Jasińska-Kania Aleksandra cz. 13
Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
more...
less
[00:00:10] Boh. skończyła pisać doktorat w 1966 r., a broniła się na początku 1967 r. W tym czasie na Uniwersytecie Warszawskim na wydziale filozoficzno-socjologicznym narastały napięcia ideologiczno-polityczne, które doprowadziły do rozwiązania wydziału i utraty wielu przyjaciół, którzy musieli wyjechać z kraju. Boh. prowadziła zajęcia ze studentami i dyskutowała z nimi o problematyce, którą zajmowała się w doktoracie, a która zaczęły ujawniać się w życiu społecznym i doprowadziła do wydarzeń Marca 1968 – współczesne analizy. Dla boh. był to bunt studentów, dwa lata wcześniej była w USA, gdzie także narastała fala sprzeciwu – różnice buntu w krajach zachodnich i Polsce.
[00:05:25] Boh. prowadziła zajęcia ze studentami socjologii i filozofii, w roczniku byli zdolni studenci. W 1957 na jej zajęcia chodzili m.in. Jadwiga Staniszkis, Jakub Karpiński, Zagórski, Adam Przeworski, w marcu [1968] byli asystentami lub doktorantami. W 1968 w grupie studentów byli Marcin Król, Barbara Toruńczyk, Janusz Korwin-Mikke – aktywny na zajęciach. Studenci angażowali się w różne inicjatywy, spotkania dyskusyjne – reakcje władz partyjnych, rola Zenona Kliszko. Represje wobec aktywnych studentów.
[00:10:30] W 1965 r., gdy boh. była w USA, ukazał się „List otwarty do partii” Kuronia i Modzelewskiego. Gdy wróciła, Kuroń i Modzelewski byli aresztowani i skazani na trzy lata więzienia. Michnik przyznał się do przesłania raportu na zachód. Na wydziale socjologii aktywni byli Staniszkis, Karpiński, Teresa Bogucka – wezwania na komisję dyscyplinarną. Oskarżeni o działalność wywrotową mieli prawo do powołania obrońców spośród pracowników naukowych. Powoływano boh. i Zygmunta Baumana, ale jej nigdy nie wezwano przed komisję. Boh. powołano m.in. w sprawie Tejkowskiego.
[00:15:45] W 1967 r. czuło się narastające napięcie polityczne. W 10 rocznicę Października, w 1966 r., odbyło się zebranie, na którym z referatami wystąpili Kołakowski i Pomian, nawiązując do wydarzeń sprzed dekady i zarzucając kierownictwu partii, że zawiodło nadzieje związane z przemianami. Na zebraniu całej uniwersyteckiej organizacji partyjnej, na którym byli też Kliszko i Werblan, wysunięto zarzuty wobec Kołakowskiego i Pomiana oraz środowiska socjologów i filozofów – oskarżenia o rewizjonizm i podżeganie do przeciwstawiania się ustrojowi. Większość obecnych broniła Kołakowskiego i Pomiana, ale wyrzucono ich z partii decyzją wyższych władz uniwersyteckich.
[00:18:30] W 1967 r. miała miejsce wojna izraelsko-arabska, którą wykorzystano do bezpośrednich ataków na osoby pochodzenia żydowskiego. Zarzucano im syjonizm, w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR domagano się podpisania potępienia działań Izraela. Osoby narodowości żydowskiej, które nie podpisały protestu antysyjonistycznego, wyrzucano z pracy. Albin Kania, mąż boh., odmówił udziału w głosowaniu za wykluczeniem z partii Sabiny Lewi i Stefanii Iwińskiej, które nie podpisały protestu. Z Albinem Kanią nie przedłużono umowy o pracę w 1968 r [+]. Niektórzy pisali listy do Gomułki, Jabłońskiego, zwracając uwagę na trudne sytuacje, w jakich się znaleźli na skutek aresztowań bliskich, utraty pracy. Boh. przeczytała w artykule Jana Józefa Lipskiego, że październik [marzec] 1968 określił jego postawę życiową. Także dla boh. marzec 1968 był cezurą, która zmusiła ją do dokonania wyboru działalności. Boh. już wcześniej odmówiła pracy w aparacie partyjnym wybierając Uniwersytet.
[00:25:00] W 1967 r. narastało napięcie, a wybuch nastąpił w 1968 r. Zygmunt Bauman i jego żona Janina oddali legitymacje partyjne. Bauman zapytał boh., czy nie czuje, że zbankrutowała, ponieważ on tak postrzegał swoją sytuację. Boh. była zawiedziona w swoich oczekiwaniach, jej przynależność do partii stała pod znakiem zapytania. Obrona przed oskarżeniami o rewizjonizm. Dyskurs w obronie protestujących studentów prowadzony był w języku narzuconym przez kierownictwo partyjne. Boh. była rewizjonistką, jeśli zdefiniować to pojęcie jako odrzucenie linii aktualnego kierownictwa partii.
[00:30:10] Do marcowego wybuchu doprowadziło zdjęcie „Dziadów” w reżyserii Kazimierza Dejmka, któremu nie pozwolono zamieścić ogłoszenia o przerwie w wystawianiu przedstawienia. Studenci demonstrujący koło pomnika Mickiewicza zostali zatrzymani i przesłuchiwani, oskarżano ich, podobnie jak spektakl, o działanie na szkodę przyjaźni polsko-radzieckiej. Boh. widziała przedstawienie „Dziadów”, w którym grał Ignacy Gogolewski. Na premierze była z ojcem, w loży siedziała także Maria Dąbrowska. Rozważania nad kwestią interpretacji. Do wiadomości publicznej podano, że z powodu przedstawienia protest złożyła Ambasada Radziecka. Dejmek zaś twierdził, że dostał z Moskwy zaproszenie do wystawienia tam „Dziadów”.
[00:34:05] Z powodu represji nastąpiła stopniowa eskalacja buntu studenckiego – decyzja o zwołaniu wiecu na UW 8 marca, ogłoszenie strajku. 3 marca ogłoszono, że Michnik i Szlajfer zostali relegowani z uczelni przez ministra. Socjologia i Filozofia mieściły się na Krakowskim Przedmieściu przy Traugutta, przez okna obserwowano zgromadzenie studentów. Rektor przyjął delegację studencką, która wysunęła żądania. W pewnym momencie zamknięto bramę, przyjechały autobusy z tzw. aktywem robotniczym – bicie pałkami i aresztowania wychodzących studentów. Zajęcia się nie odbywały, ale spotykano się i dyskutowano – wzburzenie i świadomość prowokacji – pochód studentów pod siedzibę KC PZPR. Na widok milicjantów z pałkami tłum skandował „Gestapo!”. Boh. była przekonana, że studenci mają rację, ale widziała, że brak szans na porozumienie. Odpowiedzią władz była przemoc. [+]
[00:41:30] Na zebraniach partyjnych potępiano profesorów, którzy podżegali studentów. Boh. była na zebraniu organizacji partyjnej, na którym wysunięto wniosek o usunięcie z partii Baumana, który wcześniej oddał legitymację, Marii Hirszowicz i Stefana Morawskiego. Wiedziano o decyzji usunięcia z pracy na UW Kołakowskiego, Baczki, Baumana, Morawskiego, Hirszowicz i Brusa. Boh. wraz z grupą innych pracowników wstrzymała się od głosu. W tym czasie do organizacji partyjnej socjologów i filozofów dołączono pracowników nowo utworzonych nauk politycznych – podziały postaw. Prof. Dobrosielski był w grupie popierającej kierownictwo partii i potępiającej rewizjonistów – pojęcie uchwały o wykluczeniu kolegów. W grupie, która nie głosowała, byli prof. Nina Assorodobraj-Kula, Władysław Krajewski, Witold Morawski – zawieszenie w prawach członków partii.
[00:47:22] W kwietniu [1968] rozwiązano Wydział Filozofii i Socjologii. Studenci mieli ubiegać się o ponowne przyjęcie, pracowników naukowych miano poddać weryfikacji. Boh. zawiadomiono, że umowa o pracę nie zostanie z nią przedłużona. W tym czasie mąż także nie miał pracy – sytuacja życiowa. Zygmunt Bauman postanowił wraz z rodziną wyjechać – młodsze córki zaczęto prześladować w szkole. Aresztowano Leona Sfarda, chłopaka Anny Bauman, studentki pierwszego roku fizyki. Baumanowie wyjechali bez pożegnania. Pojechali samochodem do Austrii i przez jakiś czas byli w obozie przejściowym. Wyjeżdżając oddali polskie paszporty i dano im dokumenty umożliwiające podróż w jedną stronę. [+]
[00:52:00] Wielu przyjaciół boh. zdecydowało się na wyjazd. Boh. po pobycie w USA wiedziała, że nie chce wyjeżdżać z Polski. Rozważała pracę tłumaczki, ale chciała kontynuować pracę na UW. Rektor Rybicki wezwał ją i powiedział, że może anulować wymówienie przez wzgląd na ojca, który go uratował, gdy aresztowano go po wojnie za przynależność do organizacji podziemnej. Ojciec ułaskawił go, a potem zatrudnił w kancelarii prezydenta. Warunek postawiony boh. – świadomość zaangażowania niektórych studentów i znajomych w działania opozycji. Matka angażując się w działania nielegalne zostawiła boh. pod opieką babci. Ciotka Fornalska była przerażona wydarzeniami [marcowymi 1968].
[00:59:00] Boh., Władysława Krajewskiego, wnuka Warskiego, i prof. Assorodobraj-Kulę wezwano na Komisję Kontroli Partyjnej. Prof. Assorodobraj-Kula była przed komisją krótko i została wyrzucona z partii. Krajewski był długo i wyszedł podminowany, mówiąc, że komisja przypomniała jego pochodzenie, przez które nie chciano go wyrzucić z organizacji. Ale Krajewski nie zgadzał się z interwencją Polski w Czechosłowacji, czego nie mogła zaakceptować komisja. Przewodniczący komisji tow. Kiewicz w czasie strajku w fabryce Wedla był sekretarzem komitetu dzielnicowego, w czasie strajku różnił się od aktywu partyjnego, który chciał wyrzucać z pracy strajkujących. Kiewicz powiedział boh., że nie będzie pytana o Czechosłowację i podpowiedział, co ma mówić przed komisją. Jednemu z aktywistów nie podobało się, że boh. nie wyraziła potępienia, ale Kiewicz załagodził sytuację. [+]
[01:04:45] Boh. nie chciała angażować się w politykę – cechy polityków, koszty władzy, osiągane rezultaty. Studia nad rewolucją w Rosji – świadomość kosztów. Postrzeganie swojego udziału w procesie zmian na lepsze – skupienie się na osobach w bliskim otoczeniu. Boh. miała nadzieję, że pozostając w partii będzie mogła pomagać ludziom, co kilka razy miało miejsce. Dzięki jej poręczeniu wypuszczono z aresztu studenta Strzałkowskiego zatrzymanego po wprowadzeniu stanu wojennego. O kumoterstwie w czasach PRL mówiono, że jest ostatnim ludzkim uczuciem na drodze do socjalizmu.
[01:12:30] Krajewski i prof. Assorodobraj nie zostali wyrzuceni z pracy, ale Krajewski na profesurę czekał kilkanaście lat. Podróże zagraniczne zostały wznowione dopiero na początku epoki gierkowskiej.
[01:14:05] Rektor wycofał wymówienie i zawarto z boh. umowę o pracę – aktywność zawodowa do 80 roku życia. Wydział rozwiązano i nastąpiła reorganizacja, przez jakiś czas wydział skupiał filozofię, socjologię, ekonomię, nauki polityczne i dziennikarstwo. Nie była wtedy możliwa rzetelna kontrola przewodów doktorskich. Pojawili się tzw. docenci marcowi, mianowani bez habilitacji. Na nowym wydziale zabrakło wielu utalentowanych osób. Utworzono Instytut Filozofii i Instytut Socjologii, który przeniesiono z Krakowskiego Przedmieścia na ul. Karową do budynku, który wcześniej zajmowała milicja – złe warunki lokalowe. Chodziło o ukaranie wydziału, na którym było wielu aktywistów i buntowników. Nauki polityczne zostały w budynku przy Krakowskim Przedmieściu.
[01:18:35] W marcu 2023 przy okazji kolejnej rocznicy wydarzeń marcowych boh. widziała film „Marzec ’68” i dyskusję po nim. Perypetie głównych bohaterów, gdzie chłopak jest Polakiem a dziewczyna Żydówką przypomniały jej podobne historie z bliskiego otoczenia – reakcja na film. Dyskusja po filmie wstrząsnęła boh. z powodu wniosków sprzecznych z jej odczuciami. Według osób w studio telewizyjnym jedną z przyczyn wydarzeń była walka w kierownictwie partyjnym, która ciągnęła się od października 1956 – tarcia między tzw. grupą natolińską a puławską. Potrzeba dojścia do władzy młodszego pokolenia. Rozważano, do czego dążył Gomułka, Kliszko, Moczar, który chciał uzyskać poparcie środowiska akowskiego. Rola Edwarda Gierka. W rozmowie poruszono także wątek rozbudzania tożsamości narodowej – obchody Milenium i konflikt państwo-kościół. Dyskutanci wyprowadzali manifestacje związane z wystawieniem „Dziadów” z konfliktem tożsamościowym i religijnym.
[01:30:20] Marzec [1968] przyczynił się do opowieści o polskim antysemityzmie, która rozniosła się po świecie – utrata wielu utalentowanych osób. W czasie wyjazdów zawarto wiele fikcyjnych małżeństw, by emigrować z kraju. W dyskusji padło pytanie, czy była to rzeczywiście duża strata dla Polski i czy mamy się za co wstydzić. Dyskutanci odpowiedzieli sobie, że nie – Polacy nie mają powodu do wstydu, ponieważ ci, którzy wyjechali uciekali przed odpowiedzialnością za swoje czyny. Według dyskutantów z Marca wyrosło nowe pokolenie prawdziwych polskich patriotów, którzy po latach doprowadzili do przemian ustrojowych. Dla boh. taka konkluzja była szokująca, choć zgadza się, że w marcu wyrosło pokolenie aktywu, które było potem aktywem Solidarności. Refleksje nad patriotyzmem w wydaniu współczesnej władzy.
[01:34:50] W ocenie boh. wyjazd Zygmunta Baumana był stratą dla polskiej nauki. Gdy odnaleziono rękopis książki z teorii kultury, dyskutowano o niej w PAN. Mówiono, że gdyby ukazała się w swoim czasie, etnologia polska wyglądałaby zupełnie inaczej. Wspomnienie dorobku młodych naukowców, którzy wyjechali z Polski, a teraz są znanymi uczonymi w USA lub Wielkiej Brytanii.
[01:36:45] Boh. w 1967 r. oddała do druku swoją pracę doktorską, w 1968 powiedziano jej, że książka ukaże się, jeśli usunie wskazane nazwiska. Boh. w tej sytuacji wycofała książkę, która nigdy się nie ukazała. Poszczególne rozdziały były drukowane w różnych pismach.
[01:38:25] Podczas jednego z pobytów w Anglii boh. zatrzymała się u Marii Hirszowicz i nawiązała kontakt telefoniczny z Baumanem. Spotkała się z nim w połowie lat 80., gdy była w Oksfordzie na stażu. Jerzy Wiatr miał rodzinę w Anglii i bywając tam widywał się z Baumanem.
more...
less