Jasińska-Kania Aleksandra cz. 15
Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
more...
less
[00:00:10] Badania władzy lokalnej, jej alienacji. Zainteresowanie problematyką narodową i etniczną – konflikty w Europie środkowo-wschodniej po upadku systemu socjalistycznego. W pierwszych badaniach władzy lokalnej Polska wyróżniała się na tle innych krajów negowaniem istnienia konfliktów. Badania spotkały się z zainteresowaniem socjologów i politologów w innych krajach, które zaczęły się do nich przyłączać. W latach 60. i na początku 70. władze lokalne zwracały uwagę na rozwój gospodarczy, wzrost dobrobytu. Nie dostrzegano wtedy żadnych zagrożeń dla środowiska, nie istniała problematyka ekologii. W Polsce ta tematyka nie pojawiała się bardzo długo nie tylko w świadomości władz lokalnych, ale też w świadomości społecznej.
[00:07:15] Problematyka dostrzegania konfliktów i stosunku do nich oraz dostrzegania różnych form zróżnicowania społecznego jako konfliktogennych, stopniowo okazywała się opinią związaną z pojmowaniem demokracji. Demokracja w krajach Europy środkowo-wschodniej była postrzegana jako rządy większości wymagające niwelowania różnic, celem poszukiwania harmonii społecznej. Badania rozszerzały się na inne kraje, także Europy zachodniej – kwestia postrzegania Austrii. Dołączenie Rosji, Białorusi, Litwy i Ukrainy – stosunek do konfliktów. W krajach o dłuższych tradycjach demokratycznych (USA, Szwajcarii, Szwecji, Holandii) dostrzegano zróżnicowanie interesów indywidualnych oraz grupowych – tolerancja dla konfliktów uznanych za cechę życia społecznego, z którą trzeba sobie radzić. Budowanie koalicji, tworzenie instytucji reprezentujących interesy różnych stron. W krajach Europy środkowej, które nie były dawnymi republikami radzieckimi, postrzeganie różnic powoli torowało sobie drogę. Kwestia konfliktów jako przeszkody rozwoju społecznego. Kryzys przełomu lat 70. i 80. – zachowanie władz lokalnych wobec eskalacji konfliktów. Negowanie konfliktów politycznych i religijnych – dostrzeganie konfliktów międzyludzkich, np. w środowiskach wiejskich.
[00:15:30] Władze nie dopuszczały do swojej świadomości istnienia konfliktów na tle zróżnicowania ekonomicznego, poglądów politycznych i religijnych. Uznawano, że przyznanie się do ich istnienia spowoduje negatywną ocenę ze strony władz zwierzchnich. Przykład szedł z góry. Badano władze lokalne, ponieważ badanie władz centralnych stało się możliwe dopiero po przemianach ustrojowych. W latach 60.-80. nie było szansy na takie badania. Wynikami władze się nie interesowały. Dla zespołu badawczego, w którym pracowała boh., istotna była możliwość pozyskiwania materiałów do opracowań teoretycznych, np. teorii konfliktów czy alienacji władzy.
[00:19:10] Dla boh. kwestia wagi badań nad społecznościami lokalnymi wiązała się z opinią, że jest to niedoceniany i niedostrzegany obszar możliwości rozwoju demokracji i aktywizacji społeczeństwa. Ważny obszar identyfikacji społecznej. Prestiż badań studentów warszawskich, kierowanych przez Stefana Nowaka, w których porównywano postawy, opinie i wartości studentów oraz ich rodzin. Jedną z tez Nowaka sformułowaną na podstawie badań było, że w Polsce istnieje próżnia społeczna między wspólnotami rodzinnymi. Identyfikacja z rodziną – związki emocjonalne, solidarność z członkami rodziny były istotną wartością we wszystkich krajach, poza niektórymi krajami Dalekiego Wschodu, np. Chinami. Drugim obszarem identyfikacji w Polsce był naród. Polacy nadal wyróżniają się siłą tej identyfikacji. Zdaniem Nowaka w Polsce nie było identyfikacji z innymi sferami wspólnot społecznych.
[00:23:10] Badania, w których boh. brała udział, wykazywały, że społeczność lokalna jest silnym obszarem identyfikacji. Zwłaszcza na wsi i w małych miasteczkach – „małe ojczyzny”. Przedstawiciele władz lokalnych, zwłaszcza zasiedziali w terenie, a nie przywiezieni w teczkach z centrali, także byli mocno przywiązani do swoich obszarów działań. Polemika z Nowakiem.
[00:25:00] Potem w obszarze badań boh., które rozwinęły się w badania wartości europejskich, było pytanie o to, z jaką zbiorowością najsilniej identyfikuje się ankietowany – identyfikacja lokalna i regionalna z wyraźnym trendem wzrastającym. Identyfikacja regionalna istniała w krajach z długą tradycją [podziałów regionalnych], np. Hiszpanii, w Niemczech. W Polsce identyfikacja regionalna dziś zarysowuje się coraz wyraźniej. Kwestia identyfikacji europejskiej i globalnej.
[00:27:55] W latach 60. i pierwszej połowie 70. istotny był rozwój gospodarczy oraz pragnienie, by wieś, miasto, region były przodujące – duma z tego. W demokracjach zachodnich rozwój lokalny był bardzo ważny, inaczej niż w krajach Europy środkowej i wschodniej: w Polsce, na Węgrzech, w Czechosłowacji – różnice postaw i opinii między Czechami a Słowakami.
[00:31:10] Dla działaczy lokalnych rozwiązywanie konfliktów wiązało się z przemocą – buntowników należało aresztować, zwalniać z pracy. Chęć przedstawiania się jako zbiorowość bez konfliktów jako forma obrony. Udział organizacji przemocy w rozwiązywaniu konfliktów. Do lat 80. nie rozwiązywano konfliktów w inny sposób. Negowanie istnienia konfliktów w Rosji, na Białorusi, Ukrainie, Litwie – tu badania problematyki konfliktów odbyły się stosunkowo wcześnie. Kwestia uznawania praw mniejszości.
[00:35:00] W byłych krajach ZSRR była większa skłonność do przyznawania praw mniejszościom narodowym i etnicznym – prawo do posiadania szkół, posługiwania się własnym językiem w życiu publicznym. Uznawanie praw przy jednoczesnym niewielkim udziale mniejszości w zarządzaniu całością. Kwestia żądań mniejszości i odrębnych interesów. W krajach zachodnich, gdzie różnice etniczne były wyraźne, działacze lokalni byli skłonni uznawać ich prawa.
[00:38:10] Problematyka praw mniejszości łączyła się z rozwojem badań – stworzenie typologii działaczy lokalnych, związanej z ich poglądami. W każdej badanej społeczności była próbka osób sprawujących funkcję z wyboru, urzędników zajmujących się sprawami administracyjnymi oraz lokalnych przywódców i autorytetów, których wybierano po przeprowadzeniu rozmów z mieszkańcami. [+]
[00:41:05] Okazało się, że można wyodrębnić typy osób mających poglądy sprzyjające uznawaniu demokracji lokalnej za istotną. Byli też zwolennicy władzy autorytarnej i silnych przywódców we władzach. Przywódcy demokratyczni uznawali zróżnicowanie społeczności i istnienie konfliktów oraz konieczność ich rozstrzygania przy udziale całej społeczności – poszerzanie udziału obywateli w podejmowaniu decyzji. Uznawanie praw mniejszości, których nie akceptowali przywódcy autorytarni. Mniejszości nie były istotne, a władza autorytarna reprezentowała całość.
[00:45:37] Trzeci typ to działacz konserwatywny uważający, że sposoby sprawowania władzy w przeszłości powinny być kontynuowane. Stosowano to zarówno w krajach zachodnich, jak i byłych socjalistycznych, gdzie konserwatyści byli za zachowaniem dawnych zasad. Ostatnim typem był działacz chwiejny, który zmieniał opcje w zależności od sytuacji, bez jednoznacznej identyfikacji z demokracją czy dawniejszymi tradycjami.
[00:47:55] Te cztery typy działacza: demokrata, konserwatysta, działacz autorytarny oraz chwiejny dawały się znaleźć we wszystkich krajach. W USA, Szwecji, Szwajcarii przeważali demokraci. W krajach Europy środkowej, które nie były republikami radzieckimi, demokraci po przemianach ustrojowych stanowili ok. 30-40 procent, w dawnych republikach i Rosji zaledwie ok. 10 procent. Częstszy był typ działacza autorytarnego albo tradycjonalisty, który uznawał tylko dawny system. [+]
[00:50:00] Badania pozwalały przewidzieć tempo i kierunek przemian ustrojowych. W Polsce uznawanie wartości demokratycznych zwiększyło się po kryzysie i przemianach. Podobnie jak dostrzeganie konfliktów, które pojawiło się wyraźnie już w latach 80., ale nadal sposoby ich rozstrzygania były kontrowersyjne. Na przełomie lat 80. i 90. zwiększyło się dostrzeganie konfliktów politycznych, religijnych i etnicznych. Wcześniej ruchy społeczne pojawiały się na gruncie ekonomicznym – powody buntów i strajków. Przekształcanie konfliktów tłumionych przemocą. Solidarność była ruchem nie tylko ekonomiczno-polityczno-społecznym, ale także ruchem narodowym – hasła autonomii.
[00:55:00] Problemy Ślązaków, kwestia praw mniejszości ukraińskiej, białoruskiej i niemieckiej w Polsce – reprezentanci w sejmie. Sprawa odrębności religijnej – działalność komisji do spraw mniejszości narodowych. Problematyka narodowa w Polsce wiązała się z postrzeganiem zagrożenia ze strony Niemców – sprawa odbierania gospodarstw. Stosunki z Rosją – sprawa zbrodni katyńskiej, powstanie Związku Sybiraków i Federacji Rodzin Katyńskich. Konflikty między Rosją a Gruzją i byłymi republikami bałtyckimi. Współczesne stosunki polsko-rosyjskie – sprawa wystawiania „Dziadka do orzechów” – dzieła artystyczne a kwestie narodowościowe.
[01:02:44] Opinia na temat imperializmu rosyjskiego reprezentowanego przez rząd putinowski. Boh. stykała się z uczonymi rosyjskimi, którzy po rozpadzie ZSRR gloryfikowali system imperialny. Wspomnienie wystąpień Putina po ataku na Ukrainę, w których przedstawiał koncepcję imperium jako systemu organizacji władzy. Boh., zainteresowana socjologią polityki, w latach 50. chodziła na seminarium Stefana Nowaka. Przedstawiła tam książkę uczonego izraelskiego, która była analizą systemu imperiów – podbijanie i wcielanie innych krajów. Upadki imperiów na przestrzeni wieków. Imperializm a kwestie narodowe, opinia na temat idei powrotu państw narodowych do systemu imperialnego.
[01:09:05] Boh. już nie jest zwolenniczką ewolucyjnej teorii, w której kolejne systemy następują jedne po drugich. Kolejność nie musi być jednoliniowa. System imperiów oparty jest na zasadach nie do zaakceptowania, sprzecznych z zasadami równości praw. Boh. była w dobrych relacjach z wieloma Rosjanami, miała wśród nich przyjaciół. Od czasu rosyjskiej agresji bała się z nimi kontaktować, choć wierzy, że są przeciwnikami wojny. Obawy, że kontakt z nią może ich narazić na nieprzyjemności. Wpływ wojny na odbiór rosyjskiej kultury. W pracy habilitacyjnej boh. zajmowała się problematyką charakteru narodowego Amerykanów.
more...
less