Strzembosz Adam
Adam Strzembosz (ur. 1930, Warszawa) urodził się z ciąży trojaczej wraz z Teresą i Tomaszem. Jego ojciec Adam był adwokatem i urzędnikiem państwowym, należał do Związku Ludowo-Narodowego
matką była Zofia Strzembosz z domu Gadomska. Wychował się w mieszkaniu przy ul. Mokotowskiej 19 w Warszawie. Wraz z rodzeństwem uczęszczał do szkoły powszechnej przy ul. 6 Sierpnia. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował naukę w szkole przy ul. Romualda Traugutta, a następnie od 1943 kształcił się na tajnych kompletach. Po wojnie działał w Związku Harcerstwa Polskiego (aż do jego rozwiązania w 1949). Za namową nauczyciela w klasie maturalnej zapisał się również do Związku Młodzieży Polskiej. W 1949 zdał maturę w Gimnazjum i Liceum Samorządowym w Falenicy. Po egzaminie dojrzałości wraz z bratem przeprowadził się do Krakowa, gdzie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pierwszy etap zakończył z wyróżnieniem i po trzech latach powrócił do Warszawy. W 1953 uzyskał tytuł zawodowy magistra. Po studiach otrzymał nakaz pracy i podjął zatrudnienie w centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1930 r. w Warszawie.
[00:00:21] Boh. miał brata i siostrę i urodził się jako jeden z trojaczków – stan zdrowia dzieci. Ojciec adwokat, pochodził z Żytomierza i tam ukończył szkołę średnią. Przed I wojną zapisał się na Wydział Prawa Uniwersytetu w Kijowie, po wybuchu wojny wcielono go do armii carskiej. W roku 1917 brał udział w tworzeniu polskich oddziałów i trafił do brygady Józefa Hallera. W bitwie pod Kaniowem został kontuzjowany i przywieziono go do Warszawy. Stryj Tomasz także był w oddziałach Hallera, brał udział w wojnie 1920 roku. Ciotka w 1920 r. była sanitariuszką w czołówce sanitarnej, potem pracowała jako pielęgniarka na warszawskiej Pradze, zmarła na skutek zakażenia po operacji. Najstarszy stryj Jan, student prawa, został aresztowany za działalność konspiracyjną. Po uwolnieniu wyjechał do Paryża i współpracował z Dmowskim i Paderewskim. Po powrocie do Polski pracował w dyplomacji, z której odszedł po przewrocie majowym. Stryj Jan zmarł w 1939 r. Inny ze stryjów, pracownik kuratorium w Katowicach, wyjechał w 1939 i organizował szkolnictwo w Afryce dla młodzieży ewakuowanej z ZSRR z Armią Andersa. Ojciec boh. zmarł w 1988 r.
[00:09:10] Matka pochodziła z północnego Mazowsza, jej ojciec był administratorem majątków rodziny Czartoryskich. Matka była uczennicą pensji panny Gepnerówny, działała w harcerstwie. W czasie wojny 1920 była pielęgniarką w szpitalu wojskowym w Warszawie. Przyszłego męża poznała, gdy pracował jako wicestarosta w Przasnyszu. Rodzeństwo matki działało w konspiracji w czasie II wojny, dwaj wujowie ponieśli śmierć. Jedna z sióstr matki zginęła w czasie powstania w Warszawie.
[00:11:33] Wychowanie w domu – sylwetka ojca, który przed wojną był adwokatem w Warszawie. W czasie oblężenia miasta w 1939 zorganizował razem z ciotką szpitalik przy ul. Mokotowskiej. Podczas powstania był w oddziale walczącym na terenie południowego Śródmieścia i został ranny, był w obozie w Pruszkowie, skąd wrócił do rodziny mieszkającej w Milanówku. W czasie powstania matka i jej siostra pracowały w szpitaliku utworzonym w willi „Perełka” w Milanówku. 24 grudnia 1944 rodzina wyjechała do Krakowa. W 1946 przyjechano do Józefowa koło Warszawy. Po ukończeniu szkoły średniej boh. i brat podjęli studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, siostra chciała studiować medycynę, ale nie należała do ZMP i nie przyjęto jej na studia. Siostra skończyła szkołę felczerską i pracowała jako lekarka w Pogotowiu Ratunkowym oraz w szpitalu w Otwocku. Jako uczennica szkoły średniej w Krakowie działała społecznie – pomoc dla ludzi przywożonych ze wschodu na dworzec w Płaszowie. Potem organizowała pierwszy Dom Matki i Dziecka w Chyliczkach – działalność placówki. Była działaczką Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, dzięki niej powstał pierwszy w Polsce ośrodek adopcyjno-opiekuńczy – zmiany prawne. Siostra zmarła w 1970 r.
[00:20:10] We wrześniu 1939 ojciec wyprawił rodzinę do Dalboszka, do Warszawy wrócono po zajęciu jej przez Niemców. Okna w mieszkaniu nie miały szyb i ojciec zasłaniał je obrazami. Boh. chodził do szkoły powszechnej, w gimnazjum uczył się na tajnych kompletach. Siostra uczyła się w szkole panny Gepnerówny, która w czasie okupacji była szkołą krawiecką. W czasie powstania rodzina przebywała w Milanówku, potem wyjechano do Krakowa. W czasie okupacji rodzina mieszkała przy ul. Mokotowskiej 19. Wiosną 1943 boh. widział dymy znad płonącego getta, w domu rozmawiano o powstaniu w getcie – postawa ojca, gdy jeden ze znajomych powiedział o „rozwiązaniu problemu żydowskiego”. Po powstaniu boh. widział element zniszczonej bożnicy przy ul. Tłomackie – tłumaczenie napisu przez ojca.
[00:27:00] Boh. i brat byli do siebie podobni, co rodziło różne nieporozumienia. Więź z bratem. Podejście rodziców do historii rodziny – poczucie zobowiązania, a nie oczekiwanie na przywieje. Rodzice nie wpływali na znajomości zawierane przez dzieci. Gdy po wojnie mieszkano w Krakowie, rodzina znajdowała się w złej sytuacji materialnej – boh. nie miał tornistra i nosił książki do szkoły w pudełku po butach. Postawa ojca. Rodzina przyjechała do Krakowa, gdy ojciec był chory i noszono go w kocu.
[00:33:23] Gdy boh. planował studia, budynki Uniwersytetu Warszawskiego były zniszczone, przyjmowano na pierwszy rok 300 studentów, Wydział Prawa był bardzo upolityczniony. W tym czasie Uniwersytet Jagielloński przyjmował 700 osób na pierwszy rok studiów, z tego studia skończyło ok. 300 studentów. Boh. studiował prawo, a jego brat [Tomasz], interesujący się antropologią i etnografią, wybrał historię. Powody wybrania studiów prawniczych – zamiar nauki w Studium Dyplomatycznym. Boh. wyjechał na studia magisterskie do Warszawy i w 1953 r. ukończył Studium Prawa Międzynarodowego Publicznego.
[00:38:38] Atmosfera po śmierci Stalina. Boh. skończył studia we wrześniu i dostał nakaz pracy do ZUS. Prawo Międzynarodowe Publiczne ukończyło dwunastu studentów w kraju – rozmowa z kolegą, kapitanem KBW. Dziewięciu kolegów podjęło pracę w MSZ, a boh., który przechodząc koło kościoła zdejmował czapkę, trafił do Biura Świadczeń Zagranicznych ZUS. Gdy Centralę ZUS przeniesiono do Ministerstwa Opieki Społecznej, boh. zajmował się tzw. rentami wyjątkowymi. Były to sprawy osób, które straciły dokumentację zatrudnienia, np. dokumentacja zatrudnienia w Warszawie była zniszczona do litery „P”. Pewnego dnia, gdy boh. był w Kielcach na delegacji, do jego gabinetu przyszedł dyrektor, który poinformował go o śmierci Stalina.
[00:44:42] W szkole powszechnej boh. i brat byli przeciętnymi uczniami, a po latach obydwaj byli dobrymi studentami. Gdy bracia wyjechali na studia do Krakowa, rodzice załatwili im pokój u znajomych, którzy mieszkali w pobliżu Uniwersytetu. Boh. miał niewielkie stypendium i dorabiał korepetycjami. Razem z bratem pracował przy wykopaliskach na Wawelu. Brat na III roku studiów wyjechał do Warszawy i na UW zrobił specjalizację archiwalną.
[00:47:55] Do studenckiej paczki sześciu przyjaciół należeli boh. i jego brat oraz m.in. Kazik Tokarski. Rola wykładów z marksizmu w systemie nauczania – wpływ na młodzież pochodzenia chłopskiego, działalność kół ZMP. Wspomnienie wykładów docenta Morawskiego, po których studenci mogli zadawać pytania. Brat omawiał je wcześniej ze stryjem, doktorem filozofii – upomnienie ze strony docenta, rola Kazika Tokarskiego. Tematyka rozmów toczonych wśród przyjaciół, postrzeganie nowej rzeczywistości. Do jednego z kolegów Staszka Steca, górala z wielodzietnej rodziny, przyczepił się prowokator, który chciał dołączyć do grupy – reakcja kolegi, przywołanie postaw chrześcijańskich. [+]
[00:55:25] Wśród studentów było wielu byłych żołnierzy Wehrmachtu – sytuacja Ślązaków w czasie wojny. Jeden z kolegów miał szczęście, ponieważ nie trafił na front wschodni, ale na zachodni, gdzie dostał się do niewoli. Wielu dezerterów z armii niemieckiej trafiło do Andersa.
[00:57:08] Brat dostał nakaz pracy do archiwum [Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Warszawie], potem pracował w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Boh. pracował w oddziale warszawskim ZUS, potem w centrali – praca urzędniczek, które skończyły siedem klas. Początki kariery urzędniczej – pierwszym zadaniem boh. było szukanie dokumentów w archiwum ZUS, jego przełożony był z zawodu szewcem. Zmiany w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej po 1956 r. Wcześniej pracownicy poniżej czterdziestki w poniedziałki rano musieli studiować historię WKP(b) [Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia bolszewików] i odpytywano ich z tego. W 1956 r. boh. rozpoczął aplikację sędziowską. Praca w Wydziale Rent Wyjątkowych – poprawienie błędów koleżanki, która skończyła tylko siedem klas.
[01:03:58] Podtrzymywanie przyjaźni zawiązanych w czasie studiów. Brat wszedł w ciekawe środowisko ewangelików i kalwinów – rola księdza Tadeusza Fedorowicza, powstanie tzw. „sekty żoliborskiej”, tematyka rozmów. Ksiądz Kalinowski odprawiał msze w mieszkaniach, kazania głosił ksiądz kalwiński Bogdan Tranda. Obecnie boh. spotyka się z kolegami sędziami z czasów Solidarności. Opinia na temat stanu wojennego – punkt widzenia prawnika. Postawy sędziów w latach 80.
[01:08:30] Boh. poznał przyszłą żonę, gdy mieszkał w Józefowie. Ślub wziął w 1957 r., w tym samym roku ożenił się także jego brat. Tomasz Strzembosz pisał wiersze, zawodowo zajmował się historią Szarych Szeregów. W tym czasie przyjaźnił się ze Stanisławem Broniewskim i Stefanem Mirowskim, u którego odbywały się wieczorki poetyckie – poznanie przyszłej żony Maryli Dawidowskiej, siostry Alka Dawidowskiego. Sylwetka bratowej.
[01:12:50] Boh. przed poznaniem Maryli Dawidowskiej czytał „Kamienie na szaniec” i znał publikacje dotyczące Batalionu „Zośka”, potem poznał osoby z kręgu batalionu. W stanie wojennym w domu boh. odbywały się komplety dla młodzieży, jednym z prelegentów był Stefan Mirowski.
[01:13:50] Boh. po skróconej aplikacji pracował w Sądzie dla Nieletnich działającym przy Sądzie Praskim. Kryminolog prof. Stanisław Batawia zaproponował boh. napisanie pracy doktorskiej. Boh. dostał za nią drugą nagrodę w ogólnopolskim konkursie. W 1974 r. podjął pracę w Instytucie Badania Prawa Sądowego i tam pisał pracę habilitacyjną, ocenioną równie wysoko jak doktorat. W 1966 boh. został oddelegowany z Sądu dla Nieletnich do Referatu Wizytacyjnego Sądu Wojewódzkiego i nadzorował wydziały sądowe oraz zakłady dla nieletnich. W latach 80. boh. utworzył w Ministerstwie koło „Solidarności”.
[01:19:19] Brat pracował w Archiwum Akt Dawnych, ale gdy wystąpił z ZMP, zwolniono go z pracy. W klasie maturalnej wszyscy uczniowie wstąpili do ZMP. Siostra tego nie zrobiła i nie dostała się na studia. Brat pracował jako robotnik, a potem w Muzeum Warszawy, gdzie przyjął go pan Durko, zastępca szefa archiwum KC PZPR. Brat oprowadzał wycieczki i pracował naukowo – praca o tumulcie warszawskim w 1525 r. ukazała się jako książka. Potem pracował w Polskiej Akademii Nauk i tam pisał pracę doktorską. Brat interesował się okupacją niemiecką na terenie Warszawy, jego książki publikowano w niewielkich nakładach. Brat habilitował się na KUL-u.
[01:24:30] Konflikty z Dunin-Wąsowiczem. Książka „Miasto groźne” nie została wydana – publikacje brata były niewygodne dla władzy. Proszono go, by książka o akcjach zbrojnych dotyczyła tylko AK, by nie pokazywać proporcji działań innych organizacji. W tamtym czasie szereg akcji akowskich przypisywano ludowej partyzantce – słabość komunistycznych organizacji na terenie Warszawy.
[01:26:36] W czasie stanu wojennego, gdy brat miał dyżur w PAN, zgłosił się do niego nauczyciel szkoły zawodowej z prośbą o wykład na temat Szarych Szeregów. Po wykładzie nauczyciel powiedział bratu, że pochodzi z okolic Augustowa i chciałby upamiętnić działalność konspiracyjną w okolicy w czasach okupacji sowieckiej – propozycja zajęcia się tą tematyką. Brat spotkał się z nadleśniczym z Augustowa, który przedstawiał go jako krewnego – kwestia uwiarygodnienia. Specyfika ruchu oporu na Augustowszczyźnie. Brat zetknął się z przypadkiem, że po kampanii wrześniowej sołtys jednej z wsi zarządził powstanie ruchu oporu. Bratu pomagał także ksiądz Kazimierz Kalinowski, który jeździł razem z nim na Podlasie [+]
[01:32:34] Podejście brata do źródeł i tradycji ustnej – ich weryfikowanie, podobieństwo do procedur sądowych. Brat zebrał bardzo dużą ilość relacji, które po jego śmierci trafiły do Archiwum Akt Nowych. Jednym z rozmówców był wiekowy przemytnik, który powiedział, że gdyby nie opieka odpowiednich osób, bratu groziło niebezpieczeństwo za stawiane pytania. Brat jeździł w teren z Wojciechem Świątkowskim, oficerem Batalionu „Parasol”, który wysadzał go przed miejscem spotkania – obawy, że świadek nie będzie chciał mówić przy dwóch osobach. Porównanie wyobraźni chłopów i inteligencji. Podczas wizyty z bratem w Muzeum Powstania Warszawskiego, które mieściło się przy Trasie W-Z, spotkano kuzyna matki, który konfabulował oprowadzając grupę młodzieży. Realia życia w partyzantce.
[01:38:55] Jedna z mieszkanek Podlasia wspominała, że Tomasz Strzembosz z żoną przyjeżdżali do Suchej Rzeczki na rowerach. Boh. przestał jeździć na rowerze mając 86 lat. Gdy brat pierwszy raz pojechał do Augustowa, w miejscowe środowisko wprowadzał go leśniczy. Brat wykorzystywał relacje pisząc książki, ale w całości ich nie publikował.
[01:41:50] Brat interesując się okupacją sowiecką w latach 1939-41 prawdopodobnie słyszał o Obławie Augustowskiej, ale boh. nic konkretnego nie wie na ten temat. Sam dowiedział się o tym z mediów. Brat wspominał rozmowę z oficerem AK, którego żona jako dziewczynka znała ojca braci Strzemboszów. Wspominał także spotkanie z dowódcą AK, który przysypiał podczas rozmowy, a kilka tygodni później przysłał podkomendnego z czasów okupacji z rozkazem opowiedzenia historii, na której zależało bratu. Niektóre z relacji, w których były treści kompromitujące pewne osoby, nie trafiły do AAN. W jednej z książek opisał likwidację oficera policji, po jakimś czasie nawiązała z nim kontakt wdowa, która powiedziała, że mąż był równocześnie informatorem AK.
[01:47:15] Boh. słyszał historię likwidacji po wojnie siatki poakowskiej na terenie północnego Mazowsza, wykonano przy tym dwa wyroki śmierci, m.in. na tajniaku UB, który przeniknął do organizacji. Wspomnienie książki „Góra-Dolina” [„Góra-Dolina Adolf Pilch” autorstwa Ryszarda Bielańskiego], historii porucznika, który przebił się z Nowogródczyzny do Kampinosu, potem w Góry Świętokrzyskie. Jeden z członków oddziału dostał po wojnie polecenie wstąpienia do milicji.
[01:49:08] Boh. nie pamięta rozmów z bratem na temat „Hubala” ani wątku augustowskiego Domu Turka.
[01:50:30] Atmosfera na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim – inwigilacja uczelni. Studiowały tam także osoby związane z nurtem opozycyjnym wobec systemu komunistycznego. Boh. był początkowo adiunktem, potem docentem i profesorem nadzwyczajnym – jego stopnie naukowe przez lata nie były zatwierdzone przez Wydział ds. Wyznań i ministerstwo, ale boh. otrzymywał adekwatne wynagrodzenie. Boh. i brat dojeżdżali do Lublina.
[01:54:25] Brat wielokrotnie jeździł do Londynu, ponieważ interesowały go relacje żołnierzy Armii Andersa dokumentujące ich losy od 1939 r. Odwiedzał tam Stanisława Sosabowskiego zwanego Stasinkiem, syna generała. Brat przyjaźnił się także z prezydentem Ryszardem Kaczorowskim, szefem harcerstwa na uchodźstwie.
[01:57:28] Boh. znał kardynała Wojtyłę, z którym współpracowała siostra należąca do komisji d.s. rodziny. W czasie choroby siostry i jej pobytu u sióstr Urszulanek kardynał ją odwiedził. Gdy boh. spotykał się z papieżem, ten pytał go o brata – spotkanie papieża z bratem, podczas którego pomylił go z boh.
[02:00:00] Sylwetka brata Tomasza Strzembosza, który lubił wędrówki po Polsce nawiązując przy okazji znajomości. Pewnego dnia spotkał drużynę harcerek, które szły szlakami z powstania styczniowego – działalność w harcerstwie. Opinia boh. na temat brata-naukowca, który nie idealizował akowców. Boh. jako sędzia Sądu Najwyższego brał udział w rehabilitacjach niektórych partyzantów. Brat znał wiele osób działających podczas okupacji w konspiracji na terenie Warszawy, w tym instruktorów Szarych Szeregów.
[02:06:07] W domu brata na Żoliborzu odbywały się seminaria dla doktorantów, brała w nich udział Maryla Strzemboszowa. Znajomość z historykiem Markiem Wierzbickim. Brat cieszył się z osiągnięć naukowych swoich studentów, w tym Grzegorza Motyki.
[02:08:34] Rodziny boh. i brata jeździły na wspólne wycieczki. Bracia nie kłócili się, ale zdarzały się zatargi z siostrą. Jednym z jej wyczynów w dzieciństwie było plucie z balkonu na dorożkarzy. W wieku dorosłym boh. i brat nie zawsze zgadzali się w ocenie sytuacji politycznej i gospodarczej – wspomnienie rozmowy z Ryszardem Kaczorowskim na temat napływu obcego kapitału. Brat a sprawa zbrodni w Jedwabnem – opracowanie pod kierunkiem Pawła Machcewicza. Mordy na Żydach na Podlasiu.
more...
less