Urbański Bolesław
Bolesław Urbański (ur. 1926) wspomina wybuch II wojny światowej oraz powstanie warszawskie, podczas którego pomagał powstańcom jako cywil. Złapany przez Niemców, przez tydzień był wykorzystywany jako żywa tarcza. Wywieziony do Dachau, a wkrótce potem do obozu Mannheim Sandhofen. Następnie trafił do obozu koncentracyjnego w Vaihingen, gdzie zachorował na tyfus. Tam doczekał wyzwolenia.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1926 r. w Warszawie.
[00:00:25] W 1931 r. ojciec zaczął pracę w Forcie Bema i rodzina przeniosła się do służbowego mieszkania w forcie.
[00:00:54] Pierwsze bomby podczas oblężenia stolicy spadły na Fort Bema, ojciec przyniósł odłamek do domu. Przed wybuchem wojny rodzina, obawiając się ataków na obiekty wojskowe, przeprowadziła się na ul. Wronią.
[00:01:57] Boh. był zaopatrzeniowcem czteroosobowej rodziny – przynosił wodę z okolic Dworca Zachodniego i zdobywał żywność. Po wkroczeniu Niemców rodzina nie mogła wrócić do domu w forcie i ojciec wynajął mieszkanie przy ul. Opalińskiej, gdzie rodzina mieszkała do powstania.
[00:03:38] Spotkania i zabawy w gronie rówieśników. Boh. chodził do szkoły powszechnej przy ul. Elbląskiej – miał rozpocząć naukę w VII klasie, gdy wybuchła wojna.
[00:04:33] Podczas oblężenia Warszawy, gdy Niemcy ostrzeliwali Powązki, boh. został rany w rękę – opatrunek w punkcie sanitarnym przy ul. Burakowskiej.
[00:05:43] Ojciec był ogrodnikiem w Zakładach Mechanicznych Parysów, gdzie boh. podjął pracę jako praktykant tokarski.
[00:06:30] Boh. z kolegą Wiesławem Ostrowskim kolportował ulotki. Po wybuchu powstania boh. przebywał w punkcie sanitarnym przy ul. Włościańskiej. 28 sierpnia [1944] boh. brał udział w przenoszeniu dwóch rannych do szpitala na osiedlu Zdobycz Robotnicza – przejście przez Piaski (przed wojną był to teren ćwiczeń WP), ostrzelanie przez Niemców. Dzielnica była już przez nich zajęta i grupa musiała się poddać, zaniesienie rannych do szpitala prowadzonego przez zakonnice. Chłopcy zostali wypuszczeni przez Niemców – okrężna droga do domu. [+]
[00:11:50] Zatrzymanie przez Niemców na Wawrzyszewie – oczekiwanie na placu, boh. był pewny, że zostanie rozstrzelany. Doprowadzenie kolumny do kościoła św. Wojciecha, gdzie boh. przebywał przez tydzień. Wyprowadzanie więźniów na barykady, by służyli za żywe tarcze. Atak Niemców na kościół Wszystkich Świętych przy Placu Grzybowskim, boh. budował barykadę na ul. Granicznej. Poszukiwania zwłok Niemców w zgliszczach domów, wynoszenie trupa. Droga przez zniszczoną ulicę Wolską, zdarzenie z pijanym Ukraińcem. [+]
[00:19:40] Przejście na Dworzec Zachodni, załadowanie ludzi do wagonów. Boh. spędził jedną noc w pruszkowskim obozie – wyjazd transportu więźniów. Pociąg jechał tylko nocami, w dzień stał na bocznicach – 12 września [1944] transport przyjechał do Dachau. [+]
[00:21:55] Przyjazd przedstawicieli fabryki Daimler-Benz – selekcja więźniów. Boh. znalazł się w grupie, którą zabrano do Mannheim, gdzie produkowano ciężarówki dla wojska. Więźniowie mieszkali w szkole na przedmieściach. Boh. pracował przy głównej taśmie montażowej – specyfika pracy. [+]
[00:25:24] Warunki pogodowe – więźniowie mieli tylko cienkie pasiaki, droga do pracy w deszczu. Obiady gotowano w obozie i dostarczano do fabryki – zupa z liści buraków pastewnych. Niemcy rzucali więźniom obierki z ziemniaków. Racje żywnościowe w obozie, dzielenie bochenka chleba. [+]
[00:30:23] Nocne alarmy, bicie więźniów. Brak odpoczynku, dręczenie więźniów, marsze na terenie obozu. Boh. nosił torbę po cemencie pod pasiakiem i został za to surowo ukarany. [+]
[00:32:40] Egzekucja Mariana Kraińskiego, którego posądzono o sabotaż. Zastraszanie więźniów. Oberkapo był Ślązak, sadysta, który katował więźniów. [+]
[00:34:52] W grudniu Mannheim, fabryka i obóz zostały zbombardowane, więźniowie pracujący w fabryce zostali zaprowadzeni do bunkra i mieszkali w nim przez miesiąc – porządkowanie terenu fabryki i odgruzowywanie miasta. [+]
[00:37:22] Rannych więźniów wywieziono do Buchenwaldu, a więźniowie zdatni do pracy zamieszkali w obozie, z którego zabrano włoskich jeńców. W marcu więźniów przewieziono do obozu śmierci w Vaihingen. Oczekiwanie transportu na bocznicy bez jedzenia i picia. Po wizycie w łaźni więźniowie nie dostali pasiaków, tylko koszule. Skierowanie boh. na blok tyfusowy, wynoszenie trupów, wszechobecne wszy. Sanitariuszem na bloku był polski Żyd z Radomia, choroba boh., pomiary temperatury. [+]
[00:44:44] Pobyt w obozie w Vaihingen. Sztubowy wysłał boh. do lekarza, który skierował go na blok tyfusowy. Wizyty sanitariusza, który mierzył boh. temperaturę. [+]
[00:48:32] Wyzwolenie obozu 7 kwietnia 1945 r. przez Francuzów. Zastrzyki przeciw tyfusowi, śmierć więźniów z przejedzenia. Kąpiel w łaźni – boh. pomagali koledzy Józef Kosiński i Mieczysław Rychowiecki. Przewiezienie byłych więźniów do wsi odległej od linii frontu, skąd wysiedlono Niemców. System ostrzegania przed Niemcami. Nocleg w budynku biurowym, gdzie był tapczan w pokoju. Smażenie naleśników. [+]
[00:57:04] Pobyt w Neuenburgu, dostawy żywności. Koledzy wydoili krowy zostawione przez Niemców. Gotowanie rosołu. Opieka francuskich sanitariuszek. Obóz był pilnowany przez żołnierzy, by chorzy nie roznosili tyfusu. Powrót boh. do zdrowia. [+]
[01:01:24] W wyzwolonym obozie byli Polacy i Żydzi, głównie z radomskiego getta, ale też z innych krajów. Zabranie francuskich Żydów po wyzwoleniu obozu.
[01:01:53] Przewiezienie byłych więźniów do obozu dla dipisów w Bensheim. Amerykański major, z pochodzenia Żyd, roztoczył opiekę nad byłymi więźniami przebywającymi w Neuenburgu. Major załatwił pobyt grupy w zamku Langenzell – opieka, wyżywienie. [+]
[01:03:47] Wyjazd Polaków do Heidelbergu, krótki pobyt w obozie. Przeniesienie do obozu koło Karlsruhe, gdzie byli więźniowie uwolnieni z Oświęcimia i Veihingen.
[01:06:59] W październiku obóz wizytował gen. Eisenhower, który otrzymał kwiaty od więźniarki z Oświęcimia. Boh. rozmawiał z generałem, ale nie ma zdjęć, bo wrócił pierwszym transportem do kraju. Dodatkowe racje żywnościowe po wizycie Eisenhowera. [+]
[01:10:02] Wizyty agitatorów namawiających do powrotu do kraju. Boh. jako jeden z pierwszych zapisał się na transport do Polski. Październik 1945 – przyjazd transportu repatriacyjnego do stacji Czechowice-Dziedzice.
[01:11:48] Przyjazd do Warszawy – szok i reakcja na widok ruin miasta. Boh. poszedł na Powązki, gdzie mieszkał przed powstaniem. Kartki z wiadomościami na płotach i drzewach. Boh. spał na dworcu, a w dzień szukał rodziny. Spotkanie z koleżanką siostry. [+]
[01:14:05] Siostra na dzień przed wybuchem powstania nie wróciła do domu, była sanitariuszką, po upadku powstania wywieziono ją do obozu w Ravensbruck, a szwagra do Buchenwaldu. Obydwoje zginęli w obozach.
[01:15:13] Boh. odnalazł sąsiadkę z ul. Opalińskiej, która miała wiadomości o mamie i rodzeństwie. Informacja od sąsiadów z Sadyby, że rodzina wyjechała w okolice Kołobrzegu. Podróż do Kołobrzegu – zniszczenia miasta, ataki czerwonoarmistów na ludność cywilną. Spotkanie z sołtysem wsi Obroty, wspólna podróż do wsi. Spotkanie z rodziną. [+]
[01:20:01] Boh. mieszkał w Obrotach i pracował w gospodarstwie. W 1948 r. przyjechał z młodszym bratem do Warszawy i podjął pracę w Zakładach Remontu Maszyn Budowlanych przy ul. Bema (przed wojną zakłady Lilpopa).
[01:21:25] W 1949 r. boh. ożenił się z dziewczyną poznaną w Obrotach – ślub w zniszczonej katedrze kołobrzeskiej. W stolicy boh. mieszkał na Sadybie – powrót rodziny do Warszawy. Boh. ukończył kurs operatorów ciężkiego sprzętu i pracował przy budowie „Mincówki” – ładowanie gruzu na furmanki. Odgruzowywanie Starówki.
[01:24:10] Boh. pracował przy budowie Nowej Huty – wykopy pod hale produkcyjne. Boh. pracował przy budowie cementowni, lotnisk.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[01:26:22] Boh. zamieszkał na Sadybie i ściągnął do Warszawy rodzinę z Pomorza. Dojazdy tramwajami i trolejbusami do pracy na Woli. Praca przy odbudowie stolicy.
[01:28:40] W czasie okupacji boh. był uczniem tokarskim na Parysowie i chodził do szkoły zawodowej przy ul. Wolskiej – dojazdy z Powązek na Wolę. Warszawskie tramwaje, ucieczki z tramwaju podczas łapanek.
[01:30:56] Przed wojną rodzina mieszkała w służbowym mieszkaniu na terenie Fortu Bema – specyfika mieszkania na zamkniętym osiedlu, boh. nie mógł przyprowadzać kolegów do domu. Podczas okupacji boh. mieszkał w miasteczku Powązki – spotkania z kolegami w mieszkaniu Wieśka Ostrowskiego. W czasie powstania boh. i jego koledzy często przebywali w punkcie sanitarnym przy ul. Włościańskiej.
[01:33:19] Ulotki w czasach okupacji – Fałat, wartownik na Parysowie, przynosił swoją broń na spotkania z chłopakami i uczył ich jej obsługi. Fałat zginął podczas powstania.
[01:35:17] Losy siostry i szwagra po powstaniu.
[01:35:46] Przejście z rannymi powstańcami przez Piaski, poddanie się Niemcom, powrót przez Wawrzyszew, gdzie chłopcy zostali złapani i dołączeni do grupy zatrzymanych mężczyzn. Oczekiwanie na decyzję Niemców – karabiny maszynowe wymierzone w grupę aresztowanych. Doprowadzenie mężczyzn do kościoła św. Wojciecha. Pomoc ludności cywilnej udzielana powstańcom, budowa barykad. [+]
[01:39:10] Opinia boh. na temat celowości powstania. Okupacyjna rzeczywistość – uliczne egzekucje i łapanki, niemiecki terror. Jeden z wartowników na Parysowie folksdojcz, nazwiskiem Prus, pokazał boh. trupy dwójki zabitych przez siebie Żydów. Sam zginął niedługo potem zastrzelony przez akowców na ulicy Sybilli. [+]
[01:44:05] Boh. znający drogi przez Piaski zgłosił się do przeprowadzenia grupy z rannymi powstańcami na Zdobycz Robotniczą. Ostrzelanie przez Niemców. Boh. poddał się chusteczką przywiązaną do patyka. [+]
[01:46:12] Zabieranie więźniów z kościoła św. Wojciecha, by służyli jako żywe tarcze. Boh. był przez trzy dni przyprowadzany przez Niemców na ul. Graniczną, strach.
[01:47:11] Boh. chodził do szkoły zawodowej i zdawał egzamin czeladniczy. Życie podczas okupacji: zdobywanie jedzenia i opału – rozbiórki magazynów przy wiadukcie, ścinanie słupów telefonicznych na opał.
[01:49:44] Podczas oblężenia Warszawy rodzina mieszkała na ul. Wroniej – bomba zniszczyła jedną oficynę kamienicy, rodzina znajdująca się w piwnicy drugiej oficyny została zasypana – wyjście przez piwnicę.
[01:51:22] Wejście do Polski Armii Czerwonej 17 września – nadzieje na odparcie Niemców. [Prowadząca zwraca uwagę, że Pan myli rok 1939 i 1944]. Wiadomości podawane przez uliczne szczekaczki, pożar Zamku Królewskiego, odkopywanie osób zasypanych podczas bombardowań. Niemiecki nalot trwający całą dobę.
[01:54:10] Przyjazd w nocy do Dachau, zgromadzenie przywiezionych więźniów na placu apelowym. Rano wyprowadzano grupy do łaźni – zabieranie cywilnych ubrań. Po wojnie boh. odebrał z obozu dokumenty, które mu wtedy zabrano. Kąpiel w łaźni, przebranie w pasiaki, przydzielanie numerów obozowych. Boh. trafił do 17 bloku. Alianckie naloty na Monachium, zachowanie mieszkańców miasta. [+]
[01:58:22] Egzekucja w obozie – więźniowie musieli powiesić kolegę. Uczucia boh. na wspomnienie tej zbrodni. Kolega pracował jako tokarz i został posądzony o sabotaż. Surowe kary za próby ucieczki. [+]
[02:01:40] Boh. został skazany na chłostę – liczenie razów przez oprawcę. [+]
[02:02:06] Jeden z kolegów został zabity na terenie fabryki. Uroczystości z okazji 70 rocznicy wyzwolenia obozu w Mannheim – wizyta w fabryce Daimlera – zachowanie Niemców.
[02:04:08] Boh. pracował przy taśmie, na której montowano samochody i nie mógł od niej odejść – specyfika pracy. [+]
[02:05:52] Sześciokilometrowa droga z obozu do fabryki, zmęczenie więźniów – zachowanie konwojentów z Hitlerjugend. [+]
[02:07:12] Mało znana historia obozu w Veihingen. Boh. jeździ na rocznice wyzwolenia obozu – brak przedstawicieli polskich władz. Podczas uroczystości z okazji 70-lecia wyzwolenia obozu boh. wygłosił przemówienie. Na ostatnich uroczystościach było trzech Polaków i pięciu Żydów, zagraniczne dodatki do emerytur.
[02:10:36] Więźniowie mieszkający w szkole w Sandhofen dochodzili do niej wąską ulicą – spotkanie Niemki z taczką uparowanych ziemniaków – zabranie ich przez więźniów pomimo bicia strażników. Zachowanie strażników wobec wieźniów.
[02:12:35] Wybuch powstania – starsza o trzy lata siostra dzień wcześniej nie wróciła do domu. Wiadomość o jej śmierci w Ravensbrück.
[02:14:20] Boh. słyszał, że powstańcy atakowali Fort Bema. Miasteczko Powązki było zajęte przez Niemców i powstańcy go nie opanowali.
[02:15:18] Wspomnienie wyzwolenia obozu 7 kwietnia – emocje boh.
[02:16:20] Boh. próbował po wojnie opowiadać rodzinie o swoich doświadczeniach, ale nie chciano go słuchać. Spotkania i rozmowy z kolegami z obozu: Józefem Kosińskim i Mieczysławem Rychowieckim.
[02:17:47] Obecnie boh. częściej rozmawia z rodziną o swojej przeszłości. Spotkanie w Kołobrzegu z żyjącymi więźniami obozu, rozmowy z młodzieżą.
[02:20:19] Koszmary senne nękające boh.: blok tyfusowy, trupy. [+]
[02:21:10] Po śmierci Piłsudskiego pokazywano filmy z przewozu zwłok do Krakowa.
[02:22:52] Ojciec pracował w Forcie Bema i był socjalistą, chodził na wiece, które rozpędzała policja – powrót w podartym ubraniu. [+]
[02:23:52] Pierwsze bomby zrzucone na Warszawę – ojciec przyniósł do domu odłamek z Fortu Bema. Boh. dowiedział się o wybuchu wojny od rodziców. Wycie syren.
[02:25:36] Boh. był zaopatrzeniowcem rodziny, zdobywał opał, jedzenie, przynosił wodę. Wiadomość, że w piekarni będzie chleb – kolejki przed sklepem.
[02:27:10] W chwili wyzwolenia obozu w Veihingen boh. ważył 32 kg – zdjęcia robione przez Francuzów. Stan zdrowia więźniów.
more...
less