Ceran Bolesław
Bolesław Ceran (ur. 1956, Łódź), potomek rodziny ziemiańskiej z okolic Poddębic, wyzutej z majątku po powstaniu styczniowym i osiadłej pod Łodzią. Technik-mechanik, zatrudniony w Zakładach Obuwia Gumowego „Stomil”, działacz NSZZ „Solidarność”, w stanie wojennym lider podziemnej „S” (wraz z Andrzejem Makowskim), współinicjator struktur MKK „Solidarność”, przeniesiony karnie do odlewni Stomilu w inne miejsce w Łodzi, wielokroć przesłuchiwany w sprawie o kryptonimie „Chrobry”.
more...
less
[00:00:10] Pradziadek Grzelązka stracił majątek za udział w powstaniu styczniowym. Losy majątku rodziny prababci, zakup nieistniejącej wsi Piaskowskie Pieńki pod Łodzią. Babcia urodzona w 1905 r. pamiętała odzyskanie niepodległości w 1918 r. Groby niemieckich żołnierzy z I wojny światowej w Łodzi – początek cmentarza komunalnego przy ul. Szczecińskiej.
[00:03:32] Praprababcia miała trzech synów, pradziadek Władysław Grzelązka miał dwoje dzieci: Wiktorię i Adama, który zmarł w wielu 22 lat w 1936 r. Losy wdowy po nim. Dziadek Ceran – jego ojciec Wawrzyniec Ceran „jeździł na japońskie wojny” w rosyjskiej armii, wrócił jako „wrak”. Pradziadek Władysław Grzelązka zakupił ok. 4 ha ziemi kilku miejscach, należała do rodziny przez kilka pokoleń.
[00:06:39] Dziadek Ceran zmarł na gruźlicę w 1939 r. Wywoził miejskie nieczystości z dołów kloacznych. Osierocił 11-letniego ojca boh. (ur. w 1928 r.) i ciocię (ur. 1929 r.). Na początku okupacji niemieckiej rodzina wysiedlona w domu – przeprowadzka do domu pradziadka. Represje wobec babci. [+]
[00:10:33] Przymus pracy dla 14-letniego ojca – u bauera z folkslisty. Obóz przejściowy Arbeitsamtu przy ul. Kopernika w Łodzi, szykany wobec ojca. Wywiezienie ojca do bauera w Poznańskiem w okolicy Trzemeszna, był parobkiem. Dobre warunki pracy, gosposia Różańska.
[00:15:10] Pod koniec wojny wyjazd do Niemiec, 100 km za Berlinem, do strefy amerykańskiej. Powrót ojca do Polski, zdobyczny mundur, buty i konie. Zatrzymanie przez Rosjan na granicy, zabranie koni i butów.
[00:18:40] Skierowanie ojca do pracy przy sprzątaniu po przejściu frontu – pochówek zmarłych, porządki. Powrót do domu w listopadzie [1945], babcia odzyskała dom, całe wyposażenie domu i gospodarstwa zabrano jako „poniemieckie”. Zniszczony dom, zdewastowany domek dla letników, wieś Kały. Dyrektor szkoły Wasilewski walczyło zmianę nazwy na Rejmontów. [+]
[00:23:05] Włączenie wsi do miasta [Łódź], ulica Wersalska. Trudy prowadzenia gospodarstwa, brak konia i maszyn. Pomoc UNRRA – konie. Zabranie w czasie okupacji wszystkich płodów rolnych i słomy przez sąsiada bauera – dziadka sparaliżowało z rozpaczy. [+] Osadnicy niemieccy w sąsiedztwie. Pomocna podczas wojny Niemka przepędzona po wojnie. [+]
[00:27:30] Liczni folksdojcze w okolicy, „lojalni Polacy” – konformistyczne zachowania okolicznych mieszkańców. Ojciec pomagał dziadkowi Grzelązce (koń z UNRRA). Pobór ojca do w 1949 r. Zakup własnego konia przez ojca w 1955 r., ślub, urodziny boh. 22 stycznia 1956 r. w Łodzi. Prezentacja boh. Siostra Anna, 1957 r. Ojciec pracował jako robotnik fizyczny w firmie Gazy Techniczne (Polgaz) w systemie trzyzmianowym, „świątek piątek i niedzielę”. Nieobecność ojca w domu.
[00:32:35] W końcu lat 60. poprawa warunków pracy, wypadek w 1980 r.: ojciec poparzony w wybuchu na wydziale acetylenu. Przebieg wypadku, samozapłon włoskich butli z acetylenem, akcja ratunkowa z udziałem ojca, spalone „ciało mu odpadało”.
[00:35:31] Ojciec był chłoporobotnikiem, w latach 60. zabrano rodzinie większość majątku, m.in. grunt pod budowę osiedla Teolifów Przemysłowy (groszowa rekompensata po 3,5 zł za m kw. ziemi). Zasiedlanie pożydowskiej ulicy Zaprzęgowej na Żydowskiej Górce, wieżowiec Stomilu. [+]
[00:37:20] Budowa szkoły „tysiąclatki”, Gomułka uroczyście wkopywał kamień węgielny w sąsiedztwie domu boh. Dylematy ojca boh., zakusy Stomilu na działkę rodziców Wersalska 73. [+]
[00:40:15] Szkoła odstawowa przy ul. Wersalskiej 69 przeniesiona, kiedy boh. skończył 8 klasę, nowa szkoła przy ul. Warzywnej. Dalsza edukacja: szkoła zawodowa przy zakładach Elta, tytuł „mechanik maszyn i urządzeń przemysłowych”. Dalsza nauka w przyzakładowym technikum dla pracujących, specjalność: obróbka skrawaniem, nowy status: pracownik młodociany, utrata prawa do ferii i szkolnych wakacji.
[00:44:45] Rozpoczęcie pracy w Elcie w 1971 r., Wydział 310 w zakładzie Z-3 wykonującym m.in. aparaturę trakcyjną do tramwajów, pociągów, okrętów, obróbka ślusarska, słabe zarobki. Przejście w 1975 r. do Stomilu.
[00:46:50] Organizowanie pierwszych strajków w 2 klasie technikum – bunt przeciwko nauczycielowi Prasalowi nadużywającemu uczniów. „Trochę się bałem”, wsparcie instruktora Łabuzy. Wychowawca Andrzej Nowakowski, późniejszy trener siatkarek ŁKS, namawiał do sformułowania jasnych postulatów [+]. Opozycja wobec nauczyciela Prasala, straszenie przez uczniów. Kolega Holc. [+]
[00:51:07] Praca na akord, najniższe stawki, słabe zarobki. Przejście do działu remontów, zmiana zakładu pracy w 1975 r., przejście do Stomilu, tu praca przez 10 lat. Specyfika pracy w Elcie (mechanika) i Stomilu (chemiczny). Dawny przedwojenny zakład produkcji wyrobów (butów) gumowych „gumówka” przy ul. Mokrej (Limanowskiego). Uruchomienie Stomilu w końcu lat 60. Boh. pracował w dziale półfabrykatów.
[00:54:45] Strajki sierpniowe w Stomilu rozpoczęli hydraulicy, Janina Kończak z wydziału energetycznego. Kazimierz Kończak hydraulik, technologia produkcji wymagała dużych ilości wody do chłodzenia. Specyfika wydziałów w Stomilu, pyły, sadza, praca na dyżurach.
[00:57:42] Poznanie Andrzeja Makowskiego, doświadczonego i szanowanego ślusarza. Autorytet, poczucie humoru.
[01:00:29] Stomil nie przyłączył się do pierwszych strajków latem 1980 r. Słuchanie RWE i Głosu Ameryki w pracy, informacje o strajkach w Lublinie podczas nocnych dyżurów. Po skończeniu technikum, matura w 1977 r., 24 października powołanie do wojska w batalionie łączności u Świeciu n. Wisłą, szkoła podoficerska. „Titawa” – obsługa komunikacji alfabetem Morse’a, wymagany słuch muzyczny. Boh. obsługiwał „fon”, radiostacje foniczne.
[01:05:37] Jednostka komandosów w Budowie k. Złocieńca (8 batalion rozpoznawczo-zwiadowczy). Niewielkie korzyści z wojska. W szkole w Świeciu oficerowie polityczni, indoktrynacja, „pogadanki” przed wyborami do rad narodowych. „Niewłaściwe” pytania od żołnierzy, pouczenia „szczęśliwego idioty politycznego”. Wspomnienia zatargów z kapralami (uniknięcie postrzelenia, spór o łańcuszek z Matką Boską). [+]
[01:20:00] Nieskrywanie antykomunistycznych poglądów boh. w wojsku, Odmowa zapisania się do ZMS. Kolega Zdzisław Anczykowski z Tucholi (w Grudniu 1970 mieszkał w Gdańsku – pierwsza relacja z wydarzeń Grudnia ’70, „wymarłe miasto, ogólna żałoba”). Pierwsze informacje o działaniu Ruchu Młodej Polski, kształtowanie się poglądów politycznych boh.
[01:23:00] Sprzeczne informacje o wydarzeniach w grudniu 1970 r. w Gdyni, poznanie Janiny Kończak. Opinie Zdzisław Anczykowskiego o tych protestach. Wybór Karola Wojtyły na papieża – reakcja w jednostce komandosów w Budowie. W tej jednostce zamieszkanie w barakach tzw. „olimpijkach” – tam przygotowywała się hitlerowska kadra olimpijska w 1936 r.
[01:26:18] Zaangażowanie religijne rodziców i całej rodziny boh., kościół w Kochanówce, kazania polityczne, siła autorytetu prymasa Wyszyńskiego. Zapamiętana I Komunia św. boh. w roku milenijnym 1966, zmiana rytu po soborze watykańskim.
[01:30:00] Spotkania rodzinne 3 maja w Święto Matki Bożej Królowej Polski, wspólne słuchanie RWE [+]. Śmierć papieża Jana XXIII. Wpływ babci – antykomunizm. Święto było okazją do rozmów rodzinnych o polityce. Informacje z RWE, Głos Ameryki, Radio Tirana.
[01:33:15] W sierpniu 1980 boh. na urlopie, strajki MPK, taksówkarze łamistrajki. Po 1 września niejasna sytuacja w Stomilu. W piątek 4 września [1980] strajk hydraulików, postulaty łódzkich strajkujących. Janina Kończak wiceprzewodnicząca strajku, przewodniczył Baliński, zebranie w hali widowiskowej. Delegat Ryszard Iwański, nagłośnienie przez radiowęzeł zakładowy. Rozpoczęcie i rozwój strajku. Nękanie żony Pawła Balińskiego przez SB. Przyjazd Grzegorza Palki, tworzenie się łódzkiego MKS (Międzyzakładowy Komitet Strajkowy). Podpisanie porozumień socjalnych z dyrekcją, umowa przestrzegania porozumień z Gdańska, Szczecina i Jastrzębia.
[01:39:14] Zbieranie zapisów do Komitetu Założycielskiego „Solidarności” przez Janinę Kończak. Kończak była przewodniczącą, jej mąż Kazimierz Kończak zastępcą, Marek Tyl z działu remontów, członkowie innych działów. „I dopiero się zaczęło, ciężka praca, nerwówka i strach”. Akcje plakatowe, ulotki, wierszyki.
[01:42:37] Spotkanie z Lechem Wałęsą w hali sportowej. Krytyka boh. kultu jednostki Wałęsy. Zainteresowanie boh. stosunkami społecznymi opisywanymi w literaturze, ostrożność wobec rewolucji. [+] Stałe zainteresowanie sytuacją zarówno ogólnopolską, jak i w zakładzie. Podtrzymywanie aktywności robotników, wiara ludzi we wszechmoc „S”, potrzeba pokazania prawdy historycznej, repatrianci zza Buga (Bujwid z Litwy, Senyszyn z Wołynia).
[01:47:30] Historia tancerza i pieśniarza z operetki Ornata, kierownika wydziału transportu Stomilu, szykanowanego przez SB za działalność brata w AK. Zmiana pojmowania roli związku zawodowego. [+]
[01:50:24] Motywy przystępowania i nieprzystępowania ludzi do „S”. Sympatie w kierownictwie zakładu, dyrektor Kowalski usunięty z zakładu na początku stanu wojennego. Osiągnięcia „S”: przełamanie się strachu ludzi, eskalacja żądań i oczekiwań, słabość CRZZ. Wybór samorządu robotniczego w stanie wojennym, Klencki. Wspieranie samorządności robotniczej przez Kuronia, przeciwne myślenie boh.
[01:58:55] Ocena pozycji Janiny Kończak, „La pasionaria”. Kierownik inż. Pisera destabilizował „S”, frakcje w obrębie komisji zakładowej, stała obecność Janiny Kończak. Zachwyt Kończak we Francji, podkopywanie jej pozycji w zakładzie, zmęczenie ludzi.
[02:03:10] W marcu 1981 r. „spuszczenie pary”: zawieszony przez Wałęsę strajk okupacyjny, Norbert Koprowski. Przebieg wydarzeń. Józef Śreniowski przynosił do Stomilu „Robotnika”. Dezinformacja w TVP (Edward Marciniak).
[02:06:48] Strajk głodowy kobiet w Stomilu, boh. ciągnął linę zabezpieczającą pochód. Frakcje we władzach komisji zakładowej Stomilu: zaangażowanie i szczerość intencji Janiny Kończak, [Henryk Chojczak] miał bardziej osobiste motywacje, brak zaufania wśród działaczy.
[02:09:36] Po wprowadzeniu stanu wojennego wielu działaczy zrezygnowało z działalności (Tyl, Henryk [Chojczak], Ryszard [Miszel]). Motywacje kolegów, którzy odeszli z „S”.[+] Ryszard Kotecki – operator wtryskarki – akcje plakatowe w zakładzie, zabezpieczanie plakatów wodą szklaną. Wzywanie boh. [do komendy] przy ul. Lutomierskiej. Planowanie jednoczesnych akcji plakatowych: o jednej godzinie w wielu miejscach Łodzi.
[02:13:55] Organizowanie grupy w Stomilu, przeniesienie boh. 16 grudnia do odlewni. Obawy współpracowników. Przybycie oficerów wojska pod zakład. Przebieg wydarzeń w domu boh. 13 grudnia [1981], przyjazd z kuzynem [Dzidkiem] do Krystyny Antos, skarbniczki „S”. Spotkanie u Janiny Kończak (m.in. Jerzy Kłosiński). Przyjście esbeków, zostawienie wezwania. Zgłoszenie aresztowań w parafii, ksiądz asekurant. Mieszkanie Kończak w bloku zakładowym. [+]
[02:20:04] 13 grudnia [1981] kolejne spotkanie u Ryszarda Miszela. Przewidywanie ruchów SB. Zaopatrzenie „na drogę” przez ojca – paczki z papierosami. Przeczekiwanie w kryjówce u koleżanki z Teofilowa. Przygotowanie i rozwieszanie ulotek na klatkach schodowych w nocy. [++]
[02:24:07] Ochrona Kończakowej, zebranie pracowników w stołówce Stomilu. Propozycja strajku włoskiego. Wezwanie do dyrektora (boh., Chojczak, Miszel), poparcie dyrektora dla pracowników. Rozmowa z ubekami odradzającymi strajk załogi. Podpisanie „lojalki”. Wojskowi w mundurach wyjściowych, kierownik Turlakiewicz nakłonił pracownice do powrotu do pracy. Ormowcy w zakładzie. Palenie kompromitujących śmieci, zabranie pieniędzy zakładowej „S” do oo. pasjonistów (Krystyna Antos, Norbert Koprowski). Antos oddała dyrektorowi pieniądze zebrane na zakładowego sylwestra związkowego.
[02:32:30] Zawartość sejfu związkowego: spis działaczy związkowych z zakładów wiodących Łodzi (Elta, Famid, Artech, Skogar, Centrala Rybna, Famed, ZTK Teofilów). Czarnowidztwo Tadeusza Szafrańskiego. Marek Burski, komisarz strajkowy regionu łódzkiego, potępił „Solidarność” w telewizji.
[02:36:14] 15 grudnia [1981] karne przeniesienie boh. na odlewnię Stomilu na rogu ul. Limanowskiego i al. Włókniarzy. Odlewano tam kopyta do butów i aluminiowe płytki podłogowe. Boh. formował płytki i wykańczał odlewy kopyt, poczucie odizolowania od reszty zakładu. Pracownicy odlewni, kierownik partyjniak Kowalczyk, kolega Bandurski doszedł z polską armią z Warszawy do Berlina, wartownik niedoszły franciszkanin, list od Kolbego.
[02:40:10] Pozycja boh. w Stomilu: pracownik wydziału mechanicznego, a pracował w odlewni. Niemożność odebrania wypłaty. „Załatwianie” dodatkowego zaopatrzenia (żywność, odzież) przez dział socjalny Stomilu. Utrudnienia w stosunku do boh., niedozwolone przetrzymywanie na odlewni.
[02:46:00] Pomoc prawna mec. Wołowskiego, odwołanie od decyzji o przeniesieniu do odlewni. Powrót do Stomilu 3 styczniu [1983]. Dyrektor Andrzej Błoch, późniejszy poseł sejmu kontraktowego, gorliwy działacz PZPR.
[02:50:00] Wzywanie na przesłuchanie do SB poszczególnych działaczy „S”, pierwsze wezwanie w sierpniu 1982 r. Ubek Wawrzyniak (Lejkiewicz), kpt. Jabłoński. Emocje podczas przesłuchiwań, „prawdziwa satysfakcja: autentycznie zdenerwowany ubek”, próby zastraszenia boh.
[02:58:38] Obchody 40-lecia powstania w getcie warszawskim (1983 r.), oficjalne obchody. Szczucie antysemickie (Seweryn Blumsztajn). Przebieg przesłuchania.
[03:01:53] Wezwanie na komisariat przy ul. Łanowej, ostrzeżenie od babci. Poinformowanie ojca Miecznikowskiego, przyjazd Mai Komorowskiej. Metody policji w milicji (por. Kojak).
[03:06:40] Odkręcanie tabliczki „S” w 1981 r., zmiana układów między pracownikami/działaczami w zakładzie. Poszukiwania nowych kontaktów: kolega Grzegorz Dybka, „Leon” z Aleksandrowa, Ryszard Iwański. Rozpoczęcie wspólnej działalności ze związkowcami spoza Stomilu: Zbigniew Rutkowski (Famid), Zdzisław Trusiński z ZTK „Teofilów”, dr Michalak ze szpitala w Kochanówce, Jerzy Kłosiński z Artechu.
[03:12:05] Niedostępność niezależnej prasy, Janina Kończak robiła stemple, „mizerna działalność”. Kontakt z Rajmundem Bieleckim, początki kolportażu prasy. Współpraca z Mirosławem Cieślakowskim, drukarzem. Nowe tytuły prasy podziemnej: „Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność walcząca”.
[03:14:40] Poznanie Tadeusza Szafrańskiego w maju 1982 r., zebranie u Zbigniewa Kucharskiego. Sekcja Włókna i Skóry, Marek Czekalski. Zygmunt Ciechański „miał samochód i telefon”.
[03:16:17] Namalowanie kotwicy SW zużytym olejem na murze przy ul. Teresy. Akcje plakatowe. Akcja balonowa na Żabieńcu: puszczenie nadmuchanych helem rękawiczek z podwieszonym transparentem „Solidarność żyje”. Włodzimierz Bartczak: relacja z paniki wśród esbeków. Napis „Solidarność” z kapsli od butelek wtopionych w asfalt. Ustalenie się siatki kolportażu grupy boh: Włodzimierz Bartczak, Andrzej Makowski. Makowski prowadził z żoną podziemną bibliotekę: kasety, książki, prasa, filmy wideo.
more...
less