Sempka Jan Ryszard
Jan Ryszard Sempka (ur. 1928, Warszawa) wychował się na warszawskim Starym Mieście. Wychowany w patriotycznym duchu, jako mały chłopiec mocno przeżywał spotkania z powstańcami styczniowymi i śmierć marszałka Piłsudskiego. W kościele franciszkanów na Zakroczymskiej zetknął się z ojcem Maksymilianem Kolbe. Podczas oblężenia Warszawy mocno przeżył śmierć starszej sąsiadki z wnuczką – swój pierwszy, drastyczny kontakt ze śmiercią. W czasie okupacji pomagał bratu zaangażowanemu w konspirację i uprawiał swój „mały sabotaż”, psując części w Zakładzie Naprawy Samochodów „Obsługa Samochodowa” przy ulicy Tamka 28 (w którym w sierpniu 1944 powstał słynny samochód pancerny „Kubuś”). W powstaniu służył na Starówce w batalionie „Gozdawa”. Dostał się do niewoli i przez obóz przejściowy w Pruszkowie został wywieziony do KL Mauthausen, następnie do podobozu w Melku i z powrotem do Mauthausen, gdzie cudem uniknął zagazowania. W sumie spędził w obozie 244 dni. Przy wzroście 172 cm ważył 34 kg. Po wyzwoleniu, rekonwalescencji i powrocie do Warszawy dowiedział się, że prawie cała jego rodzina zginęła. Z chorym na gruźlicę ojcem zamieszkali w Warszawie. Pan Ryszard wykształcił się na litografa. Pracował w zakładach poligraficznych powiązanych z wojskiem. Mimo podejrzeń o przynależność do AK udało mu się uniknąć aresztowania.
mehr...
weniger
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. w Warszawie.
[00:00:20] Sytuacja rodziny przed wojną – ojciec pracował w fabryce Fiata, rodzina mieszkała w domu przy ul. Zakroczymskiej 1, który należał do fabryki. Rodzice odkładali pieniądze na zakup domu koło Warszawy. Ojciec był wdowcem z dwójką dzieci, gdy ożenił się z matką boh., urodziła się im czwórka dzieci.
[00:02:34] Boh. chodził do szkoły przy ul. Starej, obowiązkowe golenie głów uczniów i niedzielne msze. Wychowanie w duchu patriotycznym. Miejsce stracenia Traugutta przy ul. Zakroczymskiej – uroczystości z udziałem weteranów Powstania Styczniowego.
[00:05:01] Po śmierci Marszałka Piłsudskiego boh. stał przez całą noc przed katedrą, gdzie były w szklanej trumnie wystawione jego zwłoki. Portrety w szkolnych klasach. Lekcje nauczyciela historii pana Piątkowskiego. Szkoła została przeniesiona na ul. Barokową, gdzie w nowym budynku znalazły się trzy placówki, w tym szkoła żydowska – podczas uroczystego otwarcia z udziałem prezydenta Stefana Starzyńskiego boh. mówił wiersz. W domu mieszkał krawiec, który na tę okoliczność uszył dla niego mundur. [Boh. deklamuje wiersz].
[00:09:55] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:12:09] Opowieść o krawacie Światowego Związku Żołnierzy AK, którego wzór ustalono w Londynie w 1950 r.
[00:12:47] Przedstawienie rodziców: Anny z domu Molędzkiej i Józefa Sempki oraz przyrodniego rodzeństwa.
[00:13:29] Życie przed wojną – mniej informacji o przestępstwach, opinia na temat przedwojennej policji. Na placu Grzybowskim odbywały się pochody pierwszomajowe, które czasem powodowały jakieś starcia.
[00:17:02] Boh. recytuje tekst piosenki śpiewanej po śmierci Józefa Piłsudskiego. Przedwojenny antysemityzm – hasła zniechęcające do kupowania w żydowskich sklepach. Niedługo po wejściu Niemców do Warszawy boh. widział, jak Polacy wybijają szyby w sklepie należącym do Żyda. Relacje z żydowskimi rówieśnikami. [+]
[00:20:40] Nastroje przed wojną, propaganda wojenna, przygotowania do wojny gazowej – na terenie fabryki Fiata wybudowano schron na okoliczność użycia gazów podczas wojny. Próbne alarmy. 1 września [1939] boh. stał w kolejce do sklepu LOPP przy ul. Świętokrzyskiej, by kupić maskę przeciwgazową – po nalocie ludzie zbierali odłamki z chodników, by mieć pamiątkę z wojny. 13 września zbombardowano budynek, w którym mieszkała rodzina boh. Podczas nalotu zginęła sąsiadka pani Ziębowa i jej wnuczka – powrót do domu matki dziewczynki. Boh. inni mieszkańcy był w tym czasie w korytarzu budynku. Pani Ziębowa z wnuczką zostały pochowane na podwórku. [+]
[00:26:50] Mieszkanie rodziny spłonęło 17 sierpnia 1944 r. Sąsiadem był dyrektor fabryki Polskiego Fiata Tadeusz Marchlewski. Zabudowania należące do fabryki oraz zajmowane przez ojców franciszkanów – boh. był ministrantem, m.in. ojca Maksymiliana Kolbe, który w 1938 r. wrócił z Japonii. Działalność wydawnicza franciszkanów – redaktorem naczelnym gazety „Mały dziennik” był o. Kolbe. Aresztowania na początku okupacji. Boh. miał w pracy koleżankę, której wujka uratował o. Maksymilian Kolbe.
[00:31:51] System kopania rowów przed wybuchem wojny. Propaganda wojenna – hasła, nastroje społeczne, oklejanie okien, by zabezpieczyć szyby przed wypadnięciem. Okna w domu boh. wypadły w ostatnich dniach nalotów – zniszczenia w kościele franciszkanów. Na podwórkach stacjonowało polskie wojsko.
[00:37:06] Przed wojną boh. wyjeżdżał na wakacje w okolice Dęblina, w pobliskim Zajezierzu stacjonował 28 Pułk Artylerii Lekkiej, w którym służył sąsiad Henryk Możdżyński, bokser. Podczas oblężenia Warszawy Henryk Możdżyński odwiedził matkę, po zajęciu miasta został aresztowany i wywieziony do Niemiec, po wojnie mieszkał w Szczecinie.
[00:39:21] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:39:53] Całodzienny nalot 25 września [1939], wejście Niemców do miasta 29 września – miejsca, w których składano broń. Kolejki po zupę wydawaną przez Niemców. Przed wojną ojciec był brygadzistą stolarzy w Polskim Fiacie. W 1912 r. ojciec sfinansował wyjazd brata bliźniaka do Stanów Zjednoczonych. Podczas okupacji ojciec pracował w tej samej fabryce.
[00:44:43] Wygląd chleba na kartki podczas okupacji, pogorszenie warunków bytowych rodziny. W 1943 r. ojciec, po wypadku w pracy, dostał rentę inwalidzką. Mama wyjeżdżała na wieś po żywność – zatrzymywanie i okradanie podróżnych przez Niemców. Boh. jechał z ojcem z Dęblina, w Radomiu na dworcu zabrano im wszystkie rzeczy. Okupacyjna rzeczywistość: łapanki, egzekucje.
[00:47:12] Boh. wysiadł z tramwaju na ul. Miodowej i nie mógł przejść na Freta – egzekucja na ul. Długiej. Po egzekucji ludzie moczyli chustki w krwi zabitych.
[00:48:41] W domu przy Zakroczymskiej mieszkały trzy żydowskie rodziny. Jeden z żydowskich sąsiadów, pan Goldenhard, był właścicielem wytwórni drewnianych sedesów, drugi sąsiad miał sklep bławatny, trzeci sąsiad-Żyd był zegarmistrzem. Postawienie pierwszego muru getta na ul. Freta – przeniesienie muru na ul. Bonifraterską.
[00:52:22] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:52:50] Żydowskie rodziny z domu przy Zakroczymskiej poszły do getta – zamiana mieszkań z Polakami, których domy objęło getto. Właściciel sklepu bławatnego przyniósł na przechowanie bele materiałów. Rodzina, która przeprowadziła się z getta, zginęła z innymi mieszkańcami domu, w tym mamą i siostrami boh., podczas Powstania Warszawskiego. Niemcy zajęli okolicę i wypędzili mieszkańców do magazynów na Stawki, potem na Wolę do kościoła św. Wojciecha. Na Stawkach dużą grupę, w tym rodzinę boh., oddzielono i rozstrzelano. Po wojnie boh. napisał list do mamy, nie wiedząc o tym, że nie mama nie żyje. Sytuacja na Starówce podczas powstania. Ludzie, którzy stracili domy, chronili się w kościołach, które Niemcy bombardowali. [+]
[00:59:28] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:00:13] Przed wojną naukę w szkole rozpoczynano i kończono modlitwą.
[01:00:32] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:01:04] Powstanie w getcie – boh. pracował na Tamce i chodził do szkoły samochodowej. Jeżdżąc do pracy wsiadał do tramwaju na przystanku przy murze getta na Franciszkańskiej. 19 kwietnia 1943 r. widział Niemców idących pod murem getta oraz Łotyszy leżących na ulicy. Wracając z pracy widział zwłoki na balkonie w getcie. Pożary w getcie – pilnowanie przez mieszkańców, by dach domu przy Zakroczymskiej się nie zapalił. Po zakończeniu walk w getcie boh. widział, jak z kanału na Placu Krasińskich wyszedł człowiek, którego Łotysze zastrzelili. [+]
[01:06:31] Ojcowie franciszkanie mieli przed wojną najnowocześniejszą w kraju maszynę do drukowania gazet, po wojnie drukowano na niej „Życie Warszawy”.
[01:07:25] Gdy wybuchła wojna brat, znający język niemiecki, został powołany do wojska, ale nie chodził w mundurze. Podczas okupacji brat należał do konspiracji i czasem prosił boh. o pomoc. Zasady działania w konspiracji, akcje sabotażowe.
[01:11:14] Siostra także działała w konspiracji, przed wojną chodziła do szkoły im. Aleksandry Piłsudskiej, do której chodziły dzieci urzędników i oficerów. W czasie wojny szkoła zmieniła nazwę, ale naukę kontynuowano. Edukacja boh. podczas okupacji – nauka w prywatnych mieszkaniach. Boh. nosił książki siostry uczącej się na tajnych kompletach. 1 sierpnia 1944 r. siostra usiłowała dostać się na Żoliborz, ale walki wybuchły tam wcześniej i siostra wróciła do domu. Brat przechowywał w domu konspiracyjną prasę. Boh. nie wie, jakie pseudonimy w konspiracji miało starsze rodzeństwo: Maria i Wacław.
[01:17:36] Na Rynku Starego Miasta stał ekran i wieczorami Niemcy wyświetlali filmy o swoich zwycięstwach. Brak szczegółowych informacji z frontu, gdy Armia Radziecka przeszła do ofensywy. Przygotowania do powstania, zmiana terminu rozpoczęcia akcji zbrojnej.
[01:20:23] Sytuacja z uzbrojeniem w mieście przed powstaniem – broń wywożono z Warszawy, by uzbroić oddziały mające brać udział w Akcji „Burza” – kolega z pracy wyjechał z miasta, by wziąć w niej udział. Sytuacja polityczna przed wybuchem powstania, szybkie zbliżanie się Armii Radzieckiej do miasta, decyzja o podjęciu walki.
[01:24:10] Wysokie kary za posiadanie radioodbiorników, stan wiedzy o sytuacji na froncie przed powstaniem – w niedzielę boh. był z kolegami na Wybrzeżu Gdańskim i widział uciekających furmankami Niemców, przeczucie, że Rosjanie zaraz wkroczą do miasta. Opinia boh. na temat oceny sytuacji polskich dowódców na początku powstania – atak na lotnisko.
[01:26:22] Po kapitulacji powstania boh. był w obozie w Melku – ewakuacja do Mauthausen w kwietniu 1945 r. W jednym w transportów z Oświęcimia do Mauthausen przyjechał Józef Cyrankiewicz.
[01:28:45] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:28:54] Po przyjeździe do Mauthausen boh. trafił do szpitala – warunki pobytu. Chorzy leżeli nago, mieli numery wypisane chemicznym ołówkiem na piersiach – wyrzucanie zwłok z baraków. Koledzy Zdzisław Piskorek i Zbyszek Wąsowicz karmili boh. – wyzwolenie obozu przez wojska amerykańskie, wielu więźniów zmarło z przejedzenia. Zdzisław Piskorek zawołał noszowych, którzy zabrali boh. do szpitala – kroplówki. Po wyzwoleniu obozu boh. ważył 34 kg – leczenie i rehabilitacja. Po przejęciu obozu przez Rosjan chorzy zostali przewiezieni do wioski Kasdorf, gdzie mieszkali w opuszczonym domu starców, ale już ich nie leczono. Chorymi zajmował się były więzień, dr Wartanowicz, który wziął trochę leków, gdy wyjeżdżano z Mauthausen. Boh. przebywał w Kasdorfie do połowy sierpnia. [+]
[01:36:33] Różnice między Polakami, Żydami i polskimi Żydami. Powody pretensji więźniów Mauthausen do powstańców warszawskich.
[01:38:23] Boh. zapisał się na transport organizowany do Polski w sierpniu 1945 r. W 1947 r. spotkał w Warszawie kolegę Zdzisława Piskorka, który uratował go w Mauthausen. Kolega zdziwił się, że boh. żyje. Wracając do kraju boh. ważył 46 kg i babcia go nie poznała. Losy członków rodziny – powstanie przeżyli siostra i ojciec. Wyjazd z Austrii, ubranie boh., warunki w podróży – boh. zaopiekowała się żydowska rodzina, która została na terenie Czechosłowacji. Wyrobienie dokumentów w Czechowicach-Dziedzicach.
[01:46:48] Spotkanie z babcią po powrocie z obozu. Do końca października boh. był u rodziny w Dęblinie, potem wrócił z ojcem do Warszawy i zamieszkali na Pradze u ciotki Kazimiery Molędzkiej – losy wuja Jana Molędzkiego. Konieczność opuszczenia mieszkania z powodu choroby ojca – w piwnicy przy ul. Senatorskiej mieszkała teściowa brata, boh. tam się przeprowadził i mieszkał z ojcem do kwietnia 1948 r. Wyprawy po wodę na ul. Bednarską. W listopadzie 1947 r. rodzina została okradziona.
[01:53:32] Podczas burzy w kwietniu 1948 r. jedna ze ścian budynku zawaliła się i spadła na tory tramwajowe, ojciec rozmawiał z reporterami, a po ukazaniu się artykułu władze opieczętowały wejście do piwnicy. Dzięki teściowej brata boh. i ojciec dostali zapomogę i wynajęli mieszkanie. Boh. w czerwcu 1948 r. brał ślub w pożyczonym garniturze. [+]
[01:56:23] Przez kilka miesięcy boh. był kościelnym w kościele Św. Krzyża – rozmowa z księdzem Dymkiem, przyczyny zwolnienia poprzedniego kościelnego. Boh. został uczniem w zakładzie litograficznym i podjął naukę w szkole graficznej. Po egzaminie zawodowym w grudniu 1949 r. boh. podjął pracę w Warszawskich Zakładach Graficznych.
[02:01:50] Rodzina mieszkała w Falenicy. Powody wzięcia ślubu w 1948 r. – załatwienie formalności w dwa tygodnie, boh. nie mając dokumentów brał ślub z Krystyną Piech na podstawie szkolnej legitymacji.
[02:06:23] Krystyna Piechówna należała do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej, jej drużynową była Danuta Kaczyńska. Żonę boh. do harcerstwa wciągnął szkolny kolega Mirosław Biernacki. Wspomnienie Zygmunta Kaczyńskiego ps. „Wesoły”, który brał udział w akcji pod Arsenałem. Boh. poznał przyszłą żonę w kościele franciszkanów, gdzie młodzież wystawiała przedstawienia – rola w sztuce „W obronie Chrystusa Króla”. Boh. grając policjanta dostał jako rekwizyt pistolet maszynowy, który księża dostali do samoobrony.
[02:10:32] Wrażenia po powrocie z obozu do Warszawy – przed wyjściem z miasta 31 sierpnia 1944 r. boh. schował szkolną legitymację w piwnicy domu, licząc na to, że znajdzie ją po powrocie. Podpalanie przez Niemców ruin Starówki. Boh. podczas powstania widział ludzi wyciągających rannych ze zburzonego domu – kolejny pocisk zabił ekipę ratunkową. Sytuacje, w których boh. cudem uniknął śmierci.
[02:14:48] Boh. pracował jako litograf w Warszawskich Zakładach Graficznych przy ul. Ogrodowej do 1951 r. Pogorszenie stanu zdrowia z powodu pracy stojącej – rada ortopedy dr Adama Grucy. Rozmowa o pracę w Domu Słowa Polskiego – boh. spotkał kolegę, który namówił go na pracę w wydawnictwie Ministerstwa Obrony Narodowej.
[02:18:07] Po trzech miesiącach pracy boh. został wezwany do centrali, koleżanka uprzedziła go, że zainteresował się nim kontrwywiad. Rozmowa z majorem Majchrzakiem, który zarzucił boh. przynależność do AK – boh. miał poszukać świadków tego, że był akowcem. Wezwanie do Informacji Wojskowej – boh. przyszedł z przeczytaną książką i spokojnie ją „czytał” czekając na rozmowę. Przebieg przesłuchania. Boh. nie zwolniono z pracy, ale przez półtora roku oficjalnie nie dostawał niczego do zrobienia. Rozmowy z oficerami kontrwywiadu, boh. nie przyznał się, że ma rodzinę za granicą. [+]
[02:27:33] Boh. nie wyrzucono z pracy dzięki poparciu płk Frydmana, także dzięki niemu boh. otrzymał w 1955 r. mieszkanie na Ochocie. Dojazdy do pracy w Falenicy – wsiadanie do pociągu przez okno.
[02:30:02] Boh. wrócił do pracy w Stołecznych Zakładach Graficznych (dawne WZG) – powody odejścia z wydawnictwa MON – a potem podjął pracę w Wojskowych Zakładach Graficznych, gdzie pracował do emerytury w grudniu 1981 r.
mehr...
weniger