Kaczorowski Henryk cz. 2
Henryk Kaczorowski (ur. 1930, Sienno) opowiada o Edwardzie Kubali, swoim szwagrze, żołnierzu 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Edward po skończeniu seminarium nauczycielskiego i służbie wojskowej wyjechał jako nauczyciel do Mościsk pod Łuckiem na Wołyniu, gdzie poznał i pokochał Idę, piękną Żydówkę. Kiedy wybuchła wojna, został zmobilizowany, a w połowie września 1939 r. wrócił do rodzinnego domu. Pierwsze lata okupacji spędził w okolicy Mościsk, zaczął działać w Armii Krajowej, został dowódcą kompanii karabinów maszynowych. Ida razem z całą rodziną trafiła do łuckiego getta. Dzięki dawnym kontaktom Kubali udało się ją wyprowadzić i razem z żołnierzami 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK ruszyli na wschód. Po bombardowaniu kolumny Ida ocknęła się pokaleczona w głębokim leju, z ukraińską dziewczynką obok. Uratowali je Niemcy. Edwardowi udało się odszukać dziewczynę i wysłać ją do swoich rodziców do Sienna. I tak Żydówka Ida, jako Maria Kubala, żona Edwarda, pojawiła się z ukraińską dziewczynką u boku w domu rodzinnym Kubalów. Dzieckiem zaopiekowała się zaprzyjaźniona rodzina rolników Pajączkowskich, zaś Ida zamieszkała z siostrami i matką Edwarda. Została potajemnie ochrzczona przez miejscowego księdza Sedlaka i po wojnie rozpoczęła pracę w nowo powstałym liceum jako germanistka. Latem 1946 r. wyjechała do Łodzi, gdzie dołączyła do ortodoksyjnej gminy żydowskiej, a następnie do Monachium. Tam dokończyła studia, obroniła doktorat i wyszła za mąż za Idzia Landsberga, łuckiego Żyda, którego rodzina przetrwała wojnę w głębi ZSRR. Wyjechali do Izraela, zamieszkali w Tel Awiwie, gdzie prowadzili dochodową klinikę chirurgii szczękowej. Ida zmarła w wieku prawie stu lat. Do końca życia utrzymywała kontakt listowny z Henrykiem Kaczorowskim. Rodzice pana Henryka, mieszkający w sąsiedztwie cmentarza w Siennie, także ukrywali Żyda zwanego Abusiem. Przed wojną Abuś dostarczał konie polskim kawalerzystom. Jego córka Ida siedziała w jednej ławce z panem Henrykiem. Abuś pojawił się, kiedy w Siennie tworzono getto, ukrywał się kilka miesięcy na strychu nad stajnią, potem pomagał w gospodarstwie dziadków pana Henryka. Jego dalsze losy nie są znane. Całą rodzinę Abusia wymordowali Niemcy. Edward Kubala zginął w kwietniu 1944 r. podczas zdobywania Wału Pomorskiego. Jest pochowany w zbiorowej mogile na cmentarzu w Zielonej Górze. Napis na nagrobku brzmi: „Porucznik Edward Kubala i 25 N.N.”.
more...
less
[00:01:30] Maria Kubala była Żydówką z Łucka, prawdziwe imię: Ida. Jej mąż Edward Kubala, ur. w Siennie, zginął podczas walk o Wał Pomorski w kwietniu 1944 r. Wcielony przymusowo przez Rosjan do I Armii WP. Podczas przechodzenia przez Prypeć jego oddział AK pod dowództwem kpt. „Gardy” wpadł w pułapkę: ostrzelany z dwóch stron przez Niemców i Rosjan. Przeżyło ok. 300 żołnierzy, przeleżał 2 dni na łące nad Prypecią z 13 ranami.
[00:04:18] Edward Kubala ukończył przed wojną seminarium nauczycielskie w Solcu n. Wisłą, szkołę podchorążych, służył w IV pułku piechoty legionowej w Kielcach, awans na podporucznika. W 1939 r. przebywał w pow. łuckim na Wołyniu. Odwiedziny polonii łuckiej podczas wycieczki boh. na Krym.
[00:06:23] Praca Edwarda Kubali jako nauczyciela i kierownika szkoły podstawowej w [Mościskach] pod Łuckiem. Tam poznanie Idy/Marii, Żydówki, przyszłej żony. Ojciec Idy był urzędnikiem gminy żydowskiej w Łucku, wykształcił trzy córki (orientalistka, prawniczka po Uniwersytecie im. Jana Kazimierza UJK we Lwowie). Ida studiowała germanistykę na UJK. Cała rodzina trafiła do getta w Łucku w 1942 r.
[00:11:10] Powrót Kubali do domu w Siennie po zakończeniu kampanii wrześniowej 1939 r., po kilku miesiącach wyjazd do [Mościsk]. Ponowna wyprawa do domu rodzinnego po mundur oficerski na Wielkanoc 1942 r. Przystąpienie Kubali do oddziału pod dowództwem płk. Kiwerskiego w Łucku jako dowódca kompanii karabinów maszynowych w 27 Wołyńskiej Dywizji AK.
[00:15:00] Oddział walczył zbrojnie z Niemcami oraz ochraniał ludność cywilną - ok. 1500 cywilów pod stałą ochroną oddziału przed nacjonalistycznymi batalionami ukraińskimi. Siostra Kubali Maria rozszarpana widłami przez „parobka ukraińskiego, którego uczyła pisać i liczyć”. [+]
[00:17:23] Plan wydostania Idy z getta, Kubala uzbrojony w „pistolet, dwa granaty ręczne i flaszkę wódki”. Znajomi strażnicy, wejście na teren getta, przekupienie strażników i policjantów. Przewiezienie Idy do grupy cywilów chronionych przed UPA i Niemcami przez 27 Dywizję AK.
[00:20:40] Dezorganizujące przemarsz ataki niemieckie z powietrza. Ida pod opieką przyjaciół Kubali. Tabór sunący za dywizją, ataki Luftwaffe i z jednostek naziemnych. Ida wrzucona do leja po bombie z ukraińską dziewczynką. Pomoc od niemieckich żołnierzy. [+]
[00:28:30] Wyjaśnienia Idy na niemieckim posterunku. Dalsza droga z ukraińską dziewczynką bez dokumentów, przepędzenie przez ukraińską rodzinę. Pomoc rodziny polskiej, po kilku dniach kontakt z łącznikiem od Edwarda. [+]
[00:33:10] Przyjazd Edwarda po Idę – wyjazd nocą do jednostki AK. Wysłanie Idy z dziewczynką do Sienna, medalik katolicki Edwarda i szalik jako znak rozpoznawczy. Wyprawa Idy do matki Edwarda w Siennie, przyjazd do Ostrowca Świętokrzyskiego, przejście przez miasto. Niebezpieczne oczekiwanie na podwóz do Sienna na przystanku dla furmanek. [+]
[00:37:55] Podwiezienie przez tabór żołnierzy Wehrmachtu. Odnalezienie domu p. Kubalowej. Jej mąż, Józef Kubala, policjant w II RP, zmarł w 1940 r. Uwierzytelniające przedmioty: złoty medalik i szalik Edwarda. Pozostanie u Kubalów od 1942 do 1946 jako żona Edwarda.
[00:42:00] Przyjęcie Idy przez matkę i dwie siostry Edwarda, list polecający. Żywność na kartki. Rozpoznanie żydowskości Idy przez „teściową”: „Marysiu, ty myjesz naczynia jak Żydówka”. Siostra Hela udzielała korepetycji okolicznym dzieciom, była łączniczką AK, świadomość zagrożenia dla rodziny w razie ujawnienia prawdy o Idzie. Wyznanie prawdy po wyjściu Niemców z Sienna 16 stycznia [1945]. [+]
[00:46:30] Tajne komplety w Siennie, Ida uczyła niemieckiego. Ksiądz Sedlak, „wybitny bioelektronik”. 1 marca 1945 r. utworzenie liceum i gimnazjum w Siennie. Ochrzczenie Idy przez Sedlaka.
[00:50:10] Zatrudnienie Idy w liceum jako nauczycielki niemieckiego. W domu w Łucku uczyła się też jidysz. Żywność jako zapłata za nauczanie. Praca w Siennie do końca czerwca 1946 r., w wakacje wyjazd do Łodzi, przyłączenie do środowiska ortodoksyjnych Żydów. Po pół roku Ida wyjechała do Monachium, dokończenie studiów, doktorat z germanistyki.
[00:55:12] Spotkanie łuckiego Żyda Idzia Landsberga z rodziny ocalałej w głębi ZSRR. Ślub Idy z Idziem, podjęcie przez nią pracy w Monachium, kontakt ze środowiskiem ortodoksów. Wyjazd Idzia do nowo powstałego Izraela, spotkanie z ocalałą rodziną w kibucu. Zamieszkanie z Idą w Izraelu, troje dzieci. Śmiertelna choroba córki, synowie: oficer armii izraelskiej i lekarz wykształcony w Bostonie.
[01:01:20] Idzio założył dochodową prywatną klinikę chirurgii szczękowej [w Tel Awiwie], Ida nią kierowała. Ida zmarła w 2020 r. (w wieku blisko 100 lat), korespondencja z boh. Syjonizm Idy, patriotyzm izraelski. Przyjazdy Idy i Idzia do Polski.
[01:06:05] Losy ocalonej ukraińskiej dziewczynki: przygarniecie przez rodzinę rolników z Sienna (rodzice Jana Pajączkowskiego, oficera AK), nowe imię, nauka w szkole. [+]
[01:10:13] Siostra Edwarda Kubali została żoną boh. Rodzice boh. (Władysław Kaczorowski, Maria dd. Ziętala) mieszkali w Siennie przy ul. Cmentarnej 1, naprzeciwko cmentarza. Uprawiali gospodarstwo rolne, ok. 20 ha.
[01:14:24] Utworzenie getta w Siennie w 1942 r. Połowę mieszkańców wsi (ok. 500 osób) stanowili Żydzi, zamieszkiwali część zwaną Kociejowem. Różny stopień zamożności Żydów, liczna biedota. Zajmowali się drobnym handlem i rzemiosłem. Poprawne relacje Polaków i Żydów. Nauka w jednej szkole, koleżanka z ławki Żydówka Idka, sumienna uczennica poskromiła gadulstwo boh. na lekcjach.
[01:18:30] W getcie Żydzi z Sienna, Tarłowa i okolic. Koleżanka Idka zwana „Abuśką”, córka handlarza koni dla wojska, Abusia. Abuś mieszkał przy ul. Ostrowieckiej przy moście. Wywiezienie Żydów na rampę do Ostrowca, wtłaczanie do wagonów do Bełżca. Żaden Żyd z Sienna nie przeżył. Abuś przeżył jako sierżant kawalerii wojska polskiego – pomagał mu ojciec boh. Władysław.
[01:22:20] Ukrywanie się Abusia na strychu budynku stajni w gospodarstwie rodziców boh., wytropiły go psy ojca. Żywność i woda zostawiała mu codziennie na cmentarzu zaufana osoba. [++] Rozmowa ojca z Abusiem: „A co ja miałem zrobić?”. Pomoc ojca.
[01:25:23] Przejście Abusia do stajni dziadka Hieronima (ojciec mamy). Decyzja Abusia o odejściu, wyposażenie na drogę przez babcię. Ślady po nim prowadzą do majątku w Jaworze.
[01:28:52] Losy Edwarda Kubali, szwagra boh. W 1939 r. był podporucznikiem rezerwy WP, powołany na wojnę w sierpniu 1939, po dwóch tygodniach wrócił do domu. Po pożegnaniu z Idą przemieszczał się ze swoją dywizją AK. Śmierć dowódcy Kiwerskiego. Rozkaz podziału dywizji na mniejsze oddziały. Kubala trafił do oddziału płk „Gardy”. Zbliżanie się frontu wschodniego do miejsca stacjonowania.
[01:32:35] Po przeprawie oddziału „Gardy” przez Prypeć ranny Kubala przeleżał na łące dzień i noc, odniósł 13 ran. Opieka sanitariuszy Armii Czerwonej nad rannymi 150 żołnierzami z oddziału „Gardy”. Leczenie w szpitalu na tyłach frontu. Alternatywa dla Polaków: szlak bojowy z I armią Wojska Polskiego lub łagier na Kołymie. Decyzja Kubali o dalszej walce. Po pozostałych „ślad zaginął”.
[01:35:45] Wcielenie do wojska polskiego: dowódca w kompanii karabinów maszynowych, doszedł do Wału Pomorskiego. Trafiony śmiertelnie w okopie przez niemieckiego snajpera – pocisk przebił hełm. Zakopany w okopie przez kilka lat.
[01:38:04] Poszukiwania mogiły Edwarda przez siostrę Helenę, odnalezienie po 5 latach. Obecnie pochowany na cmentarzu z Zielonej Górze, napis na mogile: „Porucznik Edward Kubala i 25 N.N.”.
more...
less