Witold Czekanowski (ur. 1926, Siemiatycze) podczas okupacji sowieckiej i niemieckiej mieszkał w Siemiatyczach. Mając 14 lat zaczął pracować w kuźni. W 1945 r. wyjechał do Warszawy, gdzie po ukończeniu technikum pracował w Centralnym Biurze Studiów i Projektów Ministerstwa Komunikacji, a potem w Miastoprojekcie Stolica. Uczestniczył m.in. przy odbudowie warszawskiej Starówki, budowie MDM-u oraz Nowej Huty. Był właścicielem zakładu kaflarskiego w Siemiatyczach.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1926 r. w Siemiatyczach.
[00:00:28] Matka zmarła, gdy boh. miał 4 lata i czwórką dzieci zajmował się ojciec, który pracował w fabryce kabli. Ojciec walczył podczas I wojny światowej, najpierw w armii carskiej, potem w wojsku polskim. Ze służby wojskowej odszedł w 1926 r. po przewrocie majowym.
[00:02:24] Podczas sowieckiej okupacji brat uciekł do Warszawy, jedna z sióstr zmarła w 1940 r., druga została deportowana na Syberię. Boh. obie okupacje spędził w Siemiatyczach, do Warszawy wyjechał w 1945 r.
[00:03:40] Boh. chodził do radzieckiej szkoły w Siemiatyczach, w 1945 r. zaczął naukę w technikum w Warszawie. W Siemiatyczach przed wojną mieszkało wielu Żydów, w 1942 r. Niemcy wywieźli ich do Treblinki. Żydowskie i polskie fabryki w Siemiatyczach.
[00:06:17] Polski antysemityzm drugiej połowy lat 30. – boh. należał do bojówki, która atakowała Żydów. [+]
[00:07:56] We wrześniu na Siemiatycze spadło kilka bomb. 1 września 1939 boh. miał rozpocząć naukę w szóstej klasie. Bieda przed wojną – dzieci do szkoły chodziły w brudnych i połatanych ubraniach. Podczas okupacji 14-letni boh. pracował w fabryce.
[00:12:10] Wjazd niemieckich jednostek zmotoryzowanych do Siemiatycz we wrześniu 1939 r. Deportacje podczas sowieckiej okupacji – ostatni transport kobiet i dzieci wyjechał w piątek, kilkunastu aresztowanych mężczyzn ewakuowano przed frontem i rozstrzelano koło Hajnówki – jeden z nich przeżył.
[00:15:25] Sytuacja podczas niemieckiej okupacji – wywiezienie Żydów z getta. Radość Polaków podczas wkroczenia Niemców w 1941 r. Ojciec został na kilka dni zatrzymany przez Niemców i boh. nosił mu jedzenie.
[00:17:06] Latem 1944 r. Siemiatycze zostały wyzwolone. W 1939 r. wielu biednych Żydów wstąpiło do milicji. Podczas niemieckiej okupacji w okolicy działała partyzantka, po wyzwoleniu także.
[00:19:15] Deportacje podczas sowieckiej okupacji. Zaskoczenie sowietów wybuchem wojny w 1941 r. – bombardowanie Siemiatycz i zniszczenia żydowskiej części miasta, błyskawiczne natarcie Niemców i opanowanie miasta.
[00:21:26] Po wyzwoleniu w okolicy działał oddział „Młota” i Brygada Wileńska, do której należał sąsiad Stanisław Kuchciński – po wojnie skazano go na 8 lat więzienia. Po amnestii w 1947 r. wielu ujawnionych partyzantów trafiło do więzienia. Wiele osób wyjechało na Ziemie Odzyskane i zmieniło nazwiska.
[00:25:35] Działalność podziemia antykomunistycznego w okolicy Siemiatycz – efekty potyczki partyzantów i KBW w Bujakach.
[00:28:48] Podczas niemieckiej okupacji, do 1945 r., boh. pracował w kuźni u wuja, co przydało mu się w dalszym życiu zawodowym. Boh. nie ukłonił się żandarmowi i został przez niego kopnięty. Strach przez wywózką podczas sowieckiej okupacji. W czerwcu 1945 boh. wyjechał do Warszawy.
[00:33:07] Siostra mieszkająca w Janowie koło Pińska została deportowana wraz z mężem do Kazachstanu. Podczas wywózki zabito dziecko. Siostra i jej mąż z Armią Andersa dotarli do Włoch i emigrowali do Australii. Szwagier bał się przyjeżdżać do Polski. Rodzina miała majątek koło Janowa i dlatego została wywieziona. Siostra napisała z Janowa list o śmierci leśniczego.
[00:40:25] Podczas sowieckiej okupacji ojciec robił popiersia z gliny: Lenina, Stalina, Woroszyłowa, które wypalano, a znajoma je malowała. Robił także przedmioty użytkowe: solniczki, popielniczki. Popiersia stały w urzędach. [+]
[00:45:58] W 1945 r. boh. zdecydował się na wyjazd do szkoły do Warszawy – nie chciał kontynuować wojskowych tradycji (ojciec walczył w I wojnie, a dziadek w powstaniu styczniowym). Boh. poszedł do szkoły z internatem – pobierał nauki i sam (będąc uczniem) uczył ślusarstwa. Dobrze zarabiał i uznał, że nie potrzebuje studiów wyższych. Po skończeniu technikum poszedł do pracy w Centralnym Biurze Studiów i Projektów Ministerstwa Komunikacji, potem do Miastoprojektu Stolica, gdzie zarabiał 400 tys., w tym samym czasie pensja sprzedawczyni wynosiła 10 tys. Żona boh. nie musiała pracować.
[00:49:27] Boh. zajmował się projektowaniem elektrowni. Brał udział w odbudowie Starego Miasta, budowie MDM. Kupił działkę i wybudował dom w Siemiatyczach, a obok kaflarnię, którą prowadził ojciec.
[00:51:49] Boh. miał znajomości na milicji, w prokuraturze i to pomagało mu, gdy prowadził działalność gospodarczą – przyjęcia dla siemiatyckich elit.
[00:54:21] Boh. poznał przyszłą żonę w Siemiatyczach, jej rodzina przyjechała z okolic Brześcia. Żona zdała na medycynę, ale nie przyjęto jej, ponieważ ojciec miał zakład kuśnierski.
[00:56:33] Boh. szukał w Warszawie bezpłatnej szkoły. Chciał iść do marynarki, by skorzystać potem z okazji i uciec za granicę, ale nie przyjęto go, bo wspomniał w życiorysie legionową przeszłość ojca i siostrę za granicą. Kłopoty z mieszkaniem w Warszawie – rozmowa z politrukiem.
[00:59:10] Po ukończeniu technikum boh. był w Marynarce Wojennej przez jedną noc – zwolniono go, bo pracował przy planach Nowej Huty.
[01:00:22] Nastawienie siostry i szwagra do Polski Ludowej.
[01:01:32] Początkowo w mieście były trzy getta. Po wojnie w Siemiatyczach pojawili się Żydzi, którym udało się przetrwać, ale wyjechali do innych miast. Stosunek partyzantki powojennej do Żydów i prawosławnych.
[01:06:11] Boh. często wyjeżdżał za granicę – zwiedzanie demoludów. W 1976 r. był u siostry w Australii – trudności z wizą. Siostra pierwszy raz przyjechała do Polski w latach 60.
[00:11:33] Ojciec po krótkim pobycie w Warszawie wrócił do Siemiatycz i prowadził kaflarnię. Nastroje podczas niemieckiej okupacji. Opieka nad ojcem pod koniec życia.
[00:14:30] Kupno pierwszego samochodu i kolejnych – wyjazdy do Zakopanego. Losy dzieci.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.