Waśkiewicz Feliks cz. 1
Feliks Waśkiewicz (ur. 1924, Zastów) urodził się w podwarszawskiej wsi w gminie Wawer. W latach przedwojennych aktywnie działał w lokalnej drużynie harcerskiej. W grudniu 1939 był jednym z pierwszych świadków na miejscu zbrodni wawerskiej. Podczas okupacji niemieckiej działał w Szarych Szeregach, ukończył konspiracyjną podchorążówkę, uczęszczał też do technikum kolejowego na Chmielnej 88. W sierpniu 1944 przepłynął wpław Wisłę, by podjąć próbę (nieudaną) nawiązania kontaktu z powstańcami warszawskimi. Podczas kolejnej próby przedostania się do walczącego miasta – tym razem przez linię frontu – został wraz z grupą kolegów-harcerzy zatrzymany przez NKWD. 15 sierpnia 1944 trafił do obozu na Majdanku, skąd wkrótce uciekł wraz z czterema kolegami i po kilkudniowej wędrówce dotarł do Wawra. Tu dowiedział się o śmierci ojca, który jako dowódca plutonu Wojskowej Służby Ochrony Powstania zginął na polu minowym próbując przekroczyć linię frontu w drodze na pomoc powstaniu. Wiosną 1945 pan Feliks podjął przerwaną naukę w technikum kolejowym na Chmielnej 88 w Warszawie, którą ukończył w czerwcu 1947. Pracował jako kierownik Centralnej Modelarni Lotniczej na ulicy Łazienkowskiej, brał udział w opracowywaniu konstrukcji motoszybowca „Pegaz”. W 1947 ujawnił się jako żołnierz Armii Krajowej. W tym samym roku został ciężko ranny w wypadku motocyklowym. Po wielomiesięcznej hospitalizacji i rehabilitacji, w kwietniu 1948 zawarł związek małżeński z koleżanką z wawerskiej drużyny harcerskiej. Na początku 1952 roku został aresztowany pod zarzutem udziału w podziemnej organizacji, przez blisko półtora roku śledztwa przetrzymywany w Pałacu Mostowskich. W maju 1953 wyrokiem sądu wojskowego skazany na kilkanaście miesięcy i zwolniony z aresztu. Po wielu odmowach zatrudnienia z powodów politycznych, rozpoczął pracę w Spółdzielni „Nowator” na stanowisku kalkulatora, a wkrótce - kierownika zakładu produkujące łóżka i sprzęt szpitalny w Pustelniku k. Marek. W 1954 roku zatrudnił się w Komisji Inwentaryzacji Powierzchni Mieszkaniowej na terenie dzielnicy Praga-Północ, a wkrótce potem w Zakładach Wytwórczych Urządzeń Telefonicznych (ZWUT). W 1989 roku przeszedł na emeryturę. Mieszka w Warszawie.
more...
less
[00:00:05] Boh. urodzony we wsi Zastów, gmina Wawer, na terenie zalewowym. Miał krzywicę nóg, babcia wyleczyła go „zieloną substancją”. Ojciec Stanisław służył w 36 PP Legii Akademickiej, grał na kornecie w orkiestrze dętej. Służył w POW. 11 listopada [1918 r.] wyruszyli na Pragę, by rozbroić Niemców (inne grupy poszły do Wawra, Legionowa, Rembertowa). W akcji zabito kilku Niemców. Nazwiska 3 poległych Polaków widnieją na pomniku Piłsudskiego w Wawrze, zbudowanym z inicjatywy teścia, Stanisława Szydłowicza.
[00:05:00] Mama Janina Dysińska, boh. był pierworodnym synem, miał trzy siostry, jedna zmarła w 1942 r. Rodzice biedowali, dewaluacja Grabskiego, bezrobocie. Zarobkowanie: wykopywanie karp ze ściętych sosen i robienie z nich szczap na rozpałkę pieców – sprzedaż na Bazarze Różyckiego. Wypas krów na miedzach, zbieranie chrustu w lesie na zimę. Rodzice trzymali prosiaka, który zachorował i padł. Świniobicie – dzielono się z sąsiadami.
[00:08:55] Zastów to stare osiedle otoczone lasem – wielokrotnie w historii niszczone podczas najazdów. Lasy dębowe na terenach zalewowych Wisły, pokłady drogocennego czarnego dębu – palono nimi w piecach. Zalewy dwa razy w roku – na św. Jana i jesienią.
[00:11:58] Statek „Bajka” pływał po Wiśle od XIX w., podpływał pod skarpę i skupował od rolników produkty żywnościowe. Ludzie chowali się po lasach Anina/Sadula przed najazdami obcych wojsk. Łowienie ryb „na drabkę” (karaski złociste). Parcelacja majątku w Zastowie.
[00:16:06] Legenda wiejska o miejscu w lesie zwanym „kościelisko” – dzwon bijący w ziemi. Odkrycie grobów kloszowych w skarpie wiślanej. Boh. pamięta euforię w niepodległej Polsce. Poczatek nauki w szkole z 1903 r., tej samej, do której chodził ojciec. Ojciec mówił i pisał po rosyjsku, skończył 3 klasy.
[00:18:20] Pierwszy spis ludności w 1864 r.: tylko 16 proc. umiejących czytać i pisać. Dziadek też czytał, był szlachcicem. Dekret carski odebrał szlachectwo wszystkim Polakom – za posługiwanie się herbami groziła zsyłka na Syberię.
[00:20:14] Nauka w szkole im. Piłsudskiego, budowa pomnika marszałka, Aleksandra Piłsudska. W 1932 r. wychowawczyni zaangażowana patriotycznie. Drużyna harcerska w szkole, boh. przygotowywał „Wilczki” – kandydatów na harcerzy. Nauka „wojskówki” [musztry].
[00:24:10] Spotkanie weterana powstania styczniowego z Domu Kombatanta na Pradze. Jako 10-latek został harcerzem w 1936 r. 134 Mazowiecka Drużyna Harcerzy im. Zawiszy Czarnego.
[00:26:58] Powitanie Piłsudskiego jadącego z Belwederu do Sulejówka kabrioletem. Kult Piłsudskiego. Ojciec był gospodarzem straży pożarnej w Wawrze, to był ośrodek życia społecznego. Cyrk Staniewskiego, który raz się zawalił.
[00:29:12] Atrakcje w restauracji Lesmana. Przyjazd zamożnych Polaków z USA. Przysięga harcerska w kościele przyklasztornym sióstr felicjanek. Wspomnienie drużynowego Zbigniewa Ławrynowicza. Wykłady LOPP dla harcerzy, ćwiczenia na strzelnicy, nauka alfabetu Morse’a. Wzorce osobowe: gen. Haller, Sedlaczek. Zdobywanie sprawności harcerskich, uprawianie sportów.
[00:37:27] Wybuch wojny: po zakończeniu szkoły boh. zdawał egzaminy do szkoły pilotów na Paluchu i do szkoły ślusarsko-mechanicznej na Pradze przy Targowej 88 [86]. Ślusarz – zawód marzeń. Mama ukończyła gimnazjum p. Eugenii Ossowskiej przy ulicy VII Poprzecznej [Parkowej] w Aninie. Żeby syn mógł się dostać do szkoły, ojciec musiał dostarczyć świadectwo moralności od starosty powiatowego. Granatowy policjant Paciorkowski zbierał opinię wśród sąsiadów. Skomplikowany proces rekrutacji do szkoły. Opinia moralna od legionisty Toporowskiego. Opis przyjęcia do szkoły, strój szkolny. Kupowanie garnituru. [+].
[00:42:09] Przygotowanie do pierwszego dnia w szkole, wybuch wojny. Batalion harcerski. Pomoc harcerzy przy kopaniu okopów, naloty na Warszawę, bombardowanie Zastowa.
[00:45:22] Decyzja o wyjeździe na wschód. Fosforowe bomby zapalające na łąkach Wawra. Droga furmanką szosą Warszawa-Moskwa w kolumnie uciekinierów, nocleg w Koniku. Bombardowanie Dębego, polskie samoloty zestrzeliły niemieckie. Powrót do domu 10 września.
[00:52:45] Zajęcie Zastowa i Wawra przez Niemców. Zejście do schronu w piwnicy razem z zaprzyjaźnioną rodziną Bartoszków. Kapitulacja Warszawy. Artyleria niemiecka przy kanale niedaleko domu.
[00:55:00] Przejazd Niemców Gościńcem (potem ul. Morwowa, dziś Trakt Lubelski) – pocisk z Warszawy trafił w kolumnę, zabici dwaj Niemcy. Początek okupacji. Ojciec był sołtysem. W kwietniu 1939 r. powstała gmina Wawer. Stanisław Krupka był wójtem, przybył z Prus, ścigany jako członek Związku Polaków w Niemczech.
[00:58:11] Powrót harcerzy do Wawra z akcji wojskowych na wschodzie, powołanie 134 MDH do działalności konspiracyjnej. Rozstrzelanie przez Niemców pięciu harcerzy w Rembertowie.
[01:00:36] Zbrodnia wawerska [27 grudnia 1939 roku]. Odgłos strzałów nad ranem, ciała zamordowanych leżące na świeżym śniegu, rodziny identyfikowały zwłoki. Prowizoryczna mogiła, przewożenie ciał na cmentarze, m.in. w Zerzeniu. Zabici Jan i Zygmunt Szczygieł, obywatele amerykańscy. Powieszenie Bartoszka. Sąsiedzi pochowali go, Niemcy kazali go odkopać i znów powiesić [++].
[01:06:12] Pierwsza akcja harcerzy – zapalanie lampek na mogiłach rozstrzelanych. Ojciec brał udział w ekshumacjach, tworzeniu cmentarza ofiar wojny. Boh. ma protokoły tych ekshumacji.
[01:08:43] Konspiracyjne zbiórki harcerskie, hufiec „Wierna rzeka” – działalność w wielu miejscowościach, m.in. na Lubelszczyźnie. Napisy na parkanach „Wawer pomścimy”, powstanie organizacji harcerskiej Mały Sabotaż „Wawer”. Drukowanie ulotek z hasłami antyniemieckimi, rozlepianie na dworcu, na poczcie – od Gocławka po Wawer.
[01:12:16] Ulotki i napisy „Palmiry pomścimy” – oba hasła pisane w całej Warszawie. Utworzenie drukarni harcerskiej przy ul. Błękitnej 29 w Wawrze, zakup [przez Jerzego Szydłowicza pracującego w urzędzie gminy] powielacza „dla gminy”. Matryca białkowa. Kolega zecer [Ryszard Lepianka ps. „Ryś”] zdobył 18 kilo czcionek drukarskich z zakładu Juchnikowski i S-ka na Mokotowie z pomocą portiera z firmy Standard Electric Company, która mieściła się w tym samym budynku. Wynoszenie czcionek, przewiezienie do Wawra z pomocą właścicieli sklepu przy Marszałkowskiej pp. Szulczewskich – utworzenie ręcznej drukarni. [+]
[01:19:30] Przedwojenne pismo „Hejnał” [w miejsce przwedwojennego „Na Straży”] – początkowo wydawane przez Ławrynowicza, potem mjr Marian Albiński – ostatni numer wyszedł w połowie sierpnia 1939 r. Zastępcą Albińskiego był Józef Poliński. Park Polińskiego na Grochowie.
[01:24:18] Drukarnia konspiracyjna – kontynuacja wydawania „Na Straży” – zapotrzebowanie na pismo m.in. na Lubelszczyźnie. Druk nocą w budynku gospodarczym przy ul. Błękitnej. Ukrywał się tam wykształcony Żyd ze Lwowa, Zbigniew Sikorski, którego uratowali z transportu do Treblinki.
[01:26:52] Organizacja ratująca Żydów – pomoc w ucieczce z transportu na przejeździe kolejowym w Wawrze, wyrabianie lewych kenkart w Urzędzie Gminy Wawer. Zbigniew Sikorski ożenił się z dziewczyną z Zielonki. Stefan, przyszły szwagier boh., uczył go katolickich modlitw, zdał egzamin u proboszcza. [++]
[01:30:37] Szydłowicz miał dom w stylu włoskim, pracował u Franaszka, był dekoratorem wnętrz. Starsi harcerze byli przygotowani do walki, szkolił ich ppor. podporucznik Władysław Nowiński. W tej samej szkole uczyła matka Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Apelował: „Nie daj się zabić”. Harcerze mieli zdobyczną broń.
[01:38:15] Edukacja boh: szkoła czeladnicza na Pradze, liceum kolejowe przy ul. Chmielnej 88. Spotkanie z Ławrynowiczem, rannym w kręgosłup podczas obrony Gocławka. Przysięga wojskowa przed Ławrynowiczem. Poszukiwanie broni, uzbrojenie oddziału, handel bronią z Ukraińcami stacjonującymi na górce Dybicza - Zdzisław Wasiński i Zygmunt Jabłoński. Pieniądze na broń pochodziły ze sprzedaży znaczków pocztowych – kupowane na Poczcie Głównej przy ul. Poznańskiej – zadrukowane stemplem „Poczta Polska” i skrótem KHOW. Boh. miał pseudonimy „Czarny” i „Strzała”.
[01:45:15] Ojciec działał w strukturach państwa podziemnego. W domu boh. odbywał się zebrania, m.in. z Mieczysławem Sawickim ps. „Maciej”, dowódcą rejonu IV „Fromczyn”. Boh. otrzymał od niego parabellum. Śmierć Piłsudskiego. Rajd rowerowy na Zamek Królewski.
[01:49:50] Patriotyczne wychowanie w szkole. Niekompletny karabin maszynowy – boh. dorobił brakującą część. Naczelnik ZHP Stanisław Sedlaczek. Szkolenie podchorążych, nauka strzelania. Przejście przez kordon niemiecki podczas łapanki.
[01:55:37] Akcje rozpoznania. Kontyngenty dla wojska. Akcja zabicia i kradzieży byka z Zastowa, oddanie go partyzantom zamiast Niemcom. [+]
[01:59:33] Akcja rozklejania plakatów „O co walczymy” [1943 r.], oficer niemiecki na poczcie. [+]
[02:02:39] Wyprawa po pocztę polową na ul. Bonifraterską, wsypa, ucieczka przed żołnierzami. Nalot gestapo na lekcji fizyki w szkole przy ul. Chmielnej 88, prof. Zieliński.
02:6:56 Każdy uczeń w klasie należał do jakiejś organizacji (m.in. Stronnictwo Narodowe), zabawy z bronią.
[02:08:13] Alarm na dworcu przy Marszałkowskiej, egzekucja uliczna, trupiarki zabrały ciała, krew na chodniku. Obserwacja domu sołtysa Anina, Gabriela Milczewskiego, pilota. Córka Halina Milczewska wyjaśniła, że ojca i brata Jerzego aresztowało gestapo za to, że w piwnicy przechowywał broń AK. Podczas powstania wywożeni z Pawiaka, spłonęli w podpalonym wagonie w Skierniewicach. Milczewski byl fotografem lotniczym.
more...
less