Sadowska Teresa
Teresa Alicja Sadowska z d. Kołodziejczyk (ur. 1928, Ołtarzew Kolonia) – jej ojciec 13 września 1939 zginął w egzekucji osiemnastu Polaków w Topolinie. W czasie okupacji Teresa w grupie ok. stu dzieci z okolic Ożarowa brała udział w tajnym nauczaniu prowadzonym przez siostry urszulanki z Ołtarzewa. Jej brat zaangażował się w konspirację, w 1944 r. wstąpił do oddziału partyzanckiego, brał udział w odbieraniu zrzutów broni dla Armii Krajowej. Teresa z matką pomagały uchodźcom z Warszawy. Po wojnie Teresa wyszła za mąż i wyjechała z mężem do Ełku. Spędziła tam 20 lat.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1928 r. w Kolonii Ołtarzew.
[00:00:56] Przedstawienie rodziców: Marianny i Karola Kołodziejczyków oraz brata Jerzego. Ojciec był ślusarzem w fabryce produkującej bramy, mama pochodziła z zamożnej chłopskiej rodziny.
[00:03:10] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:03:21] Gdy ojciec stracił pracę w fabryce, mama dostała posag, za który kupiła działkę. Rodzina mieszkała w Ołtarzewie w domu pana Wilda, z pochodzenia Niemca, właściciela piekarni, który podczas wojny podpisał volkslistę. Opis podwórka i klombu przed domem. Część domu zajmował urząd gminy, w którym pracował ojciec. W domu mieszkali także państwo Burdzińscy z czwórką dzieci i pan Wild z rodziną – syn Józef, podporucznik Wojska Polskiego, zginął w Katyniu, drugi syn, Karol, został wcielony do Wehrmachtu i zginął na froncie wschodnim. Dzięki piekarni Wildów rodzina boh. nie cierpiała głodu w czasie okupacji. Powojenne losy córki Wildów, Heleny, która wyszła za Polaka.
[00:13:34] Mąż boh. po skończeniu studiów chciał zostać w Warszawie, ale został wysłany do Ełku i rodzina mieszkała tam 20 lat. Obawy, że dawne Prusy Wschodnie zostaną odebrane Polsce.
[00:15:48] W 1945 r. państwo Wildowie oddali wiele rzeczy i wyjechali. W czasie okupacji boh. uczyła się na tajnych kompletach prowadzonych przez siostry urszulanki, opinia sióstr o rodzinie Wildów.
[00:19:56] Atmosfera ostatnich dni przed wybuchem wojny, przygotowania do ataku gazowego. Boh. usłyszała przez radio komunikat o wybuchu wojny, w 1939 r. zdała do V klasy – program nauczania w szkole podczas okupacji. Wspomnienie rodziców – temperament ojca. Pierwsze dni wojny. Intensywne bombardowania.
[00:24:33] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:24:49] Wyjazd z rodziną Burdzińskich do Zaborowa. W pierwszych dniach wojny boh. obserwowała walki samolotów myśliwskich, potem Niemcy strzelali do ludzi z samolotów – ukrywanie się w schronie w ogrodzie podczas bombardowań. Ewakuacja podwodami, tułaczka w pierwszych dniach wojny – rodzina boh. zatrzymała się u krewnych w Umiastowie, potem w Mariewie. W Zalesiu spotkano polskie oddziały, żołnierze nie wiedzieli, gdzie są Niemcy. Przed wybuchem wojny w Ołtarzewie było wielu polskich żołnierzy.
[00:32:47] 13 września rodzina wróciła do Umiastowa i rozpoczęła się bitwa – ostrzał artyleryjski. W piwnicy domu, gdzie ukryła się rodzina, było czterech mężczyzn w cywilnych ubraniach. Po zakończeniu walki Niemcy kazali wszystkim wyjść z piwnicy – rozmowa rodziców. Boh. wyszła z mamą i zobaczyła czołg koło domu. Niemcy zebrali mężczyzn we wsi, w tym ojca i brata. Kobiety wypuszczono, więc boh. z mamą schroniły się w rowie, a potem uciekały w kierunku Puszczy Kampinoskiej. Wieści o egzekucji, w której zginął ojciec – znalezienie jego zwłok na polu – ich stan. Zbieranie ciał ofiar egzekucji, które pochowano w zbiorowej mogile – ekshumacja zwłok jesienią 1939 r. [+]
[00:44:48] Okoliczności znalezienia zwłok ojca. Piętnastoletni brat powiedział, że przed samą egzekucją jeden z Niemców kazał mu odejść. Sytuacja na podwórku, gdy ojciec ze stryjecznym dziadkiem rozbierali płoty, by nie dopuścić do przeniesienia ognia z płonących zabudowań. Odgłosy rozgrywającej się bitwy. [+]
[00:49:49] Podczas powrotu do Ołtarzewa boh. widziała krajobraz po bitwie – zniszczenia i zwłoki zwierząt. Reakcja państwa Wildów na wiadomość o śmierci ojca – dom w Ołtarzewie nie został zniszczony podczas walk. [+]
[00:51:21] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:51:34] Mama z dwójką dzieci wróciła do domu. Brat skończył szkołę powszechną i pracował jako goniec w gminie. Podczas okupacji rodzina utrzymywała się z uprawiania działki, którą mama kupiła przed wojną – zbiory bobu. W Ołtarzewie przy ulicach rosły drzewa owocowe. Podczas okupacji nie było światła, tylko lampy karbidowe. Posterunek niemiecki był w pobliskim Ożarowie.
[00:54:51] Podczas powstania warszawskiego Niemcy na terenie ożarowskiej huty szkła urządzili obóz dla kobiet z dziećmi. Boh. miała ausweis i chodziła pomagać w obozie. Uliczne łapanki – zatrzymane osoby wywożono do Niemiec. Pewnego dnia boh. szła z koleżanką Barbarą Duralską – uniknięcie wyjazdu na roboty.
[00:58:14] Brat należał do Armii Krajowej i podczas powstania nosił broń oddziałom walczącym na Żoliborzu. Niemiecki żołnierz, prawdopodobnie Ślązak, zastał w domu brata, który był chory i pozwolono mu wrócić z lasu, ale nie zapytał o niego.
[01:01:57] Zachowanie Ukraińców z formacji kolaboracyjnych – opowieści uciekinierów z Warszawy, którzy zamieszkali w domu pana Wilda. Jeden z domów za Kaputami zajęły dzieci, które nie miały rodziców. Boh. wracała od koleżanki i została złapana przez Ukraińców.
[01:07:23] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:08:35] Na podwórku stacjonowali Ukraińcy, którzy zobaczyli, że boh. została zapakowana do ciężarówki i uwolnili ją.
[00:09:01] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:09:28] Po wyzwoleniu rodzina zamieszkała w niewielkim domu, który dostała od gminy, ale dom podobał się panu Birago [w dalszej części boh. mówi, że to był Dominiak], który się tam dokwaterował z rodziną. W domu mieszkał także radziecki kapitan Ogórcow. Mama interweniowała w sprawie pana Birago [Dominiaka], ale dowiedziała się, że współpracuje z UB i nie wyprowadzi się. Mama przeprowadziła się do innego mieszkania.
[01:14:17] Boh. nie należała do harcerstwa. Bitwa w okolicach Ołtarzewa we wrześniu 1939 r. – polskich żołnierzy pochowano w zbiorowej mogile. Wspomnienie koleżanki Izabeli Olędzkiej i jej domu. Zwłoki żołnierzy po bitwie chowano na polu pana Rzechlińskiego, właściciela piwiarni. Ekshumacje wiosną 1940 r. i przenoszenie zwłok na cmentarz – smród rozkładających się ciał, która przewożono wozami na powstający cmentarz. Ekipa ekshumacyjna trzymała kombinezony na strychu budynku pana Wilda. Wygląd cmentarza.
[01:23:36] Podczas okupacji boh. należała do Towarzystwa Miłośników Ołtarzewa, które założył pan Skrobowski, dentysta. Członkowie towarzystwa opiekowali się grobami na cmentarzu wojennym. Pewnego roku członkowie konspiracji powiesili na krzyżach biało-czerwone flagi, których Niemcy nie zdjęli – boh. miała zdjęcia, które spalono przed rewizją. Na cmentarzu pochowano też Mariana Buczka, który zginął koło Ożarowa Maz. Rola urszulanek w aktywizacji młodzieży.
[01:28:27] W szkole nie było pomocy naukowych, wspomnienie nauczycielek: polonistki siostry Niemojewskiej i siostry Górskiej.
[01:30:22] Wyzwolenie Ołtarzewa, spotkanie z polskimi żołnierzami.
[01:31:55] Brat wywoływał zdjęcia, które leżały na podwórku, jeden z żołnierzy idących na Berlin poprosił o zdjęcie boh. – po wojnie żołnierz, pan Jabłoński, odnalazł boh. [+]
[01:33:50] W domu była figurka orła – reakcja polskiego żołnierza. Boh. szła z bratem do Pruszkowa – nieoczekiwane spotkanie z panem Jabłońskim, który kwaterował w domu w styczniu 1945 razem z dwoma braćmi.
[01:38:25] Boh. nie pamięta końca wojny. Brat pracował na poczcie i był szantażowany przez Dominiaka, że ujawni jego akowską przeszłość. Po wojnie brat uczestniczył w konspiracyjnych spotkaniach, ale wpadł w alkoholizm.
[01:40:49] Spotkanie w Pruszkowie z trzema braćmi, którzy po wyzwoleniu Warszawy kwaterowali w domu boh. Córka zdawała maturę i krawcowa szyła jej bluzkę – odnalezienie krawcowej.
more...
less