Oliwa Zbigniew cz. 1
Zbigniew Oliwa (ur. 1945, Karłowice) – w 1966 uczestnik manifestacji i walk z ZOMO w Brzegu, 1980-1990 działacz brzeskich struktur „Solidarności”, organizator podziemia solidarnościowego oraz wydawca podziemnego pisma „Prostownik”.
[00:00:10] Ur. 2 października 1945 r. w Karłowicach. Ojciec Michał pochodził z Trzebini, mama Matylda – z Chrzanowa, pobrali się 1 września 1939 r. Przed wojną mama pracowałw w zakładach Bata w Radomiu, ojciec w 1938 r. został poborowym, w czasie okupacji pracował w kopalni Zbyszko. W 1941 r urodził się brat Ryszard. Rodzice działali w harcerstwie i organizacji „Sokół”. W czasie wojny ojciec był łącznikiem Armii Krajowej na terenie Chrzanów–Kraków–Trzebinia-Tarnów – tam mieszkała rodzina mamy. Potem wysłany na roboty przymusowe w Essen, po powrocie działał dalej, pracując w kopalni.
[00:03:09] W 1945 r. rodzice wyjechali do Karłowic na Ziemiach Odzyskanych, gdzie urodził się boh. Oboje pracowali w tartaku. W 1951 r.przeprowadzka do Brzegu. Przejęcie lotniska w Skarbimierzu przez Rosjan, osiedlanie się radzieckich rodzin, sklepy, szkoły i szpital radzieckie, przejmowane przez Rosjan osiedla. Trudna sytuacja mieszkaniowa w Brzegu, ciasnota, 70 proc. domów zniszczonych po wojnie. [+]
[00:06:33] Żołnierze radzieccy mieszkali w zamkniętych strefach i w pojedynczych domkach jednorodzinnych. Służby kontrwywiadu i dowództwo w pobliżu koszar. Kontakty Polaków z Armią Radziecką pojawiły się później. Pijaństwo żołnierzy, napastowanie kobiet – po 1956 r. odizolowanie koszard od miasta. Sklep radziecki.
[00:09:54] Ludność napływowa po 1945 r. z centralnej Polski (Warszawa) i z Kresów. Październik 1956 r. – duża manifestacja w Brzegu, marsz pod koszary w proteście przeciwko obecności. Rosjan (odpowiedzialni za braki mieszkań i zaopatrzenia). Boh. brał w niej udział. Hasła: „Rokossowski do Moskwy”, „Ruskie do domu”, rzucanie kamieniami w okna. [+]
[00:13:58] Władze zaskoczone manifestacją nie zareagowały. 1956 r. podbudował morale ludzi. Wypuszczenie Prymasa Wyszyńskiego z internowania. Walka z Kościołem katolickim. Niszczenie Kościoła (podatki, salki katechetyczne, mieszkania dla księży). Nieprzejednany prałat w Brzegu pochodzący z Kołomyi naciskany przez władzę, próby złamania, „księża patrioci”. Wierni zbierali fundusze na pomoc kościołowi.
[00:17:55] Sprawa wikarówki przy zamku (obecnie hotel) – pod pretekstem tworzenia przychodni lekarskiej księża mieli ją opuścić. Eksmisja księży zablokowana przez mieszkańców, brutalne starcia z ZOMO przez 2 dni na Starym Mieście (blisko domu boh. przy ul. Oławskiej). Rzucanie z dachów meblami w zomowców. Zatrzymania ludzi. [+]
[00:22:31] Przyjazd 15 dygnitarzy partyjnych do zakładów pracy, agitacja, buntownicze nastroje wśród ludzi. Wygonienie agitatorów z Komitetu Wojewódzkiego PZPR z Agrometu. Bicie milicjantów kablami energetycznymi z budowy przy ul. Reja. Aresztowania, wysokie wyroki 3-7 lat. Bodowanie wspólnoty w opozycji wobec władzy. [+]
[00:26:00] Eksmisja się odbyła, powstała przychodnia. Początek pracy w Agromecie. Fotografowanie i filmowanie wydarzeń z budynku gimnazjum. Boh. wracając do domu wpadł na ul. Staromiejskiej w zasadzkę milicji. Milicjanci uzbrojeni, z agresywnymi psami. Pałowanie ludzi w sklepach, gazowanie. Boh. uratowany na ostatnim piętrze klatki przez starszą kobietę. [++]
[00:31:52] Zgromadzenia ludzi na sygnał dzwonów kościelnych. Kilkutysięczne tłumy pikietujących. Kilkadziesiąt ofiar, w tym członkowie PZPR.
[00:35:45] Mobilizacja mieszkańców, także uczniów młodszych klas – przyszłych działaczy opozycji. W Brzegu wielu działaczy NSZZ „Solidarność” pamiętało te wydarzenia. Świadome politycznie społeczeństwo w Brzegu, słuchanie RWE, Londynu, Głosu Ameryki.
[00:38:34] Pracownicy Zdzisław Grzesiak (ZEC Zakład Energetyki Cieplnej), Adam Wełeszczuk (Bewag), Czesław Wiland (Agromet) – oni byli zahartowani w walce.
[00:41:30] Cykle „poluzowania i dokręcania śruby” przez władzę (1956, 1970, 1976) – w lipcu 1980 r. podczas strajków na Lubelszczyźnie w ramach sieci kooperacji produkcyjnej przez kierowców dostawców przenosiły się informacje o działaniach robotników, powstawaniu komitetów strajkowych, okupowaniu zakładów pracy, rozmowach z dygnitarzami partyjnymi i ustępstwach władzy.
[00:47:40] Początek strajków w Brzegu [w 1980] – początkowo postulaty wewnątrzzakładowe. Ośrodki wczasowe nad morzem – zmiana turnusu w połowie sierpnia – wiadomości o strajkach na Wybrzeżu przywożone przez powracających. Powszechne przekonanie o konieczności podjęcia działań.
[00:49:13] W Agromecie ok. 20 sierpnia powieszono hasło „Popieramy robotników Wybrzeża” na bramie zakładu. Po pewnym czasie zdjęte przez straż przemysłową, potem powstawały transparenty. 16 sierpnia załatwienie w Gdańsku postulatów, robotnicy z innych zakładów nie zostali uwzględnieni – czuli się „zostawieni na lodzie”.
[00:53:51] Decyzja o utworzeniu wolnych struktur związkowych poza zakładami pracy, które były inwigilowane przez UB. Organizowanie struktur koordynujących, rozlewająca się po kraju falę strajków. Strajki kaskadowe w Brzegu. Niepokojące informacje z RWE o koncentracji wojsk na Wybrzeżu.
[00:56:54] W nocy z 30 na 31 sierpnia [1980] podpisane porozumienia gdańskie. Pierwszy zakład strajkujący w Brzegu: 27 sierpnia Meprozet, fabryka pomp – 300 strajkujących (na 500 pracowników). W Agromecie przedłużone przerwy śniadaniowe, dyskutowano treść postulatów gdańskich przywiezionych przez kierowców zaopatrzenia.
[01:00:15] Na spotkaniach w Agromecie decyzja o tworzeniu wolnych związków zawodowych, postulaty pracownicze. Ogłoszenie strajku na wszystkich wydziałach 29 sierpnia, przedstawienie 80 postulatów (dotyczyły fabryki, spraw lokalnych, wojewódzkich oraz krajowych). Na pierwszej zmianie strajkowało 800 pracowników, umysłowych i fizycznych. Przekazanie postulatów do władz fabryki, miasta, województwa, zrzeszenia (centrali w Warszawie). Rozwaga i odpowiedzialność strajkujących. Zakaz udziału przedstawiciela PZPR.
[01:06:33] Jeden z postulatów: wyprowadzenie Rosjan z miasta do koszar, a następnie opuszczenie przez nich Polski. Manewry wojsk Układu Warszawskiego i wypadki w Bydgoszczy miały służyć zastraszeniu – pogotowie strajkowe ogłoszone 24 marca 1981 r. Międzyzakładowy Komitet Założycielski przekształcony w Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, przeniesienie siedziby do najsilniejszego zakładu – do Agrometu. Wszechobecne wojsko, samochody, helikoptery.
[01:11:27] Weryfikacja postaw związkowców – nie każdy był gotów działać, ryzykując stabilizację życiową, „pierwszy przesiew ludzi”. Brak zaufania do władz, przewidywanie ataku, „czołgi na granicach”, groźba „rozwiązania siłowego”, prowokacje ubeckie, brak zaufania do związkowców w innych częściach kraju. Strajk generalny na Śląsku.
[01:15:10] 17 września [1980 r.] spotkanie w Gdańsku ok. 40 MKZ-ów z całej Polski. Dolny Śląsk reprezentował Karol Modzelewski. Mec. Jan Olszewski współtworzył statut wolnego związku zawodowego. Borusewicz reprezentował Gdańsk, nie chciał dopuścić do utworzenia ogólnopolskiej, jednolitej organizacji, przekonał go do tego Olszewski [+]. Modzelewski wymyślił nazwę NSZZ „Solidarność”.
[01:18:05] Działania pracowników w sierpniu 1980 odbywały się „za cichą zgodą” dyrekcji Agrometu w Brzegu, na spotkania przychodzili kadrowiec, szef komórki BHP, kierownicy, protokolant – przebieg wydarzeń.
[01:23:00] Zaangażowanie w strajki pracowników wszystkich działów, nie tylko związanych z produkcją – pewnych i przekonanych do walki. 27–30 sierpnia w Brzegu strajkowało już 6-8 zakładów, inne się solidaryzowały. Jednym z postulatów w Agromecie było zamieszczenie informacji o strajku w mediach.
[01:28:36] Wiele osób obawiało się o los strajków, nie chciało się „wychylać”. Po 10 listopada zarejestrowanie „S” jako związku ogólnopolskiego przez Sąd Najwyższy – masowe przystępowanie ludzi do NSZZ „Solidarność”.
[01:30:34] Euforia po podpisaniu porozumień 31 sierpnia. Prowokacje, wyczerpanie ludzi, zwątpienie. Sygnał w partii, żeby partyjni zapisywali się do „S”, nawet dyrektorzy zakładów. Obawa związkowców, że to będzie „wprowadzenie konia trojańskiego do związku”, inwigilacja UB.
[01:33:00] Operacja „Klon” – w październiku już były gotowe listy ok. 50 tys. ludzi przeznaczonych „do izolacji”, działania służb specjalnych wewnątrz struktur związku. Wśród internowanych byli esbecy.
[01:35:40] W Agromecie w pierwszych dniach września zaczęto tworzyć zaczątek wolnych związków zawodowych (komitet tymczasowy), stały kontakt z Wrocławiem (ul. Grabiszyńska) - Adam Wełeszczuk codziennie jeździł do Bewagu. Aktywnie działali Tadeusz Śliwiński (oświata), Zdzisław Grzesiak – jeździli na Wybrzeże i przywozili wieści. RWE było głównym źródłem informacji o tym, co w Polsce.
[01:42:28] Na początku września zarejestrowanie „S” z Agrometu we Wrocławiu. 2 października powołanie MKZ „Brzeg” (ponad 30 zakładów pracy, potem 60). Pomoc w organizowaniu założycielskich komisji zakładowych w urzędach, szkołach.
[01:45:28] Wybory w „S” rozpoczęły się pod koniec 1980 r, w Agromecie 3 stycznia 1981. Nowe władze Międzyzakładowej Komisji Koordynacyjnej (MKK). Przyjazd Anny Walentynowicz.
[01:48:28] Boh. został wybrany wiceprzewodniczącym komisji zakładowej, w wyborach do MKK – przewodniczącym komisji rewizyjnej MKK „Brzeg” i delegatem na I Walny Zjazd w Hali Ludowej we Wrocławiu. Na zjeździe został członkiem zarządu, razem z żoną i dr Wojtczak. Boh. nie miał etatu związkowego, tylko Piotr Jamróz i Stefania Stawarz byli na etacie. Boh. robił rozpoznanie dotyczące inwigilacji przez UB. Wsparcie teściów przy opiece na dziećmi – boh. z żoną mogli działać.
[01:53:40] Konflikty z władzą. Lokal związkowy przy ul. Hanki Sawickiej (dziś Jana Pawła II) i wyposażenie (fax, powielacz), spotkania w Brzeskim Domu Kultury raz w tygodniu. Utrudnianie działalności związku w niektórych zakładach. Problemy z zaopatrzeniem w żywność i papierosy, żeby odwrócić uwagę ludzi od działań „S”.
more...
less