Marek Cecuła (ur. 1944, Częstochowa) to kielecki Żyd i światowej sławy artysta związany z Kielcami i Ćmielowem. Właściwie powinien nazywać się Marek Kohn i w swojej opowieści mówi nam, czemu tak się nie stało. Jego ojciec, Mordechaj Kohn, został w czasie II wojny zabrany do kieleckiego getta. Jego ukochana żona, wcześniej porwana i poślubiona przez niego wbrew woli rodziny, robiła wszystko, żeby go stamtąd wydostać. Udało się to dzięki Janowi Cecule, przyjacielowi ojca, który podarował mu dokumenty swojego zmarłego brata Stanisława Cecuły, ratując w ten sposób życie swego żydowskiego przyjaciela. Ojciec pana Marka trafił pod koniec wojny do obozu w Dachau i Gross-Rosen, ale udało mu się dotrwać do wyzwolenia. Już po wojnie przypadkiem uniknął też pogromu kieleckiego, w czasie łapanki był poza domem. Gdy pan Marek miał 16 lat, wyjechał do Izraela w poszukiwaniu swojej tożsamości i drogi życiowej. Tam zaczęła się jego artystyczna przygoda z ceramiką. Mieszkał w kibucu, razem z przyjaciółmi tworząc artystyczną komuną. Po służbie w wojsku, nie zgadzając się na militaryzację życia w Izraelu, przeprowadził się do Nowego Jorku, gdzie otworzył własną pracownię ceramiczną. Z Polską nawiązał kontakt początkowo w celu zlecania tu swojej produkcji ceramicznej, a następnie osiedlił się tu na dłużej. Stworzył instytucję design’u w Kielcach oraz współpracował z fabryką ceramiczną w Ćmielowie. Tworzył instalacje, nowatorskie rzeźby i ceramikę. Dopiero po powrocie do Polski pan Marek dowiedział się prawdy o sobie - odnaleźli go Cecułowie, zdziwieni, skąd w ich rodzinie osoba wyznania mojżeszowego.
more...
less
Streszczenie relacji (UWAGA: czasy wg plików oryginalnych, a nie zmontowanej relacji!) 658A3919 [00:00:09] AUTOPREZENTACJA BOHATERA, urodzony w Częstochowie, żył w Kielcach, później wyjechał zagranicę. Wyrastał w rodzinie z korzeniami żydowskimi, ojciec pochodził z rodziny żydowskiej, matka była katoliczką. Jako młody chłopak opuścił dom rodzinny i wyruszył do Izraela (ma tam wujka).
658A3920 [00:00:10] HISTORIA RODZICÓW, rodziny nie chciały zgodzić się na ślub rodziców boh. z powodu pochodzenia. Ojciec wymyślił, że wyjedzie do Izraela i tam będzie czekać na ukochaną, która miała przyjechać z pielgrzymką do Ziemi Świętej. Jednak rodziny dowiedziały się o planie i zakazały jej wyjazdu. Ojciec boh. szybko wrócił z Izraela, odszukał ukrywaną przez rodzinę ukochaną i wykradł ją nocą. Wyjechali do Częstochowy i tam się pobrali, do Kielc wrócili jako małżeństwo.
658A3921 [00:00:00] POCHODZENIE, w domu rodzinnym nie było tematu pochodzenia rodziców, dopiero po wyjeździe do Izraela boh. dowiedział się o wszystkim.
[00:04:15] TRADYCJA ŻYDOWSKA I JABŁKO MACZANE W MIODZIE, na żydowski Nowy Rok tradycją jest jabłko maczane w miodzie – symbol szczęścia, bogactwa.
[00:04:58] IZRAEL I HISTORIA RODZINY, w Izraelu boh. zatrzymał się u wujka, brata ojca. Podczas rodzinnych spotkań dowiedział się o historii swojej rodziny i tradycji żydowskiej. Boh. mieszkał w miejscu dla młodzieży, która przejechała do Izraela bez rodziców. Odbywały się tam różne warsztaty i zajęcia edukacyjne. Boh. uczęszczał na zajęcia ceramiczne.
658A3922 [00:00:18] OKUPACJA, HISTORIA OJCA, podczas okupacji ojciec ukrywał się, po czym został zabrany do getta kieleckiego. Matka planowała, jak wydostać ojca na wolność.
[00:00:57] HISTORIA NAZWISKA CECUŁA, które uratowało życie ojcu boh. Będąc w getcie ojciec otrzymał dokumenty po zmarłym Stanisławie Cecule i pod tym nazwiskiem został wykradziony z getta. Potem rodzice uciekli z Kielc. Po latach do boh. odezwała się listownie kobieta o nazwisku Cecuła i okazało się, że była siostrą zmarłego Stanisława.
[00:05:30] CZĘSTOCHOWA, rodzice boh. mieszkali w małym domku w Częstochowie. Ktoś doniósł na gestapo, że w domu ukrywa się Żyd, ponieważ kobieta przynosiła do domu dużo jedzenia. Gestapo odnalazło ojca, który wraz z kolegą chował się pod podłogą przez ok. 2 lata. Matka mówiła na ojca „myszka”, ponieważ gdy chciał wyjść z kryjówki, skrobał w podłogę.
[00:07:45] OKRES WYZWOLENIA, po okupacji rodzice boh. wrócili do Kielc. Zamieszkali przy rynku w domu, który był własnością rodziny. Na dole ojciec otworzył sklep z częściami samochodowymi.
[00:08:14] POGROM KIELECKI, w okresie pogromu ludzie szukali Żydów, aby ich zabić bądź wygonić. Dwóch mężczyzn z biało-czerwonymi opaskami na rękach i karabinami przyszło do sklepu rodziców w poszukiwaniu ojca, który był wtedy w Warszawie po towar do sklepu. Miał wrócić tego samego dnia i matka, żeby go uprzedzić, zabrała dzieci i pojechała dorożką do Piasek (jednej stacji przed Kielcami), gdzie w pociągu odnalazła męża i powiedziała mu o pogromie w Kielcach. Pojechali pociągiem do Częstochowy.
[00:11:16] KIELCE, boh. i rodzice żył tam w przeświadczeniu, że są częścią społeczeństwa polskiego. Raz w szkole boh. usłyszał „ej ty Żydzie!”, będąc w Izraelu słyszał „Ej ty Polaku!”.
[00:12:45] HISTORIA BRATA I SIOSTRY, siostra boh. zamieszkała w Gdyni, brat osiadł w Kielcach i prowadzi ten sam, dawny dom rodzinny.
[00:13:40] LOSY BOH. W IZRAELU, boh. poszedł do wojska izraelskiego i został spadochroniarzem.
[00:16:45] KIBUC, boh. w kibucu tworzy studio ceramiczne. Życie w kibucu i stworzenie w nim ze znajomymi komuny artystycznej.
[00:19:35] ŻOŁNIERSKIE LOSY, boh. uczestniczył w wojnie 6-dniowej i w walkach pod Synajem.
[00:20:30] BRAZYLIA, jeden z członków komuny był Żydem z Brazylii i zaprosił komunę wraz z boh. do siebie.
[00:22:39] CERAMIKA, znaczenie ceramiki dla boh. i jego twórcze inspiracje.
[00:25:57] NOWY YORK, jedna z dzielnic NY miała tak wielki wpływ na boh., że postanowił tam zostać.
658A3923 [00:00:30] ROZKWIT, boh. rozwijał swoją działalność artystyczną.
[00:08:45] GALERIA, boh. otworzył galerię ceramiczną.
[00:09:20] POWRÓT DO POLSKI ZWIĄZANY Z PRZEMYSŁEM CERAMICZNYM, boh. przejechał do Polski, aby zlecać produkcję porcelany w polskich fabrykach.
[00:13:19] SZTUKA Z MOTYWAMI ŻYDOWSKIEJ, HISTORIA KIELC, boh. zaczął tworzyć prace artystyczne powiązane z historią Kielc. Jedna z nich to „Menora kielecka”, później powstał pomnik złamanej gwiazdy Dawida.
[00:17:50] MORD DZIECI Z GETTA, opis morderstwa ponad czterdzieściorga dzieci, które zostały odebrane rodzicom przy likwidacji getta. Aby upamiętnić to wydarzenie, boh. wraz z podopiecznymi stworzył symboliczny grób.
[00:19:55] „KRONIKA KIELECKA”, opis pracy.
658A3925 [00:01:13] ŚLUB BOH. W KIBUCU, na uroczystość przyjechała matka boh., była to okazja do rozmów na temat korzeni i historii rodziny.
[00:01:50] CZĘSTOCHOWA PODCZAS OKUPACJI, ZABRANIE OJCA, ojciec boh. najpierw trafił do aresztu, później do obozu w Gross-Rosen, a następnie do Dachau, gdzie pozostał aż do wyzwolenia. Niemcy masowo zabijali Żydów, którzy w Dachau pracowali w kamieniołomach. Ojciec boh. namawiał kolegę do zranienia się w rękę, aby trafić do szpitala i nie wracać do pracy, gdzie groziła im śmierć. Kolega nie chciał się zranić i wrócił do pracy, z której już nie powrócił. Ojciec pokaleczył sobie rękę i trafił do szpitala, w którym był do momentu wyzwolenia.
[00:03:21] WYZWOLENIE OBOZU, po wyzwoleniu ojciec wraz z innymi wyruszył w drogę powrotną do domu. Gdy głodni szli drogą, mijali amerykańskich żołnierzy, z których jeden rzucił im kawał szwajcarskiego sera wielkości koła samochodowego. Zatoczyli ten ser do gospodarstwa i piłą pocięli na części. Serem tym handlowali przez całą drogę do Polski.
[00:04:35] POWRÓT OJCA DO KIELC, nie wiedział, co zastanie po powrocie, ale rodzina szczęśliwie była znów razem.
[00:06:40] CENTRUM DIZAJNU W KIELCACH, boh. tworzy w Kielcach Centrum Dizajnu - instytucję na poziomie międzynarodowym. Działalność: m.in. warsztaty dla młodzieży, biblioteka artystyczna. Boh. z powodu polityki zrezygnował z działalności.
[00:11:07] ĆMIELÓW DESIGN STUDIO, boh. zakłada w Kielcach Ćmielów Design Studio.
658A3926 [00:00:26] EDUKACJA W KIELCACH, boh. często chodził na wagary, podczas których farbkami malował na kamieniach. Zainteresowania artystyczne boh. i jego dzieciństwo w Kielcach.
[00:03:45] OPIS RODZINY, dziadek Jan Kowalik pracował na kolei, wujek Władysław Kosterski miał dom, w którym odwiedzali go kieleccy artyści. Matka uczyła się gotować żydowskie potrawy od teściowej.
[00:10:02] LOSY BOH., obecne życie boh. i jego współczesna twórczość ceramiczna. Boh. zamieszkał poza miastem.
[00:14:30] NOMADA, jeden z projektów
do którego boh. został włączony. Stworzył talerze porcelanowe inspirowane kabałą.
[00:17:40] MISTYCYZM ŻYDOWSKI, refleksje duchowe, opis strefy artystycznej powiązanej z religiami.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.