Nowakowski Jakub cz. 2
Jakub Nowakowski (ur. 1924, Warszawa) od 1942 roku był członkiem ruchu oporu, najpierw w PET, a następnie w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów (batalion „Zośka”). W powstaniu warszawskim walczył w plutonie 226 Zgrupowania Żniwiarz. Brał udział m.in. w ataku na Dworzec Gdański, w czasie którego został ranny. Po kapitulacji powstania trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, a stąd do stalagów Altengrabow, gdzie pracował w cukrowni, i Moosburg. Po wyzwoleniu przebywał w polskich obozach na terenie Niemiec, w Maczkowie ukończył liceum. Po powrocie do Polski studiował biologię na Uniwersytecie w Poznaniu, po ukończeniu studiów został asystentem w Zakładzie Zoologii. Doktoryzował się w Instytucie Zoologi PAN w Warszawie i pracował tam do emerytury.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1924 r. w Warszawie.
[00:00:22] Atmosfera przed wybuchem powstania, wiadomości o utworzeniu polskiego rządu, nadzieje na pomoc z Zachodu. Zbliżanie się Armii Czerwonej – bombardowania miasta.
[00:04:08] Boh. nie spodziewał się wybuchu powstania 1 sierpnia, ponieważ odwołano pogotowie bojowe. Punktem zbornym było mieszkanie rodziców boh. przy ul. Mickiewicza. 31 lipca boh. poszedł pełnić dyżur na działkach, który trwał dwie doby – odgłosy strzelaniny 1 sierpnia. Po wyjściu z bramy ogródków działkowych boh. natknął się na patrol niemiecki i został aresztowany – w komisariacie było wielu zatrzymanych młodych ludzi z plecakami. Skutki rozmowy kolegi ps. „Rotunda” [Witold Zahorski] z Niemcami. [+]
[00:05:39] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:06:19] Boh. wrócił do domu, gdzie czekały na niego rozkazy. Dowódca plutonu Tadeusz Huskowski poszedł na Bielany po broń dla podkomendnych. Walki na Żoliborzu rozpoczęły się 1 sierpnia o godz. 14 – wyjście Zgrupowania „Żywiciel” do Puszczy Kampinoskiej celem dozbrojenia. Boh. wstąpił do Zgrupowania „Żaglowiec”, do którego należał kolega „Rotunda”, dostał jeden granat i zajmował się przenoszeniem rannych. Zachowanie ludności cywilnej w początkowej fazie powstania. 4 sierpnia boh. dołączył do kolegów, którzy wrócili z puszczy i stacjonowali na ul. Suzina – skutek nie posiadania broni. Boh. był świadkiem potyczki – powstańcy bronili się na barykadzie przed Niemcami nacierającymi ul. Słowackiego. Okoliczności śmierci kolegów. Oddział przeniósł się do Szkoły Pożarniczej – patrole na teren fabryki Opla, walki na ul. Słowackiego – uzbrojenie w długą broń. Straty wśród powstańców.
[00:18:50] Zdobycie ciężarówki z granatami – wiadomość o wybuchu czołgu-pułapki na Starym Mieście. Nasilenie niemieckich ataków na Szkołę Pożarniczą. Uzbrojenie boh.
[00:22:09] Oddział przeniesiono na ul. Mickiewicza – przejście na ul. Zajączka i zajęcie pozycji do ataku na Dworzec Gdański, by połączyć się z powstańcami na Starym Mieście. Drużyna boh. dołączyła do plutonu 226 Zgrupowania „Żniwiarz”, dowódcą plutonu był Bogdan Kunert ps. „Szajer”, jego zastępcą Tadeusz Huskowski. Natarcie na Dworzec Gdański – niemiecki ostrzał. Boh. został ranny w rękę – śmierć kolegi Andrzeja Dażwańskiego. Wycofanie się powstańców – opatrzenie rany. Boh. dostał urlop i wrócił do domu – zmiana opatrunków w punkcie sanitarnym przy ul. Czarnieckiego. [+]
[00:29:53] Ostrzał Żoliborza „krowami”, nalot na dzielnicę – po uszkodzeniu budynku rodzice przenieśli się do znajomych, a boh. wrócił do oddziału, który stacjonował przy ul. Krasińskiego. W połowie września boh. znalazł się na terenie fabryki Opla – starcia z Niemcami. Współpraca „Żywiciela” z berlingowcami, którzy namawiali powstańców do kolejnego ataku na Dworzec Gdański – boh. obserwował przygotowanie artyleryjskie. Desant berlingowców na Kępę Potocką. Zrzuty broni i żywności dla powstańców, którzy jedli głównie zupę z niełuskanego jęczmienia.
[00:36:07] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:36:33] Niemiecki atak na Żoliborz pod koniec września – rozkaz o wycofaniu na dolny Żoliborz, gdzie sowieci mieli dać pontony do przeprawy przez Wisłę. Boh. znalazł się w budynku przy Mickiewicza 34, gdzie był świadkiem przemówienia dowódcy kompanii, Mieczysława Morawskiego ps. „Szeliga” – kapitulacja. Powstańcy poszli na Plac Wilsona i zostali rozbrojeni. Boh. trafił do hali na Powązkach, skąd następnego dnia przewieziono go do obozu w Pruszkowie, a po kilku dniach do obozu jenieckiego.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:45:10] Na Marymoncie były ogródki działkowe, pełniono tam dyżury, by zapobiegać kradzieżom.
[00:47:05] Atak na Dworzec Gdański – boh. był w grupie nacierającej od strony Żoliborza, w ataku od strony Starego Miasta brały udział kompanie „Zośki” – wielu powstańców zginęło. Przewaga uzbrojenia Niemców. Wycofywanie się powstańców ze Starego Miasta – przejście kanałami oraz ulicami i piwnicami do Śródmieścia. Zginął w tym czasie dowódca „Brody 53” Jan Andrzejewski, Andrzej Romocki ps. „Morro” został ranny.
[00:55:03] Boh. był dwukrotnie ranny, dzięki drugiemu zranieniu był w niewoli zaliczony do rannych i pracował w budynku cukrowni, a nie na dworze.
[00:56:10] Nastroje wśród powstańców po kapitulacji.
[00:57:37] Starcie 8 sierpnia 1944 na ul. Ostroroga – powstańcy chcieli zaatakować pociąg pancerny, ale natknęli się na niemiecką placówkę i musieli się wycofać ponosząc straty.
[00:59:25] Warunki w obozie w Pruszkowie – podróż do Stalagu XI-A w Altengrabow, gdzie jeńców umieszczono w namiotach. Boh. pracował w cukrowni w Gröningen i zajmował się czyszczeniem worków – próby przemycania cukru dla kolegów pracujących na dworze, zachowanie Niemców. Po zakończeniu kampanii cukrowniczej kopano rowy w mieście. Boh. został wywieziony do obozu w Moosburgu – wszawica wśród jeńców. [+]
[01:09:10] W sąsiednim baraku mieszkali jeńcy radzieccy – powody, dla których w ostatnich dniach wojny wstępowali w szeregi oddziałów Własowa. W marcu do obozu zaczęły przychodzić paczki w Czerwonego Krzyża. [+]
[01:10:42] Dowódcą natarcia na Dworzec Gdański (od strony Starówki) był Wacław Janaszek ps. „Bolek”. Świadomość słabości uzbrojenia przed atakiem na dworzec.
[01:12:00] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:12:17] Pomoc oddziałów z Kampinosu – boh. słyszał, że niektórzy powstańcy przedarli się na drugą stronę torów, gdzie zostali okrążeni i zabici przez Niemców. Ocena ataku na dworzec. Śmierć leżącego obok kolegi, Andrzeja Dażwańskiego.
[01:17:20] W marcu do obozu zaczęły przychodzić paczki z Czerwonego Krzyża. W połowie kwietnia obóz został wyzwolony przez Amerykanów – wjazd czołgów do obozu, flagi różnych państw. Warunki po wyzwoleniu – odwszenie, wyżywienie, nowe mundury. Zakaz wychodzenia z obozu spowodowany zachowaniem Rosjan. Polakom udawało się wychodzić z obozu. Boh. trafił do obozu dla byłych więźniów w Langwasser – zbombardowana Norymberga.
[01:23:07] Służba wartownicza, ucieczka z Langwasser – podróż do Brunszwiku, gdzie był obóz, w którym przebywali koledzy z „Zośki”. Dowódcą był porucznik Stanisław Poznański, Żyd i komunista, który podczas okupacji trafił do NSZ – jego opinia na temat AK i NSZ. Stanisław Poznański wrócił do Polski i był dziennikarzem.
[01:27:42] Boh. dowiedział się, że w Maczkowie są polskie szkoły – rozpoczęcie nauki w drugiej klasie liceum. Boh. zdał maturę i nawiązał kontakt z rodziną. Nauczycielem niemieckiego był pisarz Tadeusz Nowakowski, do którego trafiały listy przychodzące do boh. Powody decyzji o powrocie do kraju.
[01:31:15] Repatrianci wsiedli na statek w Lubece i dopłynęli do Szczecina – wyjazd do Gdyni, gdzie mieszkała rodzina. Boh. studiował biologię na Uniwersytecie w Toruniu, po pierwszym roku przeniósł się do Poznania, gdzie mieszkała matka. Powody wyboru kierunku studiów. Po ukończeniu studiów boh. został asystentem w Zakładzie Zoologii.
[01:33:54] Powodem wyboru kierunku studiów była niechęć służenia stalinowskiej propagandzie. Boh. chciał się przenieść na studia doktoranckie do Warszawy, ale na przeszkodzie stanęło to, że nie należał do partii – zamiana z kolegą, który dostał miejsce w Warszawie. Doktorat w Instytucie Zoologii PAN i praca w nim do emerytury.
[01:36:48] Boh. wstąpił do Solidarności i był protokolantem pierwszych zebrań Niezależnego Samorządnego Związku Pracowników Nauki i Techniki. W związku działał Karol Modzelewski. Infiltracja szeregów opozycji przez SB. Szefem boh. był były żołnierz Wehrmachtu, agent SB. Boh. zajmował się w pracy badaniem owadów, pasożytów roślin – utrudnianie wydawania publikacji. Boh. miał 50 lat, gdy kazano mu zmienić specjalność, nie pozwolono mu także zrobić habilitacji. Boh. pisząc życiorysy nie ukrywał akowskiej przeszłości. Szef pochodził z Bydgoszczy, ojciec podpisał volkslistę, a syn został wcielony do Wehrmachtu.
[01:44:32] W ostatnich dniach powstania boh. miał okazję postrzelać do Niemców i to jest jego najlepsze wspomnienie. Boh. nie miał dziewczyny w czasie powstania. Najgorsze wspomnienie to bombardowanie Żoliborza i strach przed zasypaniem żywcem.
[01:47:50] Najgorsze wspomnienia z powstania – bombardowanie Żoliborza i natarcie na Dworzec Gdański. [+]
[01:49:08] Po zbombardowaniu domu rodzice przenieśli się do znajomych, po upadku powstania znaleźli się w Pruszkowie, potem przewieziono ich lorami do Miechowa. Rodzice mieszkali w podmiechowskiej wsi, opiekowała się nimi RGO. Ojciec rysował dla chłopów – jego śmierć w 1946 r. Matka mieszkała u córki w Gdyni, potem w Poznaniu. Różnica między powstańczymi opaskami „Zośki” i „Żniwiarza”.
more...
less