Lutak Tadeusz
Tadeusz Lutak „Pancerz” (ur. 1917, Żarnowa) po ukończeniu szkoły powszechnej zgłosił się do służby wojskowej. Po ukończeniu szkoły oficerskiej, jesienią 1938 brał udział w anekcji Zaolzia. Walczył w kampanii wrześniowej jako goniec 121 kompanii czołgów lekkich w składzie 10. Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej. Wzięty do niewoli, zbiegł i przedostał do domu rodzinnego. Wiosną 1940 zgłosił się do pracy, by uchronić się od wywózki do Niemiec. Został zatrudniony do budowy podziemnego schronu kolejowego pod Żarnowską Górą w Strzyżowie, wchodzącego w skład kwatery głównej Hitlera „Anlage Süd” w Stępinie-Cieszynie i Strzyżowie. Działał w Armii Krajowej (ps. „Pancerz”), brał udział w ponad trzydziestu akcjach zbrojnych i likwidacyjnych.
more...
less
[00:00:00] – urodzony w 1917 r w Żarnowej k. Strzyżowa. Był jednym z 9-orga rodzeństwa, 4 chłopców i 5 dziewcząt. Ojciec pracował jako zwrotniczy na kolei i miał pieniądze na wykształcenie dzieci. Boh. nie lubił się uczyć. Przez 3 lata terminował za darmo w masarni, następnie przez rok był czeladnikiem. Zgłosił się do wojska jako ochotnik, mógł sobie wybrać formację, poszedł do czołgów.
[00:02:00] – boh. chodził do szkoły oficerskiej w Żurawicy, był najlepszym strzelcem w kompanii. Posiada świadectwo szkoły podoficerskiej i dyplom za strzelanie. Na wojnie był głównym gońcem pułkownika [Stanisława] Maczka, który wg boh. był „złotym, dobrym dowódcą”. Wysłanie wyższych oficerów na Węgry. Boh. ze łzami w oczach żegnał się z Maczkiem. Przerzucenie oddziału boh. transportem kolejowym na lotnisko wojskowe do Balic. Oczekiwanie 2 tyg. na wojnę.
[00:04:00] – 1 września 1939. Boh. był na służbie w godz. 4-6 rano, widział zamaskowane czołgi, o godz. [4:30] przyleciały 32 bombowce niemieckie, ale pod znakami polskiej szachownicy. Boh. zameldował o tym dowódcy. Bombowce obleciały Kraków bez bombardowania, po nich przyleciały samoloty z czarnymi krzyżami i zaczęło się bombardowanie ludności cywilnej. Jeden z samolotów został zestrzelony przez artylerię i rozbił się o skarpę. Boh. podjechał do samolotu - jeden z pilotów nie żył, drugi miał urwane nogi i krzyczał „Heil Hitler”.
[00:06:00] – msza i spowiedź powszechna dla 6 tys. ludzi na Błoniach. Wyruszenie oddziałów boh. na front, żegnanie przez krakowian, rzucanie w stronę żołnierzy kwiatów i czekolady. Boh. jechał na motocyklu. Potyczka z niemieckimi żołnierzami w Jordanowie. Niemieccy żołnierze byli pijani, w manierkach mieli rum, koledzy z oddziału walczyli z Niemcami, żeby zdobyć manierki z rumem. Do niewoli wzięli 500 Niemców, nie wiedzieli, co z nimi zrobić.
[00:08:00] – osłanianie czołgami polskiej piechoty. Myślenice, rozkaz palenia domów, bo na ich strychach była pszenica. Żołnierze z oddziału boh. wypuścili bydło na pole, potem wzięli je Niemcy.
[00:10:00] – Stary Wiśnicz, więzienie, wypuszczenie więźniów. Wypuszczono 25 kobiet i 120 więźniów. Akta zostały spalone. Historia więźniarki, atrakcyjnej kobiety, która siekierą odrąbała głowę mężczyźnie, który ją codziennie bił. Zrobiła to jak spał. Dostała 25 lat więzienia [+].
[00:12:00] – Majdan k/Kolbuszowej, zrzucenie 32 spadochroniarzy niemieckich w polskich mundurach. Każdy z nich miał woreczek z trucizną, aby zatruć wodę. Pojmanie jeńców. Zemsta Niemców – nalot na jadącego boh. i kolegów w drodze do Majdanu. Uratował ich betonowy wiadukt w Kolbuszowej.
[00:14:00] – dowództwo w Kolbuszowej zdziwione, że udało im się przeżyć. Sandomierz – mosty wysadzone, trzeba przejechać przez San. Badanie dna, przejazd czołgów, samochodów, boh. przyjechał motorem, z gorącym silnikiem wjechał do zimnej wody, zniszczenie silnika. Pożegnanie z motorem Sokołem 600. Wzięli do niewoli oficerów niemieckich, zabrali niemieckie łaziki i motory, jeden z nich dostał boh. Ostrzelanie przez wojsko polskie.
[00:16:00] – ściąganie munduru i nasadzenie go na karabin jako znak/flagę poddania, umożliwienie przejazdu. 17 września dostają wiadomość, że 3 mln. Sowietów wkroczyło do Polski. Oficerowie zdecydowali o wycofaniu, to uratowało życie takim żołnierzem jak boh. Było już czarno od Niemców. Walki po drodze, żołnierze w bukowym lesie, kapitan zwolnił ich z przysięgi.
[00:18:00] – wzięcie do niewoli przez Niemców w Starym Dzikowie. Boh. uciekł od niemieckiego motoru, żeby nie zostać od razu zastrzelonym. Niemcy kazali oddać paski od spodni i wszystko z kieszeni, boh. szkoda zdjęć z Zakopanego, które w nich ma. Żołnierz niemiecki wyrwał mu kieszeń ze zdjęciami razem z podszewką i dał trzy razy w twarz za niewykonanie rozkazu. Niewola niemiecka.
[00:20:00] – gnani przez Niemców po 50 km dziennie, żołnierze dostawali chochelkę zupy i wodę. Dwunastu żołnierzom z czołgów, w tym boh., Niemcy nie dawali jedzenia za karę za zniszczenie sześciu dział w Biłgoraju i zabicie Niemców. Noclegi w kościołach, pierwszy w klasztorze w Leżajsku. Chór zostawiono na przesłuchanie oficerów, boh. okręcił się dywanami pod ołtarzem. Ukraińcy z polskiego wojska zainstalowali się na chórze i zamknęli od środka. Nie chcieli otworzyć, jak przyprowadzono oficerów na przesłuchanie. Strzelanina w kościele, hałas, ucieczka wojska z kościoła.
[00:22:00] – z kościoła uciekło ok. 500 żołnierzy. Boh. był już za parkanem, ale wrócił. W dalszej drodze w Jarosławiu od jednej z napotkanych kobiet dostał kajzerkę, którą podzielił się z kolegami. Gnanie jeńców do Przeworska, trzymanie ich w magazynach na cukier, potem załadowanie na pociąg towarowy do Krakowa. W Przeworsku dwóch oficerów niemieckich jadło śniadanie na balkonie i rzucało nadgryzione kromki w dół w dwutysięczny, głodny tłum. Ludzie nie mieli jak złapać kromek. Jeden Niemiec rzucał chleb, drugi robił mu zdjęcia.[+].
[00:24:00] – boh. jest przykro na wspomnienie tej sceny. Pociąg do Krakowa, badanie lekarskie. Boh. dostał skierowanie do pracy u bauera, reszta do fabryk. Podróż w kierunku Niemiec. W każdym wagonie wartownik z bronią. Ucieczka boh. z pięcioma kolegami, jeden podczas skoku zwichnął sobie rękę. Całonocny marsz, dojście do leśniczówki. Leśniczy Polak dobrze ich przyjął, bo miał dwóch synów na wojnie.
[00:26:00] – leśniczy trzymał uciekinierów na strychu, odkarmił, zawiózł do lekarza kaprala z kontuzją ręki, którego w końcu odesłał na własny koszt do domu. Reszta poszła dalej, w mundurach. Trafili do Niemki, której mąż był na froncie pod Stalingradem. Miała dużo ziemi, nie miał jej kto pomóc. Jeden z nich został u niej, pomagał i bardzo to sobie chwalił, miał wino do śniadania.
[00:28:00] - po wyzwoleniu przez Amerykanów boh. wybrał emigrację do Australii, ożenił się tam i miał dwie córki. Trasa grupy boh., która uciekła z pociągu. Po drodze w Wiśniowej Niemcy bawili się, bo tam nie było wojny, przeprawa grupy przez rzekę.
[00:30:00] – po drodze znajomy chciał boh. dać cywilne ubranie, nie wziął, miał 2 km do domu. Po drodze przerzut wojska niemieckiego. Dojście do domu. Siostry boh. były nauczycielkami, Niemcy wygnali je z dziećmi bez niczego. Przyjście boh. do domu, siostra rozpłakała się. Okazało się, że jakaś kobieta powiedziała rodzinie boh, że zginął na wojnie.
[00:32:00] – Karczyński z Sanoka szedł z boh., jak ich gnano. Nie wytrzymał i upadł na kolana. Wtedy Niemiec strzelił mu w tył głowy, został zabrany na wywrotkę. Szczęście boh., które pozwoliło mu przeżyć.[++]
[00:34:00] – msza i homilia, rozmowa boh. z biskupem. Opowieść boh. związana z kazaniem biskupa o zgubieniu łańcuszka w słomie z medalikiem.
[00:38:00] – Boh. wrócił do domu w końcu września [1939]. Budowanie tunelu przez Niemców i przeprowadzanie wierceń. Przymusowa praca boh. przy budowaniu tuneli, bardzo słaba zapłata i brak poszanowania przez Niemców, bicie nahajką. Rozładowywanie wagonu zamarzniętego szutru.
[00:40:00] – zmuszanie do pracy zmęczonego, młodszego brata boh., pobicie brata przez Niemca, bratu krew trysnęła uszami, zemsta na Niemcu i pobicie go. Musieli z bratem uciekać i ukrywać się. Po dwóch dniach wrócili do domu, zostali schwytani.
[00:42:00] - pojmanie, uwięzieni w domu kultury, pilnowali ich Czesi w niemieckich mundurach. Bicie. Boh. był w celi z Tadeuszem [Gołdą]. Przyjście ludzi z kościoła pod dom kultury do uwięzionych.
[00:44:00] – próba rozstrzelania, legenda o 3 tys. żołnierzy, którzy mieli powstać w obronie. Boh. nie zastrzelili, ponieważ Polacy szybciej pracowali przy budowie tunelu i pozwolili braciom wrócić do pracy. Picie wódki z robotnikami Niemcami.
[00:46:00] – prace końcowe przy tunelu, ryzyko zabrania przez Niemców. Boh. za 20 tys. zaoferował się zastąpić bogatego chłopa i jechać zamiast niego razem z Niemcami, furmanką. Pojechał z innymi na front wschodni, ubrani w niemieckie mundury, dostali karabiny do samoobrony przez Rosjanami. Furmankami wozili żywność i amunicję tam, gdzie nie mogły wjechać samochody.
[00:48:00] – boh. spędził tak trzy miesiące. Wóz został trafiony radzieckim pociskiem, konie się spłoszyły. Uciekł do lasu i czekał dwa dni na koniec ostrzału. Uzupełnienie przez Niemców kompanii, przywiezienie dostaw czekolady, pomarańczy i wódki dla Niemców i Polaków. Wódka dla Polaków tylko po 2 kieliszki.
[00:50:00] – po 3,5 mies. boh. z innymi został wysłany po wodę do lasu. Uciekli korzystając z nieobecności warty. Szli trzy dni obok linii frontu, był 1942 rok. Tunele – opis i funkcja. Tunel przygotowany na pociąg jadący pod Stalingrad z amunicją itp. Pociąg jechał w nocy, w ciągu dnia krył się przed bombardowaniem w tunelu.
[00:52:00] – wizyta pociągu Hitlera i Mussoliniego. Po trzy wagony z przodu i z tyłu pociągu z zabezpieczonymi działami, pomiędzy nimi wagony sypialne z firankami. Tory obstawione, ludzie z okolicznych domów wygnani. Boh. miał rozkaz z AK na własne oczy zobaczyć, czy w pociągu będzie Hitler. Ukrył się w stodole. Przez szpary między żerdziami obserwował pociąg. Po godzinie pociąg ruszył, nazwy kolejnych stacji.
[00:56:00] – boh. wyszedł ze stodoły. W 1943 roku tunel był skończony, po wojnie zrobiono w nim magazyn ryb. Początki boh. w AK – w 1940 r. przyszedł do niego kolega, który służył w kawalerii, on zapisał boh. do AK. Boh. złożył przysięgę w stodole, okoliczności składania przysięgi.
[00:58:00] – słowa przysięgi. Proboszcz ze Strzyżowa w Ameryce, Basarowie ze Strzyżowa goszczą go przez 2 tyg. Ich syn był konfidentem, został zastrzelony przez AK. Ksiądz obiecał Basarom dowiedzieć się, gdzie jest ciało syna, żeby go mogli pochować. Próba uzyskania tej informacji od boh. ale boh. nie mógł jej udzielić. Proboszcz nie odzywał się do niego przez dwa lata.
[01:00:00] – pseudonim konspiracyjny boh.: „Pancerz”. Organizacja AK, 24 osoby w plutonie oraz 2 pielęgniarki. Wykonywanie wyroków. Boh. zaliczył 32 akcje z bronią w ręku. Po wejściu Rosjan przyjazd wysiedlonych do Małopolski. Przyjęcie wysiedlonych na gospodarkę, Niemcy dawali na rodziny wysiedlonych artykuły spożywcze, niektórzy sołtysi je zabierali i przywłaszczali.
[01:02:00] – wypadek z okolicznym sołtysem, upomnienie przez akowców, dostał 25 batów. Jajecznica dla całego plutonu, samogon. Potem sołtysi lepiej wywiązywali się z obowiązków i sytuacja wysiedlonych się poprawiła.
[01:04:00] – wysiedleni ze wschodu po 17 września [1939]. U boh. w gospodarstwie była matka z córką i chłopak. Córka była ładna, młodszy brat boh. ożenił się z nią. Niestety umarła podczas porodu pierwszego dziecka. Wysadzenie kliku mleczarni przez pułk boh. Dzięki temu dzieci miały przez 3 miesiące mleko do picia, podziękowania pewnej kobiety.
[01:06:00] – w Niebylcu mieszkała nauczycielka (Nastałkówna) ze Strzyżowa, która była w związku z Niemcem, cywilem. Kochali się, ale Niemiec był konfidentem, miał 32 Polaków spisanych na liście na rozstrzelanie. Wydany był na niego przez AK wyrok śmierci, bo nie słuchał upomnień.
[01:08:00] – boh. został wyznaczony na wykonanie wyroku. U nauczycielki był brat, kolega boh. musiał go spacyfikować. Niemca zabrano na pole, miał przy sobie 3200 marek i listę ludzi, członków okolicznego AK. Strzelenie Niemcowi w tył głowy. Dzieje brata nauczycielki. Wysadzenie mleczarni [w Wiśniowej] i dwóch w Niebylcu.
[01:10:00] – zlewnia w [Tyłkowicach], akcja w domu Jana Szaro.
[01:12:00] – mundury, skok na urząd w Rzeszowie. Nadleśnictwo na ul. Jagiellońskiej. Wzięcie 18 mundurów, rozebranie urzędników, boh. pilnował wejścia.
[01:14:00] – przez godzinę związanym urzędnikom nie wolno było nigdzie iść ani alarmować. Mieli być cicho pod groźbą zastrzelenia. Przejazd akowców do kościoła bernardynów. Poruszali się samochodem ze szmelcu. Akcja w niemieckich mundurach na dworze w Miłocinie. We dworze kampania wojska niemieckiego. Przebieg akcji pozbywania się konfidenta.
[01:16:00] – postać lokaja. Akcja w [Błażowej]. Ostrzał.
[01:18:00] – w 1943 r. pod dom zajeżdżają dwa mercedesy z pułkownikami. Przesłuchanie boh. w polu.
[01:20:00] – przepustka boh. do starostwa, zabezpieczenie wojewody. Skok 4 akowców na kasę PKO przy więzieniu, zabranie kasy. Włączenie się alarmu i ucieczka akowców, dwóch zabitych. Pieniądze rzucone na ulicy.
[01:22:00] – wzięcie pieniędzy przez przechodzące kobiety. Dwóch pozostałych akowców ginie w piwnicy po wrzuceniu do niej granatów przez Niemców. Samochód do Złotoryi ze Strzyżowa. W samochodzie 6 akowców.
[01:24:00] – boh. nie miał jak pożegnać się z żoną i 5-miesięczną córeczką. Od 2 lat był żonaty. Żona miała co jeść po wyjeździe boh., umiała szyć. Boh. wrócił po 15 miesiącach. Miłość do żony i córeczki.
[01:26:00] - koniec wojny, prowadzenie przez boh. gospodarki. Potem 3 lata boh. woził dodatkowo pocztę koniem. W zimie chowano w domu świnie.
[01:28:00] – boh. ma 3 córki, na jego 102-lecie odwiedziła go córka z USA. Umundurowani funkcjonariusze UB w 1944 r., kazali wziąć boh. koc i iść na pole. Przesłuchanie boh.
[01:30:00] – wymontowanie karabinu maszynowego z samolotu przez Adamczyka, ukrycie broni w trawie. Chronienie żony przez udziałem w akcji dowiezienia karabinu.
[01:32:00] – władowanie karabinu w łóżko pod materac przed transportem do Strzyżowa. Kominiarz Pomazański. W kominie były klamry podwieszające karabin maszynowy. Przewiezienie karabinu rowerem, w pociągach rewizje.
[01:34:00] – połowa kolejarzy była w AK, rower z karabinem ciężki, ale udało się go załadować do pociągu. Magazynki do karabinu. Plan wysadzenia mostu w Strzyżowie, strzelanie przez Adamczyka z karabinu, dostaje w podbrzusze kule od strzelca z pociągu. Zabranie karabinu przez wojsko.
[01:36:00] – uratowanie mostu mimo zaminowania torów. Pojmanie 6 chłopów-gapiów, 4 nie wróciło, jeden z nich, sportowiec Ludwik Mikulski, uciekł pod ostrzałem, a jeden [Bolek Lechowicz] zaczął pracować na kuchni i Niemcy zostawili go.
[01:38:00] - po wojnie dostał odszkodowanie, darmowe leczenie i wygody. Adamczyk przeżył pielęgnowany przez starszą akuszerkę Ziębinę. Lekarz AK - Józef Chmiel. Żona Adamczyka.
[01:40:00] – prześladowanie boh. przez NKWD zaczęło się w 1943 r. Uroczystości akowskie w 1945 r. i obecność na nich pułkowników wcześniej przesłuchujących boh.
[01:42:00] - na widok boh. wyszli. Boh. mówi ludziom, że przez nich był nękany i musiał się ukrywać na fałszywych papierach przez 15 mies. Odznaczenia boh., dostaje Krzyż AK, powinszowania Kaczorowskiego.
[01:44:00] – boh. nie był po wojnie aresztowany. Po wojnie nie ujawnił się od razu, nie był represjonowany ani szykanowany. Ujawnił się w Krzyżowie na policji.
[01:46:00] – ukrycie broni w lesie w rurach na gaz. Jeden z akowców wydał wszystko za wódkę, wojsko zabrało całą ukrytą broń. Wyznaczenie sześciu akowców do pilnowania produktów UNRRA, boh. był dowódcą. Obrona, strzelanina. Podziękowania dla boh. za obronę darów UNRRy.
[01:48:00] – wesele boh. odbyło się 28 października 1943 r. w Strzyżowie. Było 11 furmanek, Niemcy to zauważyli, gestapowcy na koniach przyjechali na kontrolę. Rozmowa pana młodego z komendantem, gestapowcy pytali o pozwolenie na tańczenie. Zatańczyli, wypili po 2 kieliszki wódki. Podziękowali. [+]
[01:50:00] – tańczyli z gołymi głowami, ktoś ukradł im czapkę. W AK czapka była potrzebna do przebrania. Jeden z akowców wyglądał jak Niemiec, potem był profesorem we Wrocławiu.
[01:52:00] – wysadzanie mleczarni we Wiśniowej. Tuż przed podpaleniem lontu podjechali Niemcy, zapytali o drogę akowca, który był przebrany za Niemca. Jak odjechali, mleczarnię wysadzono. Opis wesela boh., ubezpieczenie domu. Obawa obławy.
[01:54:00] – brygada pancerna w Żurawicy – boh. poszedł do wojska z 3-miesięcznym opóźnieniem. Przeszkolenie wojskowe boh.
[01:56:00] - czołgi w jednostce - angielskie [wikersy], szybkie i dobrze uzbrojone, b. dużo paliły, 100 litrów/100km. Boh. był takim czołgiem na Zaolziu jako kierowca [w 1938 roku]. Śmierć dwunastu polskich żołnierzy - Słowacy wyjęli białą flagę jako poddanie, Polacy wysiedli z czołgów i puszczono w ich stronę serię z karabinu maszynowego.
[01:58:00] – czeskie panny przyniosły kwiaty żołnierzom na moście w Cieszynie, ale nie dały ich, tylko plunęły im w twarz. Jezioro na Zaolziu, boh. pilnował sześciu samochodów z amunicją.
[02:00:00] – mgła na jeziorze, słychać pluskanie. Strzelili – okazało się, że to były łabędzie. Próbowali zjeść upieczonego łabędzia, ale nie dało się.
[02:02:00] – na Zaolziu boh. był w 1938 r. Walka o stację Polaków z Niemcami.
more...
less