Sobocińska-Lorenc Anna
Anna Sobocińska-Lorenc (ur. 1929, Rypin) wspomina aresztowanie i śmierć ojca w zbiorowym mordzie w październiku 1939, ucieczkę z matką do Warszawy, działalność w Szarych Szeregach, powstanie warszawskie i powojenne zaangażowanie jako adwokatki w procesach ludzi oskarżonych o działalność antypaństwową, m.in. byłych akowców.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w styczniu 1929 r. w Rypinie.
[00:00:25] Prezentacja rodziców: Jadwigi i Hilarego Sobocińskich.
[00:00:48] Dzieciństwo w Rypinie – ojciec był adwokatem, rodzina posiadała majątek ziemski niedaleko miasta.
[00:01:30] Wybuch wojny – decyzja ojca o ucieczce z Rypina.
[00:01:47] Wyjazd do stryja, który miał majątek na Lubelszczyźnie – wejście wojsk sowieckich. Decyzja ojca o powrocie do Rypina. Z rodziną była córka sąsiada, Basia, której ojciec został zmobilizowany do wojska. Powrót do domu.
[00:02:58] Skład narodowościowy miasteczka przed wojną: Polacy, Niemcy, Żydzi. Okupacja niemiecka w Rypinie – powstanie organizacji niemieckich. Działalność Gestapo, mordowanie Polaków, wywożenie Żydów do obozu w Łodzi.
[00:03:53] Aresztowania wśród polskiej inteligencji: ziemian, nauczycieli, duchowieństwa. Ojciec został aresztowany i trafił do „Domu Kaźni”. Egzekucje więźniów w lasach skrwileńskich (w okolicach wsi Rak), wywożenie do obozów koncentracyjnych.
[00:05:24] Ktoś rozpoznał ojca wśród mężczyzn wiezionych ciężarówką do lasów skrwileńskich. Masowe egzekucje na Raku. Rozstrzelanie ojca w październiku 1939.
[00:06:52] W kamienicy zamieszkali gestapowcy, którzy grozili mamie. Ostrzeżenie ze strony znajomego ziemianina-Niemca, który pomógł zorganizować ucieczkę mamy i boh. oraz Basi i dwóch innych lokatorek kamienicy. Droga wozem do Warszawy – jazda nocami ze względu na ostrzał dróg przez niemieckie samoloty. [+]
[00:08:16] 10 listopada 1939 – przyjazd do Warszawy, gdzie przy ul. Pięknej mieszkała zamężna siostra boh.
[00:09:02] Podjęcie nauki – początkowo edukacja domowa, od 1940 r. boh. chodziła do pobliskiego gimnazjum im. Cecylii Plater-Zyberkówny. Powojenne starania boh. i jej męża o otwarcie szkoły, zaangażowanie w działalność placówki.
[00:11:24] Boh. wróciła po wojnie do Warszawy i uczyła się w liceum im. Kołłątaja. Po wojnie mama i boh. pojechały do Rypina, ale ich mieszkanie było zajęte, a w szkole nie było IV klasy, więc wróciły do Warszawy.
[00:13:01] Brak środków do życia, utrata pieniędzy na kontach bankowych i rzeczy z mieszkania w Rypinie. Mama otworzyła sklepik spożywczy – pomoc boh.
[00:13:35] Boh. zdała maturę w liceum matematyczno-przyrodniczym im. Kołłątaja i dostała się na prawo warunkowo – konieczność zdania humanistycznej matury. Zdawanie egzaminu w liceum im. Reytana. Boh. poznała na studiach Jana Olszewskiego.
[00:15:09] Ukończenie studiów prawniczych. Pod koniec studiów boh. podjęła pracę w kancelarii adwokackiej, potem zaczęła pracować w Departamencie Organizacyjno Prawnym Ministerstwa Przemysłu. Pomoc ze strony dyrektora departamentu Anatola Wertheima, by boh. mogła pracować i studiować – budowa gmachu PKPG jako wymówka.
[00:17:15] Ukończenie studiów, kłopoty z przyjęciem na aplikację ze względu na pochodzenie społeczne – wizyta u wiceministra sprawiedliwości Tadeusza Reka, odmowa ministra. Boh. poszła zapytać o powód odmowy i spotkała znajomego z wydziału prawa – okazało się, że w jej teczce jest zgoda ministra – wpisanie na listę aplikantów adwokackich.
[00:21:00] Aplikacja w zespole adwokackim (zwanym Delikatesami) na Placu Zbawiciela. Współpraca z mecenasami Nowakowskim i Kłosińskim. Zdanie egzaminu adwokackiego z najlepszą lokatą – boh. została w zespole i pracowała w nim prawie do emerytury.
[00:22:43] Mąż boh. również był adwokatem, wspomnienie małżeństwa, śmierć męża. Mąż miał troje dzieci z pierwszego małżeństwa – relacje w rodzinie.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:25:48] Atmosfera przed wybuchem wojny. Ojciec nie miał wrogów wśród miejscowych Niemców. Mordowanie Polaków po wkroczeniu hitlerowców. Relacje z ojcem, jego wskazówki i nauki. W czasie wojny rodzina nie miała pewności, że ojca zamordowano, potwierdzenie domysłów uzyskano po powrocie do Rypina.
[00:28:42] Aresztowanie ojca – przyjście do domu członków Selbstschutzu (miejscowych Niemców) i zabranie ojca. Próby dowiedzenia się o jego losie. Pożegnanie z ojcem.
[00:31:40] Po wybuchu wojny rodzina straciła majątek w Klonowie – zajęcie go przez Niemców, zabicie zwierząt domowych. Zamknięcie kancelarii przez ojca.
[00:33:00] Przed wojną ojciec wykupił za wysoką kwotę ubezpieczenie na życie dla boh. – odzyskanie pieniędzy w 1964 r., boh. kupiła za te pieniądze bilet na statek do USA – załatwienie biletu na rejs po znajomości. Trzymiesięczny pobyt u rodziny w Stanach, brat szwagra pracował w polskiej ambasadzie w Nowym Jorku. [+]
[00:36:32] Udział w uroczystościach w Waszyngtonie, spotkanie z wiceprezydentem USA Hubertem Humphreyem, który zaproponował boh. pomoc, gdyby chciała zostać w Stanach. Późniejsze podróże do USA. Refleksje na temat wyjazdów z ojczyzny. [+]
[00:38:39] Studia prawnicze – boh. była przewodniczącą Koła Prawników, znajomość z Janem Olszewskim, Tadeuszem Mazowieckim. Działalność społeczna boh. Członkostwo w warszawskiej Radzie Adwokackiej. Refleksje na temat zmian w adwokaturze na przestrzeni lat, brak ograniczeń w przyjmowaniu na aplikację adwokacką. Porównanie swojego egzaminu z dzisiejszymi egzaminami adwokackimi.
[00:41:49] Praca społeczna w czasach PRL-u: udział w wykładach i spotkaniach organizowanych przez kościół – odkrywanie zatajanej historii Polski. W szkołach nie uczono o powstaniu warszawskim, w którym boh. brała udział (podobnie jak koledzy z liceum im. Kołłątaja, którzy byli w AK albo Szarych Szeregach).
[00:45:07] Boh. była po wojnie obrończynią akowców. Kuzynka boh., Maria Sobocińska, działała podczas wojny w AK w okolicach Skępego, po wojnie ujawniła się razem z dwoma kolegami i cała trójka została aresztowana – rozprawa w sądzie wojskowym w Inowrocławiu, skazanie mężczyzn na karę śmierci i wykonanie wyroku.
[00:47:43] Maria Sobocińska została przez rząd londyński awansowana do stopnia pułkownika, po śmierci przewieziono ciało ze Sztokholmu do Skępego – uroczysty pogrzeb.
[00:48:27] Boh. występowała jako obrończyni w wielu sprawach akowców – nastawienie sędziów. Starania o to, by sprawy akowców trafiały do uczciwych sędziów. Unikanie sędziego Romana Kryże, który wyrzucił kiedyś boh. za drzwi.
[00:52:15] Żadnego z klientów boh. nie skazano na karę śmierci. Boh. nie pamięta żadnej szczególnej sprawy.
[00:53:15] [prowadząca tłumaczy czego oczekuje od boh.]
[00:54:29] Widzenia z oskarżonymi w więzieniach – ograniczanie prawa do spotkania z obrońcą bez świadków. Przebieg procesu na sali sądowej. Umniejszanie roli adwokatów zajmujących się sprawami akowców.
[00:56:32] Jedna ze znanych polskich aktorek przychodziła na procesy akowców, by dodać im otuchy i swoją obecnością wpłynąć na sąd.
[00:58:22] Pomoc urzędników sądowych, przypominanie o terminach.
[00:58:44] Postawa adwokata Nowakowskiego. Szykanowanie adwokatów, którzy bronili akowców. Wzywanie boh. przez UB . Aresztowania adwokatów, którzy nie współpracowali z władzą.
[01:00:20] Wezwanie przez UB – rozmowa, w której boh. zasłaniała się tajemnica zawodową. Porada znajomego funkcjonariusza UB. Próby zastraszania.
[01:01:54] Boh. złożyła egzamin adwokacki pod koniec 1956 r. i zaczęła pracę obrońcy, także akowców.
[01:02:41] Boh. broniła członków opozycji, ale nie pamięta konkretnych przypadków. Dedykacja od autora Andrzeja Siedleckiego w książce „Bóg, Honor, Ojczyzna”. Uczciwość w pracy adwokackiej.
[01:05:30] Jedna z koleżanek odeszła z adwokatury, bo denerwowały ją sprawy polityczne. Boh. nie przypomina sobie, kogo z opozycjonistów broniła.
[01:06:13] Życie w okupowanej Warszawie, boh. i jej koleżanki ze szkoły należały do Szarych Szeregów. W klasie były trzy Żydówki – traktowanie ich przez koleżanki. Przestrzeganie godziny policyjnej.
[01:08:25] Podczas powstania boh. była w Śródmieściu. Działalność Szarych Szeregów, kursy pielęgniarskie. Po wybuchu powstania boh. opiekowała się dziećmi, których rodzice nie wrócili do domów i roznosiła powstańczą prasę – trasa po dachach domów.
[01:11:05] Większość uczennic gimnazjum należała do konspiracji, boh. miała pseudonim „Sobota”. Działalność księdza Stefana Piotrowskiego. Mama wiedziała, że boh. jest w Szarych Szeregach, przynoszenie mamie papierosów i jedzenia. Zajęcia mamy.
[01:14:02] Przyjazd do Warszawy w listopadzie 1939. Boh. poszła do szkoły w 1940 r. i wstąpiła do Szarych Szeregów – zadania harcerek.
[01:15:29] Kilka koleżanek boh. zostało złapanych podczas malowania znaku Polski Walczącej i uwięzionych na Pawiaku. Boh. rysowała znak kredą na murach.
[01:17:10] Powstanie Warszawskie – boh. dwa razy przechodziła na druga stronę ostrzeliwanych Alei Jerozolimskich, ponieważ jej ranny stryj leżał w budynku Prudentialu. Spotkanie z prezydentem Stanów Zjednoczonych Donaldem Trumpem, który mówił o powstaniu i wspomniał o przejściu przekopanym przez Aleje Jerozolimskie.
[01:20:29] Latem 1944 r. boh. była w Józefowie k/Warszawy, ale została zawiadomiona o bliskim terminie wybuchu powstania i 26 lipca wróciła do Warszawy.
[01:22:27] Początek powstania – siedzenie z mamą w piwnicy. Na trzecim piętrze w mieszkaniu Kazimierza Pasenkiewicza mieściła się komenda Armii Ludowej. W komendzie był radziecki żołnierz (czasem siedział w piwnicy), który miał nawiązać kontakt z dowódcami powstania – rozmowy telefoniczne z Moskwą łączone przez Londyn. Rosjanin postanowił wracać za Wisłę. Spotkanie po wojnie – żołnierz przepłynął Wisłę, potem ożenił się z Polką i został w Warszawie. [+]
[01:25:09] Godzina W, zadania boh. przy Wilczej 41 [centrala Harcerskiej Poczty Polowej]. podczas Powstania: roznoszenie korespondencji i powstańczej prasy. Piętnastoletnia boh., druhna „Sobota”, dowodziła oddziałem „Tydzień”.
[01:26:34] Barykada z tramwaju przewróconego na rogu Marszałkowskiej i Wilczej. Przejścia między domami wykuwane w piwnicach. Wzajemna pomoc podczas powstania i opinia na temat współczesnej opozycji. Przynoszenie jedzenia z działek na Polu Mokotowskim, przejście przez ostrzeliwaną ul. Polną. Wyprawy sąsiadki na Pola Mokotowskie, gdzie działkę miała siostra boh. Zapasy żywności w piwnicach domów.
[01:29:30] Boh. nie pamięta polskich flag na ulicach. Podczas powstania biało-czerwone opaski noszono na prawym ręku, by odróżniać niemieckich dywersantów, prowokatorów.
[01:30:40] Ostrzeliwanie miasta z wyrzutni rakietowych – pociski „krowy”.
[01:31:37] Boh. musiała wyjść z bramy – strach, że niemiecki snajper ją zastrzeli.
[01:32:23] Śmierć sąsiadki postrzelonej podczas schodzenia do piwnicy.
[01:33:45] Poruszanie się między domami, żeby uniknąć ostrzału. Boh. miała sympatię Olka Szepelskiego, który zginął podczas powstania. [Szepelski Aleksander, uczeń, syn prof. stomatologii Uniwersytetu Warszawskiego].
[01:36:20] Jedzenie psów podczas powstania. Pies boh. został zastrzelony. Kłopoty z wodą – wyprawy z wiaderkiem do ujęcia wody na podwórzu Wydziału Architektury przy ul. Koszykowej.
[01:40:01] Wybuch powstania zastał siostrę przy ul. Szkolnej 4. W budynek uderzyła bomba, która zabiła żonę stryja i jego pasierbicę, stryj z połamanymi nogami leżał w budynku Prudentialu. Siostra i szwagier przeszli do mieszkania znajomego w okolicach ul. Świętokrzyskiej. Szwagier był sędzią i wraz z dwoma kolegami utworzył sąd, który działał podczas powstania. Rodzina spotkała się w Pruszkowie po upadku powstania. Szwagier podczas okupacji pracował w sądzie.
[01:42:17] Stosunek warszawiaków do powstania – inteligencja je popierała, a „hołota” miała pretensje. Boh. nie miała wątpliwości co do konieczności walki zbrojnej – wpływ wychowania w szkole. Oczekiwanie na pomoc ze strony Armii Czerwonej i polskiego wojska.
[01:44:05] Losy rodziny po powstaniu. Wiadomość o kapitulacji – wyjście z miasta 2 października. Droga z ul. Pięknej na Dworzec Zachodni – wsiadanie do pociągu towarowego.
[01:46:30] Boh. wychodziła z miasta trzymając mamę za rękę. Mama zabandażowała jej głowę i ubrała stosownie do pory roku. Pobyt w obozie w Pruszkowie – wywożenie na roboty do Niemiec. Łapówka dla niemieckiego strażnika – ulokowanie rodziny (także siostry z mężem) w wagonie pociągu, który wyjechał z Pruszkowa. Podróż pod strażą do Wieliszewa, odpoczynek w domu sołtysa.
[01:52:10] Przyjazd do Włoszczowej, gdzie mieszkała ciotka boh. Po wyzwoleniu rodzina pojechała do Lublina, gdzie mieszkał brat szwagra. Droga do Anina z transportem amunicji, przeprawa barką przez Wisłę. Boh. wróciła z mamą do mieszkania siostry, która została z mężem w Lublinie.
[01:55:10] Zniszczenia miasta. Opowieść o szafie rejenta z Rypina, która przetrwała powstanie i stoi w mieszkaniu boh.
[01:56:06] Spotkanie z Armią Czerwoną, opinia na temat czerwonoarmistów.
[01:56:44] Boh. była po wojnie wzywana przez UB z powodu działalności w Szarych Szeregach.
[01:57:23] Opinia boh. na temat powstania warszawskiego.
[01:58:14] Siostra boh. handlowała podczas okupacji ubraniami za Żelazną Bramą i znała kilka Żydówek, m.in. panią Besterman. Boh. przynosiła jedzenie do getta znajomym paniom, które mieszkały przy ul. Złotej. Żona sędziego Apczyńskiego była Żydówką i ukrywała się w czasie wojny, zginęła, ponieważ ktoś ją wydał.
more...
less