Zawałkiewicz-Maciąg Miłosława
Miłosława Zawałkiewicz-Maciąg (ur. 1928, Lwów) dzieciństwo spędziła w Zaleszczykach, gdzie jej ojciec był dyrektorem gimnazjum. Po wkroczeniu wojsk radzieckich ojca aresztowano i skazano. Pani Miłosława wraz z matką zostały w kwietniu 1940 deportowane do Kazachstanu w rejon Szemonajchy koło Semipałatyńska, gdzie pracowały w kołchozie. Jesienią 1941 przybył do nich zwolniony z łagru ojciec, który wkrótce zmarł na zapalenie płuc. W lipcu 1942 pani Miłosława z matką podjęły próbę dotarcia do formowanej armii polskiej, jednak nie zdążyły przed ewakuacją oddziałów do Persji. Kolejne cztery lata przeżyły w Uzbekistanie, pracując w kołchozie Ułuz. W czerwcu 1946 przyjechały do Polski w ramach repatriacji zorganizowanej przez Związek Patriotów Polskich. Ukończyła studia na politechnice w Gliwicach (wydział mechaniczny, specjalizacja: transport kopalniany). Pracowała m.in. w Fabryce Maszyn Górniczych w Piotrowicach, następnie przez wiele lat uczyła w szkołach. Od 1979 roku na emeryturze. Mieszka w Tychach.
more...
less
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonej w kwietniu 1928 r. Przedstawienie rodziców: ojciec Mieczysław uczył w gimnazjum, mama Zenobia zajmowała się domem.
[00:00:34] W 1935 r. ojciec został dyrektorem szkoły w Zaleszczykach i w 1936 r. boh. zaczęła tam chodzić do szkoły powszechnej.
[00:01:21] [Wrzesień 1939] Wjazd czołgów radzieckich do miasteczka, zamiana szkoły żeńskiej na ukraińską, męskiej na żydowską, a w budynku gimnazjum i liceum zrobiono szkołę polską – dziesięcioletni program nauczania, zgodnie z radzieckim wzorem. Boh. ponownie znalazła się w IV klasie.
[00:03:10] Rewizja w domu w święta Bożego Narodzenia, aresztowanie ojca, który podczas kampanii wrześniowej był zmobilizowany do służby w mieście i chodził w mundurze. Ojciec rozważał ucieczkę do Rumunii, ale nie chciał zostawić rodziny. [+]
[00:04:39] Mama chciała wyjechać do rodziny w Kamionce Strumiłowej, ale czekała na dokumenty – deportacja 13 kwietnia 1940. Przyjście enkawudzistów do domu – ich zachowanie w stosunku do mamy, zgoda, by gospodyni sprzedała meble. Wyjazd furmanką do pociągu, zapakowanie się do wagonu. Wyjazd transportu 14 kwietnia [1940]. [+]
[00:07:06] Opis wnętrza wagonu, rozwieszenie koców wokół dziury w podłodze, która służyła jako ubikacja. Przyjazd do Husiatyna nad Zbruczem, gdzie przed wojną była granica polsko-sowiecka – przesiadka do wagonów szerokotorowych. Wydawanie kaszy i wrzątku podczas podróży.
[00:09:50] Podczas przejazdu przez Ural można było mieć otwarte okna – wrażenia boh., wspomnienie wakacji w Karpatach. Przyjazd do Nowosybirska – zaprowadzenie zesłańców do łaźni, odwszenie ubrań. [+]
[00:12:45] Dalsza podróż do stacji Szemonaicha koło Semipałatyńska. Dalsza droga ciężarówkami do sowchozu zajmującego się hodowlą świń. Przyjazd do centrali sowchozu, rozlokowanie zesłańców w klubie. Mama zamieszkała u miejscowej nauczycielki, Matriony. W centrali był żłobek, dyrekcja, punkt sanitarny i poczta.
[00:16:25] Rodzina mieszkała przez jakiś czas z panią Sobocińską, zamieszkanie w lepiance u Rosjanki, przydział ziemi – uprawa ziemniaków i ogórków. Boh. pomagała mamie uprawiać ogród, siać i podlewać.
[00:20:30] Mama dogadała się z urzędnikiem skarbowym wywiezionym z Zaleszczyk z rodziną i razem kupiono ziemiankę. Urzędnik pracował jako woziwoda w centrali sowchozu, jego dzieci pracowały na okolicznych polach. Wyprawy boh. w step.
[00:23:44] Mama dostała zaświadczenie od lekarza rejonowego, że nie nadaje się do pracy fizycznej i łatała worki w składzie zboża. Boh. chodziła do V klasy miejscowej szkoły, przed wojną uczyła się w szkole języka ukraińskiego i nie miała problemu z rosyjskim ani innymi przedmiotami – „pochwalna gramota”.
[00:27:14] Amnestia w sierpniu 1941 r. – dokument zezwalający na poruszanie się po kraju.
[00:29:07] Rodzice nawiązali ze sobą kontakt – ojciec był skazany na 8 lat łagru, po amnestii przyjechał do sowchozu z dwoma kolegami, byłymi nauczycielami, ale w drodze przeziębił się. Stan zdrowia ojca po zwolnieniu z łagru, jego wygląd. Ojciec zachorował na zapalenie płuc – śmierć ojca, jego pochówek w kołchozie. [+]
[00:32:11] Nauczycielka spod Zaleszczyk, Maria Dąbrowska, przygotowała występ teatrzyku dla mieszkańców sowchozu – przedstawienie „Zaczarowana fujarka”, polskie tańce, stroje do przedstawień. Przesyłanie paczek przez rodziny. [+]
[00:34:51] Wyjście mężczyzn do Armii Andersa. Przysłanie zaproszenia przez męża jednej z pań. Do grupy dołączyła pani Świętochowska z Katowic, którą wojna zastała koło Zaleszczyk.
[00:36:39] W Armii Andersa znalazł się pan Pocztar, którego rodzina była w sowchozie – przysłanie zaproszenia dla swojej rodziny i mamy boh. Zalecenia Delegatur, by Polacy przyjeżdżali do większych ośrodków. Sprzedaż ziemianki i krowy, które mama miała do spółki z rodziną Fedorowiczów – wyjazd do Semipałatyńska. [+]
[00:39:35] NKWD w Semipałatyńsku nie zezwoliło na kupno biletów na dalszą podróż – staranie o potwierdzenie dokumentów. Syn pani Świętochowskiej Jerzy także był w polskiej armii. Przyjazd żołnierza z dokumentami. Wyjazd pociągiem do Uzbekistanu. Przyjazd po ewakuacji polskiego wojska – żołnierz zdecydował się na podróż do Aszchabadu, a kobiety z dziećmi na wyjazd do miejsca, gdzie byli inni Polacy.
[00:42:32] W Uzbekistanie zostało wielu polskich Żydów – ich motywacja do pozostania w ZSRR. Wyjazd do Jangi-Jul i dalej do Samarkandy. Władze pozwoliły się rozlokować grupie Polaków na podwórku szkoły.
[00:45:02] Przejazd do kołchozu Ułuz. Wiadomość, że w Kattakurganie jest polski dom dziecka i większa grupa Polaków – wyjazd pani Świętochowskiej, która została zatrudniona w sierocińcu.
[00:46:49] Zbieranie ostów na opał. Wyjazd do Kattakurganu, gdzie boh. mogła korzystać ze stołówki w sierocińcu. Przyłączenie się pani, której mąż był przed wojną burmistrzem w Jedwabnem. Warunki mieszkaniowe, uzbecki sposób na utrzymanie ciepła nocą – spanie nad dołkiem wypełnionym żarem. Wyprawy na pole po zbiorze bawełny po gałązki na opał. Praca chałupnicza dla wojska – boh. nauczyła się robić na drutach i potem tym dorabiała. [+]
[00:51:42] Latem 1943 r. boh. zachorowała i trafiła do szpitala z podejrzeniem malarii. Po zdiagnozowaniu tyfusu była w szpitalu zakaźnym, gdzie zajmowali się nią życzliwi lekarze. Szczepienia ochronne. Sposoby leczenia: stawianie baniek, podskórne kroplówki. [+]
[00:55:27] Kierownikiem domu dziecka został Rosjanin, ale niższy personel dalej pracował. Mama i pani Pocztarowa oddały dzieci do domu dziecka, by zapewnić im lepsze wyżywienie. Stan boh. po chorobie – picie wina jako lekarskie zalecenie podczas rekonwalescencji. [+]
[00:58:10] Praca fizyczna Polek w gospodarstwie pomocniczym, przygotowywanie grządek na nawadnianych polach. Stosunek nadzorcy-Uzbeka. Warunki bytowe. Nawrót tyfusu – boh. i mamę zabrano do szpitala. Obcięcie włosów. [+]
[01:01:55] Zmiana miejsca zamieszkania po chorobie, wizyta pracownicy punktu dezynfekcyjnego, która odkażała pokoik. Zasady odchodzenia z pracy w czasie wojny – boh. została zatrudniona jako uczeń-dezynfektor. Zajęcia w punkcie dezynfekcyjnym, gdzie mama dostała posadę stróża – zamieszkanie na terenie zakładu. Opis budynków, składzik z materiałami wizualnymi do pogadanek o ochronie zdrowia, pomieszczenie mechanika – diadi Jaszy. Pokoik, w którym mieszkały Polki: pani Załuska i boh. z mamą. Problemy z opałem, szukanie wielbłądziego nawozu, podkradanie drewna w punkcie dezynfekcyjnym. [+]
[01:07:40] W punkcie dezynfekcyjnym pracowała kierowniczka oraz dwie ewakuowane Rosjanki i boh. Specyfika pracy – informacje ze szpitala o chorych na choroby zakaźne, wizyty w domach i odkażanie pomieszczeń. Higiena w domach bez kanalizacji, studnia na terenie punktu dezynfekcyjnego. System zaopatrzenia Kattakurganu w wodę. Zalewanie ubikacji wapnem chlorowanym. Postępowanie w przypadku wszawicy: przywożenie ludzi z rzeczami do punktu dezynfekcyjnego – parowanie odzieży w kotle, kąpiele pod prysznicem. Obowiązki pracowników: wyciąganie ze studni i grzanie wody, rąbanie drewna. [+]
[01:15:34] Zimy w Uzbekistanie, klimat. Śnieżna zima 1945-46, kiedy trzeba było zrzucać śnieg z przemakających dachów.
[01:17:14] Uczestnictwo boh. w subotniku – zbieranie owocników bawełny, które ominął kombajn. Współzawodnictwo zbierających, którzy dokładali glinę do swoich worków. [+]
[01:19:58] Wyjazd na wyrąb krzaków, którymi palono w piecach – incydent z pracownikiem punktu dezynfekcyjnego.
[01:22:42] Boh. napisała przed laty wspomnienia na konkurs i nie chce ich uzupełniać z powodu przepływu wspomnień innych Sybiraków.
[01:23:36] Odbieranie zesłańcom dokumentów wydanych podczas amnestii i nakłanianie do przyjmowania rosyjskich paszportów. Wymaganie polskich dokumentów podczas repatriacji.
[01:24:37] Przygotowania do repatriacji. Mama uczyła w polskiej szkole, do której chodziły głównie dzieci pochodzenia żydowskiego, a boh. chodziła do VI klasy. Matematyk Kon, nauczyciel z Warszawy, zarabiał na życie szyciem kapci, które sprzedawał na targu. [+]
[01:27:38] Podczas repatriacji zebrano 39 Polaków z rejonu kattakurgańskiego. Wagon, w którym jechała boh. dojechał do Jeleniej Góry w czerwcu 1946 r. Warunki jazdy do Polski, możliwość otwarcia drzwi, wyżywienie. Mama chciała wysiąść w Kędzierzynie-Koźlu – rada urzędników PUR-u. Nawiązanie kontaktu z ciocią mieszkającą w Kłodnicy koło Kędzierzyna. Wyjazd do cioci – przesiadka we Wrocławiu. Przyjazd do Jeleniej Góry podczas referendum, w których boh. nie wzięła udziału, bo była za młoda. [+]
[01:31:11] Przejście przez zniszczony Wrocław z dworca Świebodzkiego na Główny, ruiny domów – wrażenia boh. Droga do Kędzierzyna i dalej do Kłodnicy. Mama przywiozła z zesłania rodzynki, których nie było w Polsce – wspomnienie winogron rodzynkowych, które w Uzbekistanie jedzono z chlebem. [+]
[01:33:59] Przydziały chleba dla zesłańców – boh., gdy pracowała, dostawała pół kilograma. Asortyment dostępny na kartki: mydło, zapałki.
[01:35:27] Żywność na zesłaniu. W Kattakurganie była olejarnia i można było na targu kupić różne oleje. Używanie do celów spożywczych oleju z bawełny. Ktoś ze znajomych załatwił kartki do stołówki dla uciekinierów przed frontem – boh. chciała zupą poczęstować psa, ale nie był zainteresowany. Dodawanie śruty lnianej do kaszy. [+]
[01:40:09] Przyjazd do siostry ojca, która pomagała boh. w nauce. Powojenna edukacja, mała matura. Boh. skończyła liceum i zdała maturę w Katowicach – studia na Politechnice Śląskiej w Gliwicach.
[01:44:11] Boh. dostała nakaz pracy w Tychach, tu poznała przyszłego męża. Praca w Fabryce Maszyn Górniczych w Piotrowicach i w szkolnictwie. Po przejściu na emeryturę boh. zaangażowała się w prace Związku Sybiraków.
[01:45:49] Przygotowania do wojny w 1939 r. – na terenie liceum był wykopany schron, na którym leżała łódka należąca do koła żeglarskiego. Mama szyła domowej roboty maski gazowe wypełniane węglem, zapasy na strychu willi.
[01:48:44] Działalność harcerstwa przed wojną, przedstawienia, festyny, loterie. Wyjazdy harcerek na obozy w góry, w tej samej miejscowości boh. była z mamą na letnisku.
[01:50:13] Dostawy prądu z prywatnej elektrowni w Zaleszczykach – w wakacje, gdy do miasteczka zjeżdżali letnicy, prąd był także w dzień. Boh. nie pamięta, jak dowiedziała się o wybuchu wojny. Rozmowy w domu o wejściu sowietów.
[01:51:50] W sierpniu 1939 r. boh. była z tatą we Lwowie i widziała „Panoramę Racławicką”. Dom, w którym rodzina mieszkała w Zaleszczykach i jego okolice, bliskość szpitala i koszar Korpusu Ochrony Pogranicza.
[01:54:50] Ojciec został zmobilizowany i chodził w mundurze – dyżury przy moście w Zaleszczykach. Boh. widziała przez okno wjazd sowieckich czołgów do miasteczka. Podczas sowieckiej okupacji boh. nie chodziła z gosposią na zakupy. Sytuacja rodziny po aresztowaniu ojca.
[01:57:28] Boh. odwiedzała panią z Warszawy, która przyjechała z synem do matki na wakacje i nie mogła wrócić do domu – zabawy dzieci przed wojną. Podczas okupacji boh. nosiła tam rzeczy na przechowanie. Po wojnie rodzina przyjechała do Gliwic i boh. mieszkała u nich podczas studiów.
[01:59:35] Po wojnie mama odnalazła znajomych z Zaleszczyk w Gliwicach i Katowicach. Znajoma z Warszawy, mieszkająca w Gliwicach, straciła męża w Powstaniu Warszawskim.
[02:01:00] Po aresztowaniu ojca mama chciała wyjechać do jego siostry, ale została deportowana. Spotkanie z ojcem wypuszczonym z łagru – boh. wyszła na drogę, zobaczyła trzech brodatych mężczyzn i nie wiedziała, który z nich to ojciec. Z tatą przyjechali dwaj nauczyciele, również zwolnieni z łagru: Jan i Leon Kulczyccy, którzy potem wyjechali do Armii Andersa. [+]
[02:03:02] Pobyt ojca z rodziną, ogolenie brody, jego porządki na półce z skromnym dobytkiem – opisywanie pojemników. Wycieńczenie po pobycie w łagrze, choroba ojca, wizyty felczerki, która zdiagnozowała zapalenie płuc. Ojciec przyjechał 23 września, a zmarł 3 października. Dokumenty z amnestii odbierano Polakom, ale dokument ojca został w rodzinie po jego śmierci. [+]
[02:07:49] Panowie Kulczyccy zdobyli deski i zrobili trumnę oraz krzyż. Ubranie ojca do trumny. Przejazd furmanką na miejsce pochówku w stepie, pogrzeb ojca – odczucia boh. [+]
[02:12:33] Opóźnienia w docieraniu informacji do kołchozu. Ojciec był wycieńczony i nie wiadomo, czy poszedłby do armii Andersa. Młodzi z kołchozu ruszyli w drogę do wojska zimą 1942 r. Teatrzyk w kołchozie działał przed ich wyruszeniem, bo na akordeonie grał młody Fedorowicz. [+]
[02:14:58] Wiadomość o końcu wojny podano przez wszystkie kołchoźniki – mityng na boisku, radość mieszkańców. Mama cieszyła się i liczyła na szybki powrót do Polski – wyjazd w czerwcu 1946 r.
[02:16:26] Powroty mężczyzn z frontu, do sąsiada Uzbeka wróciło dwóch synów, z jednym boh. rozmawiała o Polsce.
[02:17:48] Przejście nocą przez ruiny Wrocławia. Boh. trafiła w środowisko Ślązaków i miała problemy ze zrozumieniem gwary. Stosunek Ślązaków do repatriantów. Boh. chodziła do dentysty-Ślązaka – wpływ odżywiania na zesłaniu na stan uzębienia.
[02:20:18] U kuzynów pomocą domową była Niemka Gerda, która przygotowywała się do wyjazdu do Niemiec.
[02:21:47] Przekraczanie granicy – zabieranie wszystkich rosyjskich książek. Boh. oddała podręcznik, ale pod materacem schowała książkę z dedykacją ojca. Smak chleba w Polsce. [+]
[02:24:00] Dostarczanie żywności przez PUR, jedzenie z darów amerykańskich: kasze i konserwy. Podczas postoju w Mysłowicach boh. widziała procesję Bożego Ciała.
[02:25:00] Wpływ pobytu na zesłaniu na traktowanie przez boh. rzeczy materialnych. Wpływ mieszkania w internatach i na stancji – potrzeba posiadania domu. Metody wychowawcze ojca. Szacunek do jedzenia, szczególnie chleba, po przeżytym na zesłaniu głodzie.
[02:27:28] Powracające sny o podróży z mamą, w których nie było widać jej postaci.
[02:27:57] W ziemiance w kołchozie panie grywały w brydża, czytano książki, które sobie wzajemnie pożyczano. W święta po amnestii grupa młodzieży, w tym boh. i córka pani Gniazdowskiej, poszła z kolędą do ziemianek, w których mieszkali Polacy. Pani Gniazdowska po wojnie mieszkała w Bielsku-Białej. Boh. nie utrzymywała kontaktu ze znajomymi z zesłania.
more...
less