Chendyński Andrzej
Andrzej Jan Chendyński (ur. 1936, Lwów) odtwarza swoją wojenną i powojenną historię. Po wybuchu wojny jego ojciec został zmobilizowany. 3-letniego Andrzeja z matką i dwoma braćmi Rosjanie wywieźli w głąb ZSRR. Matka i starszy brat zmarli na zesłaniu, a Andrzej opiekował opiekował się młodszym braciszkiem, dopóki i on nie umarł. Po ogłoszonej przez władze radzieckie amnestii razem z innymi polskimi dziećmi trafił do Iranu, a potem Indii. Do Polski wrócił w lutym 1948 r. Mówi o sobie, że jest emocjonalnym inwalidą – wychowywał się bez rodziny. Kiedy po latach spotkał w Polsce ojca, nic do niego nie czuł. Matki i starszego brata w ogóle nie pamięta. Tylko Michał – 3-letni braciszek, którego starał się uratować, sam mając ledwie 5 lat – stoi mu w oczach do dziś. Zachorował na morzu, więc nie ma nawet swojego grobu – jego ciało wrzucono do wody. Na to wspomnienie pan Andrzej płacze.
more...
less
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego we Lwowie w 1936 r.
[00:00:20] Ojciec był majorem Wojska Polskiego, a mama wychowywała trzech synów. Ojciec, żołnierz Legionów Polskich, walczył podczas I wojny światowej. Mama pochodziła z Krakowa, jej ojciec doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim i był jednym z delegatów rządu Paderewskiego podczas rozmów w Paryżu.
[00:02:19] Mobilizacja ojca w 1939 r. i internowanie go na Węgrzech. Mama z trójką dzieci została deportowana 13 kwietnia 1940 r. w okolice Semipałatyńska.
[00:03:17] W 2009 r. boh. pojechał nad Bajkał – przejazd przez Nowosybirsk i Krasnojarsk, gdzie w 1940 r. przyjeżdżali polscy zesłańcy – sny: epizod z matką, krzyk kobiety, której córka została na postoju. Gułag na wyspie Olchon, modlitwa za zmarłych na cmentarzu.
[00:05:46] Przedstawienie rodziców: Litki i Stanisława Chendyńskich.
[00:06:11] Warunki życia w Kazachstanie – mama pasła krowy, boh. pobiegł na pastwisko i został poturbowany przez zwierzęta. Wyjazdy Polaków na południe po ogłoszeniu amnestii. Głód i epidemie tyfusu – ofiary śmiertelne wśród ludności cywilnej i żołnierzy powstającej Armii Andersa.
[00:08:22] Śmierć starszego brata Ziuka i mamy w Kattakurganie – boh. ich nie pamięta. Oddanie boh. i młodszego brata Michała do polskiego sierocińca, gdzie chłopców odwiedzała ich przedwojenna niania. Ucieczka z domu dziecka. Droga do niani: scena z żołnierzem siedzącym na morwie, zaatakowanie chłopców w uzbeckiej wiosce, interwencja żołnierza, który odprowadził chłopców do oficerskiej kantyny – powrót do domu dziecka. [+]
[00:12:17] Dwie drogi (morska i lądowa) ewakuacji Armii Andersa i cywilnej ludności do Iranu. Wyjazd dzieci z sierocińca – choroba młodszego brata. Boh. został ewakuowany i dotarł do Meszhedu – choroba boh., opieka medyczna – musztra żołnierzy za płotem. [+]
[00:15:48] Droga ciężarówkami do Teheranu. Obozy dla uchodźców w Pahlevi i Teheranie. W teherańskim obozie boh. odwiedziła niania, Maria Stawicka, która powiedziała mu o śmierci brata podczas podróży z Krasnowodzka i jego pochówku w morzu. [+]
[00:18:17] Pobyt w obozie w Teheranie, odżywianie, zabawy dzieci. Wspomnienie latryny z żerdzią do siadania.
[00:19:48] Decyzja Indii o przyjęciu polskich uchodźców – stosunki polityczne w kraju. Podróż przez Ahwaz do Karaczi, pobyt w sierocińcu w Malirze, którego kierownikiem był kpt. Władysław Jagiełłowicz. Starania polskiego rządu na uchodźstwie o miejsca, w którym mogło powstać polskie osiedle – wybór wioski Valivade, przedmieścia miasta Kolhapur. Położenie geograficzne, żyzne gleby, dostęp do wody. Udział Hindusów w walkach na frontach II wojny światowej.
[00:25:15] Regentka księstwa Kolhapur maharani Tarabani, by móc sprawować władzę, adoptowała chłopca. Budowa osiedla w Valivade – konstrukcja budynków.
[00:26:51] Organizacja osiedla – sierociniec i część dla ludności cywilnej. Rytm życia w sierocińcu: pobudka, modlitwa, gimnastyka, śniadanie, szkoła. W części cywilnej wypłacano zasiłki i uchodźcy musieli się sami wyżywić. Komendantem obozu był kpt. Jagiełłowicz. Infrastruktura osiedla: wodociągi, łaźnie, szkoły, kościół, kina i sklepy. Działalność straży pożarnej i policji.
[00:30:51] Zorganizowane życie w sierocińcu, dyscyplina. Boh. lubił wędrować po okolicy, a nie lubił chodzić do szkoły – poprawka z czytania, korepetycje dawane przez Zofię Dudkówną, która poskarżyła na niego nauczycielce Anieli Wereszczakowej, która przywiązywała boh. do nogi od stołu. [+]
[00:33:10] Zmiana pesonelu po trzech latach, odejście komendanta Jagiełłowicza. Niania Maria Stawicka pracowała w kuchni i boh. często ją widywał. Niania postarała się o możliwość opieki nad boh. i wzięła go z ochronki do cywilnego obozu. Zakupy na miejscowym bazarze. Kawiarenki i punkty usługowe otwierane przez Polaków. [+]
[00:35:23] Boh. w sierocińcu należał do zuchów. Odwiedziny małego maharadży Śiwadźi w sierocińcu, którego kierowniczką była Olga Sasadeusz.
[00:36:52] Wyjścia na zakupy do Kolhapur, życie z Hindusami, którzy nauczyli się polskiego i świadczyli różne usługi. „Mazanie” piaszczystych podłóg krowim łajnem przez hinduskie kobiety, by uzyskać polepę. [+]
[00:39:50] Patriotyzm mieszkańców osiedla podtrzymywany przez system nauczania w szkole – postawa izolacji, a nie integracji. Boh. interesowało życie Hindusów, wchodził do hinduskich szkół, zaglądał do świątyń. Starsi Polacy uważali, że trafili między pogan. Patriotyzm podtrzymywany przez kościół katolicki. [+]
[00:42:49] Bieda Hindusów w latach 40. Niania Stawicka (pochodząca ze znanej muzycznej rodziny) dostawała w obozie pieniądze, ale nie mogła się za nie utrzymać. Jej opieka nad boh. Patriotyzm mieszkańców obozu – reakcja na utratę Kresów po zakończeniu wojny. Przyjazdy emisariuszy rządu lubelskiego – fikcyjne adopcje, by nie wypuszczać dzieci do Polski.
[00:47:10] Polacy nie chcieli wyjeżdżać do Polski, tylko do Anglii, wiele osób miało krewnych w 2 Korpusie. Patriotyzm Hindusów ze stanu Maharasztra, ruch wyzwoleńczy i bierny opór Mahatmy Gandhiego – działalność hinduskich bojówek, do których się przyłączali polscy harcerze. Stosunek Hindusów do Polaków, początkowa rezerwa spowodowana braniem ich za Anglików.
[00:49:41] Śmierć Śiwadźiego w 1946 r., druga adopcja maharani Tarabani. Oczekiwanie boh. na przyjazd Gandhiego, wyjazd na rekonwalescencję do Panchgani. Przyjazd Gandhiego – boh. nie został wpuszczony na spotkanie z nim. Stosunek Hindusów do Gandhiego.
[00:52:30] Opinia na temat polityki i wzajemnych pretensji Hindusów i Anglików, Polaków i Rosjan.
[00:53:19] Popalanie papierosów przez boh. – reakcja niani. Życie z nianią, która nie radziła sobie ze sprawami bytowymi, nie potrafiła wyżyć z otrzymywanych pieniędzy. Przygoda boh. z sępami. Boh. hodował osy, ale niania zlikwidowała jego hodowlę.
[00:56:34] Wizyty w Valivade Wandy Dynowskiej, Umadevi – wykłady na temat ekumenizmu – reakcje Polaków, postawa księdza Antoniego Jankowskiego. Wanda Dynowska zorganizowała zespół pieśni i tańca z młodzieży z Valivade, który jeździł na występy po kraju.
[00:58:26] Boh. interesował się życiem Hindusów. Wylewy Panchgangi po monsunach, boh. uczestniczył w procesjach Hindusów. Niektórzy z nich nauczyli się mówić po polsku, w 2005 r. boh. spotkał Hindusów pamiętających polskie zwroty.
[01:02:12] Przyjazdy emisariuszy rządu lubelskiego, którzy namawiali Polaków na powrót do kraju. Starania rządu na uchodźstwie o wychowanie młodzieży, finansowanie obozów, wyposażenie szkół. Delegowanie z Armii Andersa instruktorów do prowadzenia drużyn zuchów i harcerzy: por. Zdzisława Peszkowskiego, druha „Rysia” i kpt Bronisława Pancewicza.
[01:05:05] Starania o wyjazdy do Anglii – ukrywanie czynnego poparcia Polaków dla sprawy Gandhiego.
[01:06:00] Wyjazdy części Polaków do rodzin repatriowanych na Ziemie Odzyskane. Ojciec boh. zażądał jego powrotu do Polski. Boh. wiedział, że miał braki w nauce, nie znał ojca i bał się powrotu do kraju.
[01:08:00] Boh. zaprzyjaźnił się z dziećmi hinduskiego komendanta obozu, który miał samochód i jeździł na pikniki nad rzekę. Popisy pływania polskich chłopaków – komendant obozu powierzył boh. naukę pływania swoich dzieci.
[01:10:07] Spotkanie w domu kpt. Jagiełłowicza, który był przed wojną kolegą ojca boh. W Panchgani boh. spotkał Renię Jagiełłowicz z angielskim oficerem, którzy zabrali go na lody.
[01:11:48] Częste wagary, podczas których boh. bardzo dobrze poznał okolicę – świadomość odstawania w nauce od rówieśników. Wypadek na rowerze – zszywanie rany w szpitalu.
[01:13:55] Droga do Polski – wyjazd koleją do Bombaju, zaokrętowanie na statek – wiadomość o śmierci Gandhiego. Cisza w mieście. Reakcja boh. Stan zapalny rany na nodze – wizyta w ambulatorium. Na pokładzie statku boh. był sparringpartnerem boksera – nagroda za lanie na ringu. Przyjazd do Neapolu, większość Polaków popłynęła dalej, do Anglii
[01:17:35] Droga pociągiem z Neapolu do Rzymu – zwiedzanie Wiecznego Miasta, picie wody z fontanny.
[01:18:15] Przejazd przez Austrię. Przyjazd do Kędzierzyna Koźla – trzy tygodnie kwarantanny w barakach. Mroźna zima w Polsce.
[01:19:27] Spotkanie z ojcem, odczucia boh., który go nie pamiętał. Brak uczuć rodzinnych, emocjonalne kalectwo.
[01:21:08] Ojciec wysłał boh. do dziadków Banaszkiewiczów mieszkających w Krakowie, praca dziadka przed wojną. Dziadkowie mieli własną kamienicę, którą po wojnie zasiedlili lokatorzy z kwaterunku. Walory edukacyjne pobytu u dziadków, którzy byli ludźmi wykształconymi, wspomnienie zabaw na drzewach mangowych w Valivade. Wizyty w domu rodziny Ludwikowskich, edukowanie boh. przez ciotkę-polonistkę.
[01:26:24] Mama popełniła mezalians wychodząc za syna nauczycieli z Dębicy. Sytuację ratowało to, że ojciec był wojskowym.
[01:27:07] Wysłanie boh. do dziadków w Dębicy. Wszyscy w rodzinie byli nauczycielami – egzaminowanie boh. przez rodzinny „areopag” – wstyd z powodu dukania. Odkrycie walorów boh., który rozpoczął naukę w męskiej szkole, gdzie od razu został prowodyrem chłopaków. Korepetycje w domu – ukrócenie swawoli.
[01:32:23] Po dwóch latach ojciec dostał pracę w Paczkowie i zabrał syna do siebie. Nauka w szkole – podejrzenia dyrektora co do piątek boh. Przeglądanie przez ojca dzienniczka – wpisy dotyczące złego zachowania. Kupno zegarka, by boh. ćwiczył się w punktualności. Odejście gospodyni, która prowadziła dom.
[01:35:04] Razem z boh. do Polski wróciła niania Maria Stawicka, która przez jakiś czas mieszkała u dziadków Banaszkiewiczów, a potem przyjechała do Paczkowa. Ojciec załatwił jej pracę sprzątaczki w przedszkolu, a miasto dało mieszkanie. W Indiach niania spędzała święta z boh. i panią Wereszczaka oraz jej córką. Śmierć pani Magdaleny Otto, jej dzieci Janinę i Mietka zabrano do sierocińca. Chłopięce psoty – Mietek z kolegami Kaletą i Szpałkiem zatrzymał pociąg, stąd ich przezwisko „dzielne kolejarze”. Pani Wereszczaka wzięła na wychowanie Janinę Otto, a Mietek wyjechał do Kanady.
[01:39:54] Ojciec był internowany na Węgrzech, a potem trafił do obozu jenieckiego na terenie Niemiec – stan zdrowia ojca. W czasie wojny polsko-bolszewickiej ojciec dostał się do niewoli, z której uciekł w okolicach Odessy – po powrocie do Dębicy okazało się, że osiwiał podczas ucieczki.
[01:41:54] Niania wspomniała o pani Wereszczaka, z którą ojciec nawiązał kontakt. Wyjazd w odwiedziny do Chynowa k/Zielonej Góry. Pani Wereszczaka pochodziła z Humania i znała Aleksandra Kamińskiego. Ślub ojca i Anieli Wereszczaka – reakcja boh.
[01:44:12] Aniela Wereszczaka była w Valivade przewodniczącą Sodalicji Mariańskiej, obchodzenie świąt przez uchodźców.
[01:44:52] Edukacja w liceum, w którym był niski poziom spowodowany czystką po rozbiciu tajnej organizacji i wymianą kadry nauczycielskiej. Boh. zdał maturę, ale miał za słabe wyniki i nie miał odpowiedniego pochodzenia, żeby iść na studia. Spędzanie czasu w małym miasteczku.
[01:48:06] Jeden z kolegów namówił boh. do pracy w banku. Przeszkolenia w Narodowym Banku Polskim, dobre warunki finansowe. Boh. dostał powołanie do wojska, ale zwolniono go, ponieważ był jedynym żywicielem rodziny. Praca na stanowisku inspektora kredytowego.
[01:50:35] Propozycja studiów zaocznych na SGPiS w Warszawie – nauka przed przystąpieniem do egzaminów, które boh. zdał. Przyjęcie na Wydział Finansów i Statystyki – pierwsze sukcesy. Wyrównanie emerytury ojca – wezwanie na komisję wojskową, powołanie do wojska. Boh. pojechał odebrać papiery z uczelni – spotkanie z prodziekanem, przyjęcie na studia dzienne. [+]
[01:56:02] Ojciec był w Paczkowie wzywany na przesłuchania i pisał życiorysy. Chciano go nakłonić, by wrócił do nauczania w szkole oficerskiej. Bicie podczas przesłuchań.
[01:57:43] Boh. zwolnił się z pracy i pojechał z kolegą Andrzejem Zdanowskim do Krakowa. Po zabawie w akademiku boh. złapał okazję na drodze do Warszawy. W podróży okazało się, że spotkał lwowiaka, znajomego swojego ojca. Ekipa jechała do Kielc, by zakładać przekaźnikowe stacje telewizyjne, a towarzyszami podróży byli inżynierowie z AGH oraz prorektor uczelni. [+]
[02:03:28] Podczas studiów na SGPiS boh. był jednym z dwóch studentów, którzy nie oblali żadnego egzaminu. Podczas studiów poznał przyszłą żonę. Po urodzeniu córki dał jej pierścionek po mamie.
[02:06:06] Mama umierając miała kilka zdjęć i pierścionek, który niania chciała sprzedać, by ją ratować, ale mama oddała go pani Serbeńskiej. Boh. był na pierwszym roku studiów, gdy dostał wiadomość przez Czerwony Krzyż, że szuka go pani Serbeńska z Londynu. Po nawiązaniu kontaktu pani Serbeńska przesłała rodzinne zdjęcia, a potem wujek przywiózł z Londynu pierścionek mamy. [+]
[02:09:22] W latach 90. boh. działał w Kole Polaków z Indii – list z Rimini od Józefa Serbeńskiego, który porządkując papiery po matce znalazł adres boh. Józef Serbeński był świadkiem wydarzeń na Syberii: jego mama, także lwowianka i żona oficera, zaprzyjaźniła się z mamą boh. – śmierć siostry Józefa Serbeńskiego i brata boh. Dzięki Józefowi Serbeńskiemu boh. odtworzył losy rodziny na zesłaniu. [+]
[02:12:11] Po studiach boh. podjął pracę w Zjednoczeniu Przemysłu Paszowego, ponieważ jeździł na delegacje i mieszkał w hotelach, a w Warszawie waletował na Jelonkach. Po śmierci ojca mama zlikwidowała mieszkanie w Paczkowie.
[02:15:26] Podczas studiów cukrownia z Chełmży płaciła boh. stypendium – wyjazd na rozmowę do Chełmży, zgoda na zamianę zakładów pracy w ramach jednego ministerstwa.
[02:19:54] Kolega Karol Mierzwiński wyjeżdżał do Szczecina i zaproponował boh. wynajęcie mieszkania w Rembertowie – deglomeracja Warszawy, osoby bez zameldowania nie mogły pracować w stolicy. Starania o meldunek – pismo z ministerstwa, zameldowanie w Rembertowie. [+]
[02:24:58] Ślub i starania o mieszkanie, praca w biurze projektowym, studia podyplomowe z efektywności inwestycji.
[02:26:39] W archiwum technicznym biura projektowego pracował starszy pan – Józefowicz (nazwisko nie jest pewne), który przed wojną znał ojca boh. i był naocznym świadkiem deportacji rodziny ze Lwowa. Pan Józefowicz, w czasie okupacji mechanik samolotowy, był jednym z „białych kurierów” - widział moment ładowania rodziny do wagonu na stacji kolejowej we Lwowie i przekazał wiadomość ojcu internowanemu na Węgrzech. [+]
[02:30:08] Po transformacji gospodarczej biuro projektów zlikwidowano i boh. stracił pracę – specyfika pracy przy dużych projektach różnych gałęzi gospodarki. Wyjazdy na budowy za granicę – na Kubę i do Nigerii. Zatrudnienie w księgowości w firmie pana Bizanca – bezpośrednie kontrole Izby Skarbowej. Poprawienie bilansu po głównej księgowej – odnalezienie się w niuansach gospodarki rynkowej.
[02:36:40] Podkupienie boh. przez Jerzego Wojtysiaka, praca w Holdingu Wojtysiak – specyfika pracy w inwestycjach, system wynagrodzeń i „łapówek”.
[02:39:15] Spotkanie z rodziną w Dębicy – przed wojną mama była z teściami w bardzo dobrych relacjach, często ich odwiedzała. Pomysł rodziny z Dębicy, by mama spędziła u nich okupację. Wujek Marian Pietruszewski wyjechał do Lwowa po mamę, ale po 17 września został złapany przez sowietów i wywieziony na Syberię. Po amnestii wstąpił do Armii Andersa, ale zachorował na tyfus i zmarł w Teheranie. Reakcja boh. na opowieść cioci – Odnalezienie grobu st. sierżanta Mariana Pietruszewskiego na cmentarzu Dulab w Teheranie. [+]
[02:44:10] Wyjazd z delegacją rządową do Teheranu, uroczystości na cmentarzu, odnalezienie grobu wujka – spotkanie z ambasadorem Finlandii w Iranie, Harri Kamarainenem.
[02:47:50] Przyjęcie polskiej grupy w Isfahanie, uroczystości na cmentarzu. Przejazd do Bandar-e Anzali, dawniej Pahlevi – modlitwa na brzegu Morza Kaspijskiego, w którym pochowano Michała, młodszego brata boh.
[02:51:21] Na prośbę Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa boh. poszukiwał osób zmarłych na Morzu Kaspijskim podczas ewakuacji – tablica upamiętniająca.
[02:52:18] Działalność w Kole Polaków z Indii – nielegalne zjazdy. Trudności komunikacji z zagranicą w latach PRL-u. W latach 50. rodzinę odwiedził w Paczkowie ksiądz Peszkowski, który znał mamę z działalności w Sodalicji Mariańskiej w Valivade. Pomoc materialna dla rodziny. Działalność księdza Peszkowskiego – nielegalny zjazd w latach 80. w Częstochowie, nocne czuwanie przy cudownym obrazie Matki Boskiej. Spotkanie z prymasem Stefanem Wyszyńskim.
[02:57:09] Mama Aniela [druga żona ojca] mieszkała w Bielsku-Białej, gdzie jej adoptowana córka Janina była nauczycielką. Pożegnanie z mamą na łożu śmierci.
[02:59:38] Przybrana siostra Janina dowiedziała się, że jej brat Mieczysław Otto żyje w Kanadzie. Syn Janiny był homoseksualistą i emigrował do Kanady.
[03:03:50] Starania boh. o odnowienie części cmentarza w Kolhapur, gdzie są groby Polaków. Organizacja zjazdów i budowa pomnika wdzięczności Hindusom za pieniądze stowarzyszenia, a nie fundusze rządowe. Spotkanie z ministrem Janem Ciechanowskim, który zaproponował zorganizowanie wyjazdu do Indii – uroczystości na cmentarzu z udziałem Andrzeja Kunerta – obietnica rewitalizacji nagrobków.
[03:08:54] Wyjazd na uroczystości do Guzaru, gdzie w czasie wojny mieścił się sztab Armii Andersa. Obietnica Andrzeja Przewoźnika, że zajmie się odnowieniem nagrobków w Kolhapur. Zawieszenie sprawy po katastrofie w Smoleńsku. Interwencja ministra Ciechanowskiego – odnowienie polskich nagrobków. Na cmentarzu spoczęła także Wanda Nowicka, która wyszła za Hindusa i została w Indiach. Wizyta w Kolhapur w 2009 r. – modlitwa przy grobie Magdaleny Otto, matki przybranej siostry Ireny.
[03:14:21] Data wywiezienia ze Lwowa, pobyt ojca w obozie jenieckim koło Berlina – boh. nie zna dat pobytu na Węgrzech i w Niemczech.
[03:15:03] Boh. na wernisażu znajomej dowiedział się, że Waldemar Ławecki z biura podróży Bezkresy jedzie do Uzbekistanu. Prośba o rekonesans w Kattakurganie, gdzie zmarła mama boh. Waldemar Ławecki dowiedział się, że nie ma śladu po polskim cmentarzu. Maria Kądzielowa narysowała szkic cmentarza z zaznaczeniem grobu mamy, na którym był metalowy krzyż. Współczesne zdjęcia z cmentarza w Kattakurganie. Plany wyjazdu i ufundowania tablicy upamiętniającej mamę i brata.
[03:21:56] Ojcostwo boh. – wpływ przeżyć z dzieciństwa na relacje z córką i żoną. Boh. nie chciał, by córka studiowała na Politechnice, ale na szczęście wybrała SGH. Żona boh. pisała do jego mamy, że mąż jest „dziwny”.
[03:26:49] [Boh. idzie po znaczek Polska-Indie] Refleksje na temat życia w Indiach dzieci, które miały rodzeństwo lub matki. Boh. mieszkał z nianią, ale nie miał w nikim oparcia emocjonalnego, co przełożyło się na późniejsze relacje w rodzinie. Boh. nigdy nie śniła się mama. Pamięta brata Michała, a mamy nie.
more...
less