina repatriowała się do Polski i zamieszkała w Białymstoku, gdzie Walenty Jabłoński ukończył studia medyczne i do emerytury pracował jako lekarz. Od 1988 r. aktywny działacz Związku Sybiraków w Białymstoku, wyróżniony Nagrodą Honorową „Świadek Historii”.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1930 r w Kozłowiczach.
[00:00:30] Edukacja przed wojną i tajna podczas okupacji – prowadzona przez Siostry Nazaretanki, uciekinierki z Grodna. Rodzice byli przed wojną właścicielami dużego gospodarstwa – konsekwencje po 1944 r., gdy Kozłowicze znalazły się w granicach ZSRR i utworzono kołchozy. W 1948 r. ojca aresztowano, rodzina w 1951 r. dowiedziała się, że został skazany na 10 lat więzienia jako „wróg ludu”. W 1952 r. rodzinę deportowano do Kazachstanu, w 1951 do irkuckiej obłasti wywieziono rodziny andresowców.
[00:06:06] Deportacja rodziny w 1952 r. do Południowego Kazachstanu, do kołchozu, w którym uprawiano bawełnę. W tym czasie boh. studiował medycynę w Witebsku, a brat uczył się w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Wilnie. 17 kwietnia boh. został aresztowany w Witebsku i przewieziony do więzienia w Orszy – aresztowania Polaków na dawnych Kresach. Droga na wschód – podróż podczas upałów. 30 kwietnia pociąg dojechał do miasta Kizyłorda – konsekwencja śpiewania na stacji kolejowej. [+]
[00:19:25] Dalsza droga przez step – po przyjeździe na stację Kizyłtu boh. trafił do pobliskiego kołchozu. Tereny ze względu na klimat zostały zagospodarowane pod koniec lat 30. –zakwaterowanie w lepiance. Boh. nie chciał pracować w kołchozie i wywieziono go na sianokosy w step – trudne warunki bytowe: węże, jadowite pająki. Boh. zachorował i został zawieziony do szpitala, gdzie dowiedział się od Polaków, że jego matka i siostry także są w Kazachstanie i że jego brat zmarł. [+]
[00:26:19] Boh. udało się wyjechać do rodziny – matka z siostrami mieszkała w chlewiku u Kazacha. Zły stan zdrowia boh. Przepustki na wyjścia do sąsiednich kołchozów – boh. zgłosił, że był studentem medycyny i został zatrudniony jako dezynfektor na terenie dwóch kołchozów – praca w służbie zdrowia. [+]
[00:31:50] Siostry poszły do szkoły, potem jedna pracowała w zarządzie sowchozu w Iliczu, druga w szpitalu. Zmiana sytuacji specprzesiedleńców po śmierci Stalina. W Kazachstanie mieszkało wielu przesiedleńców z Kaukazu, a także Niemcy, Koreańczycy. W 1954 r. do rodziny dołączył ojciec, który wkrótce zmarł. Siostra wyjechała na studia do Szymkentu – jej śmierć w wypadku.
[00:38:02] Możliwość wyjazdu do Polski w 1956 – zaproszenie od kuzynki mieszkającej w Gorzowie Wielkopolskim. W czerwcu 1956 rodzina wyjechała do Polski – 10 dni na opuszczenie Związku Radzieckiego, przyjazd do Białej Podlaskiej. Rodzina zamieszkała w Białymstoku, gdzie boh. podjął studia medyczne.
[00:43:05] W 1980 r. boh. dostał list z Kazachstanu od znajomego Kazacha Tassybaja. Wyjeżdżając do Polski matka odwiedziła groby bliskich – żwirowe nagrobki. W 1972 r. matka pojechała do Grodna, by odwiedzić córkę, która przed deportacją wyszła za mąż. Budowa kanału Kirowskiego w Kazachstanie przez więźniów. Matka poszła w Grodnie do NKWD i dostała przepustkę do Kazachstanu – postawienie metalowego krzyża na grobie, współczesny stan cmentarza i grobu, którym opiekują się znajomi Kazachowie.
[00:53:52] Polskie cmentarze w Kazachstanie – duża umieralność wśród żołnierzy Armii Andersa, która tworzyła się w okolicach, gdzie deportowano rodzinę boh. Przesiedlenie w czasie wojny Niemców z Powołża i Krasnodarskiego Kraju. Współczesna opieka nad cmentarzami, gdzie spoczywają żołnierze Andersa – boh. brał udział w uroczystości otwarcia czterech cmentarzy. Wizyta w Szymkencie, msza w kościele.
[01:06:40] Wyjazd do Turkiestanu, współczesne ubrania kobiet. Spotkanie z Tassybajem i jego synami.
[01:12:10] Boh. miał podczas zesłania aparat fotograficzny i robił zdjęcia Kazachom – trudności w obsłudze aparatu starego typu. Technika wywoływania zdjęć. [+]
[01:14:51] Boh. przekazał aparat i zdjęcia do muzeum. Wywiad z boh. podczas jego pobytu w Kazachstanie.
[01:16:35] Stosunki z Kazachami podczas zesłania, ich pomoc. Boh. jeździł w step, by szczepić pracujących kołchoźników – postrzeganie go przez Kazachów jako „doktora”. Boh. chodził do chorych z tłumaczką-Tatarką. Zmiany po śmierci Stalina – boh. namówił znajomego Kazacha, Tassybaja, by poszedł do technikum i pomógł mu dostać się do szkoły. Skomplikowane sprawy powinowactwa wśród Kazachów. W 1980 r. Tassybaj był przewodniczącym kołchozu.
[01:25:00] W 2015 r. obchodzono 70-lecie powstania kołchozu – nazwisko boh. znalazło się na ścianie zasłużonych.
[01:29:36] Pobyt w nowoczesnym hotelu w Szymkencie. Odwiedzanie polskich cmentarzy, rozwój Kazachstanu.
[01:31:38] Początki znajomości i przyjaźni z Kazachem Tassybajem – wywiad z nim w kazachskiej gazecie. Podczas aresztowania boh. nie miał jedzenia, ale enkawudzista kazał mu zabrać kawałek mięsa i siennik. Boh. kupił sobie na zesłaniu rower i zegarek. Postawa miejscowej ludności wobec zesłańców. Komendantem NKWD był Kazach. [+]
[01:39:00] Obyczaje zesłańców z Kaukazu i obyczaje Kazachów – boh. był raz najważniejszym gościem w jurcie – przebieg spotkania, przygotowane potrawy, w tym barania głowa. Różnice kuchni uzbeckiej.
[01:47:40] Nie pozwalano Polakom na praktykowanie kultu religijnego. Boh. pojechał na szczepienie ospy w step – przejazdy na wielbłądach, spotkanie z kołchoźnikiem, który ukrywał się przed poborem do wojska. Boh. pojechał do Taszkientu po leki, wracając trafił do Jangi-Julu – reakcja napotkanego Uzbeka, gdy powiedział, że jest Polakiem. [+]
[01:53:30] Kazachskie obyczaje i podejście do dzieci. Po śmierci siostry w wypadku ciało zawieziono do kostnicy w Saryagasz – uroczystości pogrzebowe.
[01:57:53] Znajomi Kazachowie opiekowali się grobami bliskich boh. Nawiązanie kontaktu listownego w 1980 r., wyjazd siostrzeńców do Kazachstanu – odnalezienie grobu bliskich. Nadzór miejscowych władz, wizyta siostrzeńców w Urgenczu i spotkanie z miejscowym księdzem, podczas którego śpiewano piosenki Anny German. W Urgenczu działało Towarzystwo Przyjaciół artystki.
[02:07:20] Pamięć o Polakach w Kazachstanie. Podczas wizyty w Tarazie (dawniej Dżambuł) Kazachowie zorganizowali wieczór muzyczny, podczas którego kazachski zespół śpiewał polskie i kazachskie piosenki. Spotkania z Polakami wywiezionymi w 1936 r. z Ukrainy.
[02:11:55] Różne postawy Kazachów wobec Polaków. Przyjaźń z Tassybajem Abdikarimowem, który wraz z matką pomagał rodzinie – spotkanie po latach. Rytm upraw bawełny – ciężka praca kołchoźników.
[02:17:45] Kazach, w którego chlewiku rodzina mieszkała, kazał im się przed zimą wyprowadzić – zamieszkanie z inną rodziną zesłańców, pierwsza Wigilia na zesłaniu. Nastroje przed wyjazdem do Polski, gdy rodzina osiągnęła pewien stopień zamożności i stabilizacji. Wywiad z Tassybajem, jego stosunek do Polaków. Weterynarz-Kazach namawiał boh. do nauki języka kazachskiego. Nazwisko boh. znajduje się na tablicy upamiętniającej zasłużonych dla kołchozu.
more...
less