Maśna Janina
Janina Maśna z d. Hryniewska (ur. 1925, Wilno) została wywieziona wraz z rodziną w kwietniu 1940 do Bułajewa w Kazachstanie, potem trafiła do kołchozu k. Bajkału. Po odmowie przyjęcia obywatelstwa ZSRR została aresztowana, osądzona i osadzona w obozie pracy. Wróciła do Polski w 1946 roku.
[00:00:00] ojciec był kierownikiem warsztatów wojskowych na Wilno i Grodno, mama miała sześć sióstr. Majątek rodzinny mamy Poświle [Paświle] 120 km od Wilna. Drugi majątek – Słyczki. Boh. nie chodziła do szkoły, szkoła we wsi Hoduciszki, gimnazjum w Święcianach.
[00:03:00] ojciec po technikum samochodowym w Petersburgu, uczestniczył w tworzeniu wynalazku w Jałcie na Krymie. Został szefem taboru samochodowego – brat cara, minister wojny, mieszkał w pałacu carskim.
[00:05:00] gdy wybucha rewolucja październikowa 1917, ojciec uciekł do Wilna, do rodziców. Dostał się do wojska polskiego, wziął udział w bitwie warszawskiej [pod Ossowem 13-14 sierpnia 1920) – woził broń, rannych itd. Miał wiele medali. Dostał ziemię 15 ha nad rzeką Halinką. Medale i dokumenty zakopane w ogrodzie.
[00:09:00] wybuch wojny 1 września 1939 - boh. w Poświłach. Początek szkoły przełożono o 2 tygodnie, boh. bardzo przeżywała wojnę, wychowanie patriotyczne, Stefan Hryniewski – przodek ze strony ojca, zesłany na Sybir po powstaniu styczniowym.
[00:11:00] naklejanie pasów papieru na szyby, przekonanie o potędze, pamięć defilad i pokazów wojskowych. Mieli radio na akumulator – woziło się go do ładowania. Piosenka ”Straszy nas czerwona szmatą…”.
[00:13:00] dzieci biegały z psami. Schron przeciwlotniczy w lodowni majątku. Radio Wilno przestało nadawać wiadomości. 17 września rozpacz w domu – mama i ciotki pamiętały okupację niemiecką z czasu I wojny światowej. Zabito kilka świń, żeby nie zabrali ich żołnierze.
[00:18:00] boh. schowała arbuzy (kawony), żeby Rosjanie nie zabrali. Przejazd czołgów radzieckich.
[00:20:00] po wakacjach rodzina się rozjechała. Parcelacja ziemi zostawiła majątki 100 ha. Po wkroczeniu Rosjan boh. chodziła do Święcian do 2 klasy gimnazjum. Aresztowanie dyrektora szkoły (był też senatorem) i profesorów, zwolniono kobiety: polonistkę, germanistkę, romanistkę. Niektórzy Żydzi witali Rosjan z radością. Nowy dyrektor z Mińska, zakaz nauki polskiego, nauka hymnu ZSRR, nauka języka litewskiego.
[00:27:00] aresztowanie ojca w Poświlu, podstępnie wywabiony z domu. Zenek - kuzyn z technikum handlowego: anegdota o wybuchu granatu, którym bawił się wówczas pięcioletni kuzyn – stracił rękę, porozrzucane palce. Boh. ma od tego uszkodzone ucho.
[00:32:00] dziadek dostał za zasługi wojenne ziemię w Tataryszkach k. Jaszun.
[00:33:00] aresztowanie ojca przez Rosjan 10 listopada 1939. Boh została z matką i kuzynem Zenonem Jankowskim – ojciec prosił go o opiekę nad rodziną. Uwięzienie ojca w Święcianach. Współwięzień opowiadał boh. o torturach ojca, przepytywaniach o wojnę 1920.
[00:36:00] boh. dowiedziała się o śmierci ojca dopiero w 2002 roku. Zmarł w więzieniu NKWD w Iwanowskiej obłasti, zasądzono mu 8 lat łagru, paragraf 58, sąd w Mińsku. Przez cały czas go szukały z mamą. Wiedziały tylko, że zmarł 21 kwietnia 1942.
[00:38:00] zimę 1939/40 r. boh. spędziła z bratem i mamą oraz jedną służącą w Poświlu. Rosjanie zabierali ziemniaki, zboże, świnie, cielęta. Pod koniec 1939 r. prokurator ogłasza rozdawanie majątku rodziny – mama dostała krowę, konia oraz 10 ha ziemi. Sąsiedzi byli zaprzyjaźnieni (dziadek pomagał litewskim chłopom, uczył ogrodnictwa, szczepił drzewa, leczył zwierzęta), nie chcieli ograbiać matki. Matka i siostry schowały kosztowności, obrazy i srebra u sąsiada w domu.
[00:44:00] żołnierze zabrali konie. Dokwaterowanie czterech białoruskich rodzin do dworu – piec w salonie. Rozkradanie mebli ze dworu, luster, wywożenie ich do ZSRR.
[00:49:00] litewska służąca Emila. NKWD w kuchni – rewizja. Odczytanie wyroku o deportacji do ZSRR.
[00:53:00] oficjel radziecki zatrudnił wujka jako tłumacza. Boh. spakowała książki Mickiewicza i album. Pożegnanie z psami. Zabrano wiele niepotrzebnych rzeczy, nie wzięli kożuchów i ciepłych butów.
[00:56:00] przejazd wozem do Twerecza, były też na posterunku policji 2 rodziny policjantów, [piosenka rosyjskiego opryszka]. Zostali okradzeni po drodze do pociągu w Hudociszkach. 14 kwietnia 1940 spotkanie cioci Werci – przysłała im do wagonu rzeczy: chleb, pieniądze, jabłka, świece i zapałki. Oczekiwanie na podróż, płacz, ścisk. Pożegnanie z nianią Katarzynką.
[01:02:00] przeładunek nocą w Królewszczyźnie. Towarzysze podróży – magnateria. Dwutygodniowa podróż, minęli Wołgę, postoje tylko w polu. Wśród zesłańców tylko chłopcy i kobiety z dziećmi. Przejazd przez Ural.
[01:10:00] dojazd do Bułajewa w Kazachstanie, wyładunek. Przewodniczący sowchozów i kołchozów. Rodzina boh. (ona 14 lat, mama, brat 12 lat i Zenek 19 lat) jako silna wybrana jako pierwsza do pracy w sowchozie. Wiatry, step, pustka.
[01:14:00] przyjazd do III oddziału czystowskiego sowchozu (Czistowskoje, Chistovskoe), ziemianki we wsi. Przywieziono w sumie 60 osób upchanych w szopie na klepisku. Uprawa pszenicy jarej. Pies jamnik ganiający myszy.
[01:19:00] spotkania z mieszkańcami, potomkami dawnych zesłańców, ucieczka z łaźni.
[01:22:00] kobiety poszły do pracy – tynkowanie obór ziemią zmieszaną z krowim łajnem. Osty i piołun. Pielenie zboża – dla dzieci.
[01:25:00] zdobywanie jedzenia poprzez wymianę za ubrania (płaszcz za kubeł ziemniaków). Ciotki przysyłały paczki – dostawały rzeczy od sąsiadów-Litwinów z Poświla.
[01:28:00] mieszkali 6 miesięcy w baraku. Pierwsze mrozy we wrześniu – wstawiono im piec. Karłowate brzozy i osiki. Rozlewiska wiosną, komary. Koniczyna i buraki pastewne dla krów.
[01:29:00] dzieci szyły sobie rękawice ze szmat do wyrywania chwastów, ciężka praca.
[01:30:00] budowanie ziemianek, wiosną zalewała je woda w roztopów. Góry śniegu zimą. Dom z darni – 4 m na 4 m, budowany wspólnie z druga rodziną – Feli Malinowskiej. Kupowali okna. Murarz zbudował piec, gdzie się gotowało i spało. Ściany z witek brzozowych, darni, ściany sparowane ziemią z nawozem, żeby się nie pyliło. Brat Witold.
[01:35:00] boh. zaczęła chorować – awitaminoza, zapalenie zęba, gorączka. Dostali działkę pod uprawę ziemniaków. Zabrali ze sobą termometr i bańki.
[01:42:00] za pracę dostawało się niewielkie pieniądze albo chleb, czasem dowożono cukier. Główne zaopatrzenie z paczek: suszone owoce, boczek, kiełbasa. Paczki szły 14 dni. Potem listonosz już nie przychodził.
[01:47:00] rodzina boh. dostawała najwięcej paczek, dzielili się z innymi (wędliny, kasze, ubrania robocze, bielizna, lekarstwa). Nie było toalet – wszyscy zachorowali na dezynterię (czerwonka, krwawa biegunka). Brat chory przez miesiąc, jedna osoba zmarła.
[01:49:00] cmentarz był nieogrodzony, pasły się na nim krowy.
[01:51:00] wyprawa kobiet do Bułajewa po zgodę na budowę domów. Niektórzy mieszkali z tubylcami. Rodzina boh. mieszkała przez miesiąc z cielętami. Zatrucie czadem. Brat polował na pardwy.
[01:55:00] w ziemiance dach kryty darnią, nie było sufitu. Komin zatykany na noc.
[01:57:00] wybuch wojny z Niemcami – radość. Wiosna 1941 r. – założenie ogródka warzywnego, kwietnik.
[02:00:00] Fela Malinowska chciała sprzedać złoto. Brutalne morderstwo p. Feli Malinowskiej.
[02:07:00] w lipcu [1940?] NKWD zorganizowało kolejną wywózkę 80 km na północ, do kołchozu Kamyszłowo [Kamyshlovo]. Niesympatyczni ludzie, zesłańcy spod Moskwy, obrzucali ich grudami ziemi.
[02:12:00] w studniach woda z karbolem do odkażania, nie mogli jej pić. Rodzina boh. nie mogła znaleźć mieszkania. Przejazd do wioski Biereźniaka. Tam dobra woda. Wprowadzili się do biura kołchozu razem z innymi Polakami. Kura znosiła im dwa jaja dziennie – matka ją oddała za słoik smalcu z gęsi. Zbieranie grzybów.
[02:16:00] radość po informacji w gazecie o układzie Sikorski-Majski (amnestia, pomoc z UNRRy).
[02:18:00] NKWD werbowała silne osoby do budowy kolei do Barnaułu. Pojechał Zenek oraz brat boh. Dostali trochę więcej żywności. Witek nie pracował, łowił ryby w Obie, pracowało tam wielu Polaków.
[02:20:00] boh. chciała wrócić do swojej ziemianki. Gdy tam doszli, okazało się, że zamieszkali tam Tatarzy Krymscy. Ogród przy domu zmarniał.
[02:26:00] wożenie drewna z lasu. Sortowanie ziemniaków. Zenek z Witkiem wrócili do rodziny. Ucieczka Tatarów. Zenek dostał pracę, przeprowadzka do ziemianki, pluskwy.
[02:31:00] zimą nabór do Armii Andersa – w Bułajewie. Zenek bez ręki nie dostał się - płacz. Polskie dokumenty. Pomoc z UNRRy (buty, ubrania, żywność).
[02:35:00] marzec 1943, zmuszanie do przyjęcia obywatelstwa radzieckiego przez NKWD w Bułajewie. Przemarsz Polaków do więzienia w Pietropawłowsku – nocne wezwania do podpisania przez 1 miesiąc. W celi na stojąco.
[02:38:00] 3 maja 1943 sąd – wyrok 2 lat więzienia ze 192 paragrafu, pkt 16. 9 dni w więzieniu w Pietropawłowsku. Stacja Dżydy [Dzhida] – komisja lekarska. Skierowanie więźniów do kopalni wolframu przy granicy z Mongolią, węgla w Bajangole [Bayangol] (obozy bajangolskie). Boh. pracuje 1000 m n.p.m. W obozie 8 tys. mężczyzn, 6 tys. kobiet. Zbiór szczypioru – na bosaka. Została ukąszona przez jadowitą żmiję – nieprzytomna, 9 dni w szpitalu.
[02:42:00] obóz ogrodzony drutem kolczastym, strażnicy Buriaci (Mongołowie). Praca przy ścinaniu i zwózce drzew. Budowa dróg. Zapalenie płuc. Więźniarki kryminalistki i niewinne z całego ZSRR. Głód. Kiszonki z cebuli i czosnku niedźwiedziego. Epidemia tyfusu.
[02:46:00] rozdzielenie z mamą. Praca ręczną piłą. Przemoc wobec więźniów. Bunt więźniarek polskich, niemieckich i rosyjskich – strajk głodowy.
[02:48:00] po wyzdrowieniu wyzwolenie – powrót do czistowskiego kołchozu. Uznano je za obywatelki radzieckie.
[02:49:00] Boże Narodzenie w obozie: Polki opowiadały przełożonemu, wrednemu „drogowemu” o Wigilii – zabrali im całe zgromadzone jedzenie. Do pracy 9 km na piechotę na górę.
[02:52:00] słabe kobiety, które nie miały siły pracować, były bite.
[02:55:00] zapalenie płuc – mama poszła do obozu buriackiego wymienić pończochy na mleko jaków. Napar z gałązek malin. Pluskwy – 60 kobiet w baraku. Matka znała się na koniach - była koniuchem – opiekowała się sześcioma końmi. Mama robiła napar z owsa i stawiała bańki. Boh. przez dwa lata nie jadła nabiału. Żucie rabarbaru – źródło witaminy C, szczypior.
[02:59:00] w obozie bajangolskim boh. była 2 lata: od czerwca 1943 do kwietnia 1945. Odsiedziała cały wyrok.
[03:04:00] powrót przez Irkuck. Nocleg u Polki w Bułajewie. Głód.
[03:06:00] bandyci nożownicy w obozie okradali więźniów – chcieli mamie zabrać buty, została poparzona rurą od pieca. Mama miała kurzą ślepotę, zachorowała na żółtaczkę zakaźną – wracała do III oddziału sowchozu czistowskiego z obozu 40 km po stepie.
[03:08:00] kradzież pszenicy – żarna z drewna. Spotkanie z bratem Witkiem, miał wtedy 14 lat. Był traktorzystą. Koledzy jedli mydło myśląc, że to mleko.
[03:11:00] Zenek ożenił się z Polką, Marysią Rynkiewicz. Boh. z mama ponownie otrzymały obywatelstwo radzieckie. Dokument na wyjazd do Polski wyproszony w ostatniej chwili.
[03:15:00] przekroczenie polskiej granicy w Białej Podlaskiej. Wielkie szczęście. Przejazd do Poznania, dalej Szczecina – telegram do rodziny w Starogardzie Gdańskim. Spotkanie z ciotkami.
[03:16:00] szkoła i praca w przedszkolu. Studia – stomatologia.
[03:21:00] brat Witek poszedł do wojska, skończył AWF, był działaczem sportowym.
[03:24:00] Zenek nie chciał jechać, chciał zostać z żoną i teściową. Żona była chora, została uratowana w Białej Podlaskiej. Zatrudniony jako księgowy w PGR Dalno w Łobezu. Miał córkę Teresę.
more...
less